Đúng 3 năm kể từ khi được Nhà nước công nhận là Quốc lễ (2005) - Lễ hội đền Hùng 10-3 âm lịch năm 2008, hơn 86 triệu “con Lạc cháu Hồng” cùng hướng về vùng đất Tổ linh thiêng “sơn chầu thủy tụ”, nơi nhà nước Văn Lang trở thành vương triều đầu tiên của người Việt Nam. Hàng năm đến ngày 10-3 âm lịch, hàng vạn người dân cả nước sẽ lại về đất Tổ để trực tiếp thắp nén hương thơm lên bàn thờ các vị vua Hùng, thành kính tri ân công đức Tổ tiên đã có công dựng nước cho dân tộc Việt Nam đến ngày hôm nay.

Nhớ về nguồn cội Việt Nam

Tương truyền, hơn 4.000 năm trước, vua Hùng Vương đời thứ nhất trong quá trình dựng nước Văn Lang đã đi khắp chốn tìm nơi đóng đô. Đến một vùng đất rộng rãi, bằng phẳng, nhiều khe suối Vua sai chim đại bàng khuân đất đá đắp thành 100 quả gò, hẹn phải xong trước khi trời sáng. Đắp được 99 quả, chợt có chú gà trống ngủ mơ cất tiếng gáy, đại bàng giật mình bay mất. Vua không ưng bụng, bèn tìm vùng đất khác. Đến một quả núi cao sừng sững có hàng trăm ngọn đồi bao quanh, non sông tươi đẹp Vua rất vừa ý nhưng khi xuống núi, vó ngựa giẫm mạnh làm sạt một góc đồi. Vua cho rằng thế đất nơi đây không vững, lại tiếp tục đi. Ngài đã xem xét 99 nơi nhưng chưa vừa ý. Một hôm, khi đến một vùng trung du, ngựa bỗng ghì cương hí vang, vua thấy lạ bèn lên đỉnh núi cao nhất ngắm nhìn bốn phương. Trước mặt là ba sông tụ hội: Sông Đà, Sông Thao, Sông Lô; hai bên là Tân Viên, Tam Đảo chầu về. Cuộc đất này có nơi như long chầu hổ phục, nơi lại như phượng bay ngựa chạy; bãi rộng phù sa; cây lá xanh tươi; đủ hiểm để giữ, đủ thế để mở, có thể tụ hội muôn dân, dựng nước muôn đời. Từ đó, núi Nghĩa Lĩnh (hay núi Cả, núi Hy Cương, núi Cổ tích, núi Hùng) cao 175m được chọn làm kinh đô nước Văn Lang, nơi 18 đời Vua Hùng thay nhau trị vì dân Lạc Việt.

Trong khu hành lễ.

Khu vực Đền Hùng đến nay vẫn là cái nôi của cổ tích, truyền thuyết. Những ngọn đồi từ Phú Lộc đến Thậm Thình mang truyền thuyết về trăm con voi, 99 con hướng về đền, một con ngoảnh mặt đi đã bị chém đầu trừng phạt, những lúc trở trời cổ còn ứa máu. Từ đỉnh núi Hùng-dáng như rồng vươn tới, nhìn về ngã ba Việt Trì là hàng chục quả đồi như đàn rùa nổi lên mặt nước chầu về đền. Bên phải núi, đồi Khang Phụ như dáng hổ phục, bên trái là đồi An Thái như vị tướng cầm nỏ giữ đền. Nơi Vua ghì cương ngựa sau thành làng Ghì Cương (nay là xã Hy Cương), dưới chân núi là làng Thậm Thình, nơi xưa dân làng đã thức suốt đêm thậm thình để giã gạo làm bánh cho chàng Lang Liêu dâng vua.

Theo các nhà khảo cổ học, kiến trúc của Đền Hùng hiện nay đã bị thời gian hủy hoại, dấu tích còn lại chỉ là các di vật khảo cổ đào tìm được trong những năm gần đây. Kiến trúc hiện nay của Đền Hùng được xây mới lại từ thời hậu Lê và thời nhà Nguyễn. Sau nhiều lần trùng tu, Đền Hùng nay chỉ còn lại đền Trung, đền Hạ và gác chuông. Cổng đền và hàng trăm bậc thang đi lên được làm sau này.

Ngôi nhà Công quán đối diện cổng đền cũng chỉ mới xây vào năm 1962. Nhà bảo tàng phía sau Công quán hoàn thành vào cuối năm 1990 với kinh phí xây dựng khoảng 1,5 tỉ đồng được dùng làm nơi bảo quản các di chỉ khảo cổ và hiện vật thời vua Hùng. Đây là một cố gắng lớn của Nhà nước ta để giới thiệu về thời đại Hùng Vương.

Vào thời nhà Lê, ý thức dân tộc Việt phát triển mạnh, Đền Hùng được vua Lê Thánh Tôn cho viết lại thần tích, đặt làm quốc lễ và cử đại thần về tế lễ hằng năm, người trưởng xã Hy Cương được vua phong quan chức. Cũng từ thời ấy, người Việt có định lệ 5 năm mở hội lớn một lần, còn hàng năm thì giao cho dân Trưởng tạo lệ làm lễ cúng Tổ. Theo con số thống kê bách thần của Bộ Lễ thời Lê thì các tỉnh miền Bắc nước ta có đến 1.027 nơi thờ Hùng Vương.

Quốc lễ đền Hùng năm 2008

Ban tổ chức lễ hội cho biết, Giỗ Tổ Hùng Vương năm 2008 sẽ được tổ chức từ ngày 6 đến 10-3 (âm lịch) trong một không gian rộng lớn tính từ Khu di tích lịch sử Đền Hùng (thành phố Việt Trì) đến các xã vùng ven của thành phố. Lễ dâng hương tưởng niệm các vua Hùng sẽ được tổ chức trang nghiêm, trọng thể vào ngày 10-3 (âm lịch) tại khu vực “Điện Kính Thiên” nằm trên núi Nghĩa Lĩnh với sự tham gia của đại diện lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, UBMT Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban về người Việt Nam ở nước ngoài, đội hình 100 con Lạc - cháu Hồng, đoàn đại biểu mặc trang phục lễ truyền thống, đoàn kiệu lễ vật, đội tiêu binh rước quốc kỳ cùng đông đảo đồng bào, du khách đến với Quốc lễ.

Các hoạt động văn hóa dân gian; truyền thống thời vua Hùng dựng nước sẽ được biểu diễn ở nhiều địa điểm ở tỉnh Phú Thọ như: Rước kiệu, đánh trống đồng, đâm đuống, múa lân, thi giã bánh dầy, gói bánh chưng, kéo lửa nấu cơm thi ... ngoài ra còn có các hoạt động văn nghệ quần chúng. Hoạt động hướng về cội nguồn tiếp tục được tổ chức sôi động tại Đền Hùng và thành phố Việt Trì như: Trưng bày triển lãm hiện vật về các nền văn hóa, văn minh cổ đại với những phát hiện khảo cổ học; Các hoạt động thể thao truyền thống khác cũng sẽ được tổ chức như: Thi bắn nỏ, thi đấu cờ tướng...

Nếu có dịp về tham dự lễ hội, du khách sẽ được đi qua 225 bậc thang bằng đá, dưới tán những cây chò xanh mát rượi, sau đó hành hương đến đền Hạ, nơi tương truyền bà Âu Cơ đã sinh ra chiếc bọc trăm trứng. Bảy ngày sau trứng nở thành trăm người con - tất cả đều là “con Lạc cháu Hồng” - căn nguyên của 2 chữ đồng bào trong ý thức buổi sơ sinh của dân tộc Việt Nam.

Từ nơi này, 50 đứa con theo cha Lạc Long Quân xuống biển, 49 con theo mẹ Âu Cơ lên núi, để lại người con trưởng lập ra nước Việt Văn Lang... Bên phải đền là chùa Thiên Quang (còn gọi là Cảnh Sơn Thừa Long Tự). Trước chùa là những cây Thiên Tuế, nơi Bác Hồ đứng nói chuyện cùng Đại đoàn quân tiên phong trước lúc tiến vào tiếp quản Thủ đô Hà Nội. Bác cũng đã từng dạy rằng: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

Lại leo lên 168 bậc thang nữa để đến đền Trung, khách sẽ thấy lồng lộng đất trời bên ngoài sườn núi. Đây là chốn các Vua Hùng nghỉ ngơi, bàn việc nước cùng Lạc hầu, Lạc tướng; bàn bạc việc nhà với các quan Lang, Mị Nương. Đây cũng là nơi chàng Lang Liêu dâng lên vua cha tấm bánh chưng, bánh dày tượng trưng cho đất trời, tạo vật ...

Để lên đỉnh Nghĩa Lĩnh, nơi có đền Thượng - ngôi điện thờ nằm giữa 9 tầng mây, khách còn phải leo tiếp thêm 102 bậc thang. Đây là nơi các Vua Hùng thờ thần trời, đất, thần lửa, thần lúa; Lập đàn tế cáo cầu mưa, cầu nắng và tương truyền đây chính là nơi vua Hùng Vương thứ 6 đã cho xây đền thờ Thánh Gióng - người thiếu nhi anh hùng đã cỡi ngựa sắt đánh đuổi giặc Ân ra khỏi bờ cõi. Chênh chếch cạnh đền là lăng của vua Hùng Vương thứ 6 còn gọi là mộ Tổ. Phía trước cửa phía phải đền là cột đá thề - một chứng tích lịch sử ghi dấu lời thề của Vua Thục Phán khi nhận lại non sông nước Việt từ Hùng Vương thứ 18 “Nguyện có trời cao lồng lộng chứng giám xét soi, xin đời đời giữ gìn non sông bền vững và trông Vũ miếu Họ Hùng”.

Trong đền còn có giếng ngọc, nước giếng trong suốt như pha lê. Ngày xưa, hai nàng công chúa Tiên Dung và Ngọc Hoa vẫn thường đến đây tắm gội, chải tóc nơi này. Người đời sau nói rằng chỉ cần bỏ xuống giếng một đồng xu, uống một ngụm nước mát lạnh bằng chiếc gàu mo cau từ giếng ngọc sẽ “cầu được ước thấy”. Những ngày trời trong, nắng đẹp mọi người có thể nhìn được những đồng xu dưới đáy giếng - lễ vật của hàng ngàn người đời sau đến đây cầu tự....

Bên cạnh lễ chính, năm 2008 sẽ có nhiều hoạt động văn hóa - nghệ thuật - thể thao phong phú, đa sắc màu, giới thiệu các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể độc đáo, đậm đà bản sắc dân tộc, trong đó có các loại hình văn hóa dân gian từ thời vua Hùng đến nay. Những giai điệu hát xoan, hát ghẹo; các làn điệu: Giáo trống, giáo pháo, xin huê - đố chữ, hát đúm, giã cá, xe chỉ luồn kim, may vá, thêu thùa cổ truyền và phong tục mời trầu, bắc cầu, xẻ ván cũng sẽ được tái hiện từ các nghệ nhân, nghệ sĩ trong nước về tham gia lễ hội ... Một số chương trình biểu diễn của các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp của trung ương và địa phương cũng sẽ được tổ chức ngay tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng và thành phố Việt Trì.

Tại Lễ hội Đền Hùng năm 2008, nhiều hoạt động du lịch - dịch vụ đã được xúc tiến, tổ chức chu đáo như: Hội chợ với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp, các làng nghề truyền thống; các tour du lịch đến thăm các di tích lịch sử văn hóa, di chỉ khảo cổ học, lễ hội, các tiết mục biểu diễn dân gian mang dấu ấn văn hóa thời đại Hùng Vương... Trong đó, sẽ có các tour, tuyến du lịch của chương trình du lịch về cội nguồn đón du khách đi thăm các danh lam thắng cảnh trong khu vực trong và ngoài tỉnh. Đặc biệt, du khách sẽ được thăm các đền, lăng, miếu thờ các vua Hùng; thăm nhiều công trình kiến trúc - văn hóa mô phỏng theo thời đại Hùng Vương. Du khách cũng sẽ được tiếp cận và sở hữu nhiều sản vật độc đáo, chiêm ngưỡng nhiều kỷ lục của Việt Nam được trưng bày, giới thiệu tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng....

Các con đường phải ngăn hẳn xe cộ cách chân núi hơn 3km để đảm bảo an toàn trật tự cho khu vực quanh đền... Chính lễ dự kiến sẽ diễn ra sáng mùng 10 tháng 3 âm lịch trong tiếng trống đồng và tiếng cồng chiêng. Việc rước kiệu (rước cổ chay) gồm xôi trắng, xôi màu, bánh dầy, bánh chưng được tiến hành để nhắc lại sự tích Lang Liêu và tưởng nhớ công đức dạy dân trồng lúa nước của vua Hùng. Sau kiệu là người hành hương lên đền Thượng - nơi sẽ diễn ra các nghi thức tế lễ. Xong lễ chính, mọi người có thể tiếp tục đến xem biểu diễn múa sư tử cổ truyền và các cô gái mường trong bộ y phục duyên dáng biểu diễn đâm đuống - nhạc cụ dân tộc cổ...

Năm nay Quốc lễ Đền Hùng là ngày hội chính thống cả nước lần thứ 3, câu ca thuở nào vẫn vang lên trong lòng mỗi người “con Lạc cháu Hồng”:

Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày giỗ Tổ mùng Mười tháng Ba ...

Bài, ảnh: NGUYỄN TẤN TUẤN