Biến đổi khí hậu (BÐKH) đang diễn ra nhanh hơn dự kiến và gây ra những rủi ro tài chính thường trực cho nền kinh tế. Dù các cam kết tài chính khí hậu từ các nước phát triển đã có, nhưng việc thực hiện vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế của các quốc gia chịu ảnh hưởng, trong đó có Việt Nam. Trong khuôn khổ tọa đàm "Hoán đổi nợ xanh: Cầu nối cho tài chính khí hậu và phát triển bền vững" do Báo Kinh tế & Ðô thị, Tổ chức ActionAid Quốc tế tại Việt Nam và Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án an sinh xã hội Việt Nam (AFV) phối hợp tổ chức, các chuyên gia nhận định rằng tài chính khí hậu không chỉ là công cụ ứng phó mà còn là nền tảng cho một mô hình phát triển công bằng hơn với sự tham gia của các bên liên quan.

Hoạt động trồng cây xanh ở bãi bồi để giảm sóng, bảo vệ đê biển tại thị xã Vĩnh Châu, tỉnh Sóc Trăng.​

Chia sẻ trách nhiệm tài chính

Theo các chuyên gia, BÐKH ở Việt Nam đang diễn biến phức tạp và thực tiễn những năm qua cho thấy BÐKH diễn ra nhanh hơn so với dự kiến. Tính dễ bị tổn thương do BÐKH ảnh hưởng đến 74% dân số Việt Nam. Tác động do BÐKH nói riêng dự kiến có thể ảnh hưởng đến 433.000 người/năm, gây thâm hụt 3,6 tỉ USD GDP vào năm 2030. Bên cạnh đó, Việt Nam là quốc gia có lượng phát thải khí nhà kính (CO₂) cao hơn các nước đang phát triển trên thế giới mà nguyên nhân chủ yếu là do công nghệ sản xuất của nước ta còn lạc hậu, doanh nghiệp đa phần sản xuất nhỏ lẻ. Ðến năm 2019, Việt Nam có tổng phát thải CO₂ từ tiêu dùng năng lượng sơ cấp là 285,9 triệu tấn, chiếm 0,8% tổng phát thải CO₂ của thế giới. Chính vì lẽ đó, rủi ro tài chính gắn với BÐKH bao gồm rủi ro vật chất và rủi ro chuyển đổi là những vấn đề thường trực ảnh hưởng đến tính bền vững của nền kinh tế Việt Nam nói chung.

PGS.TS Văn Phạm Ðăng Trí, Viện trưởng Viện Nghiên cứu BÐKH, Trường Ðại học Cần Thơ, chia sẻ: Chúng ta đang chứng kiến ba cuộc khủng hoảng lớn diễn ra song song trên quy mô toàn cầu: BÐKH, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường không còn là các vấn đề tách rời, mà đang đan xen và khuếch đại lẫn nhau; đây là vấn đề cấp bách mang tính chất toàn cầu. Trong bối cảnh đó, tài chính khí hậu đóng vai trò hết sức quan trọng, không chỉ là nguồn lực để đầu tư vào công nghệ sạch hay hạ tầng chống chịu, mà còn là công cụ để đảm bảo công lý khí hậu. Khi được đầu tư đầy đủ, đúng cách và đúng nơi, tài chính khí hậu có thể giúp các quốc gia dễ bị tổn thương như Việt Nam có khả năng thích ứng hiệu quả hơn với các tác động ngày càng phức tạp của khí hậu. Tài chính khí hậu nhằm góp phần khắc phục bất công khí hậu khi các nước phát triển, vốn là những quốc gia phát thải lớn trong quá khứ, chia sẻ trách nhiệm tài chính với các nước đang phát triển, những nơi hầu như không gây ra khủng hoảng nhưng lại gánh chịu hậu quả nặng nề nhất.

Theo bà Lưu Ánh Nguyệt, Phó trưởng ban Phát triển thị trường và dịch vụ tài chính, Bộ Tài chính, công bằng tài chính và nợ khí hậu là những khái niệm được đưa ra từ lâu và đề cập trong các Công ước khung về BÐKH của Liên Hiệp Quốc. Ðặc biệt, gần đây tại Công ước khung của Liên Hiệp Quốc về BÐKH (COP29), các bên tham gia đã tập trung thảo luận xoay quanh việc huy động nguồn lực tài chính từ các nước phát triển ứng phó với BÐKH tại các nước đang phát triển, thảo luận về những cơ sở liên quan đến việc chi trả dựa trên nguyên tắc ai phát thải nhiều hơn, ai gây ô nhiễm nhiều hơn thì phải chi trả nhiều hơn. Và quan điểm này được nhiều nước đồng tình, thống nhất trong các cam kết quốc tế và được thể hiện trong các công ước quốc tế về ứng phó với BÐKH. Nhìn chung, từ các quốc gia nghèo chưa phát triển đến các quốc gia đã phát triển đều phải có trách nhiệm đối với vấn đề giảm
phát thải…

Từ cam kết đến hành động

Theo bà Lưu Ánh Nguyệt, Phó trưởng ban Phát triển thị trường và dịch vụ tài chính, Bộ Tài chính, với sự ra đời các Quỹ khí hậu xanh, quỹ khí hậu toàn cầu, các nước phát triển cam kết sẽ chi trả khoảng 100 triệu USD mỗi năm cho các nước nghèo, các nước đang phát triển, các khoản này dành cho các hoạt động liên quan đến cung cấp nguồn lực ứng phó với BÐKH. Tuy nhiên, mức cam kết và thời gian thực hiện cam kết chưa đáp ứng kịp thời so với thiệt hại và nhu cầu tài chính cần thiết nên rất cần nỗ lực của các bên để thu hẹp khoảng cách giữa cam kết và hành động. BÐKH không phải là vấn đề chỉ giải quyết thông qua việc ban hành các văn bản Luật, không chỉ là câu chuyện đưa ra chính sách là xong mà phải bắt nguồn từ những hành động rất nhỏ từ người dân, doanh nghiệp. Khi những hành động nhỏ lan tỏa sẽ tạo nên sức ảnh hưởng lớn. Do đó, cần có sự thống nhất từ chính sách đến các chương trình hành động, các giải pháp tài chính, chế tài xử lý cho các vi phạm về phát thải gây hại cho môi trường, các giải pháp khắc phục hậu quả cần phải được tính toán để đảm bảo thực hiện hiệu quả các mục tiêu về bảo vệ môi trường.

Nhà báo Nguyễn Xuân Khánh, Phó Tổng biên tập Báo Kinh tế & Ðô thị, chia sẻ: Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), tính đến cuối năm 2020, các quốc gia phát triển đã cung cấp khoản tài chính khí hậu trị giá tới 83,3 tỉ USD cho các nước dễ bị tổn thương, bao gồm cả các khoản đầu tư tư nhân. Thời gian qua, nhiều quốc gia, tổ chức quốc tế, nhất là Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) đưa ra nhiều cam kết hỗ trợ tài chính khí hậu cho các nước dễ bị tổn thương. Cùng với đó, ý tưởng giãn nợ cho các nước nghèo đổi lấy các dự án đầu tư "xanh" được đánh giá là khá toàn diện để giải quyết cùng lúc nhiều vấn đề mà các quốc gia trên thế giới phải đối mặt, trong đó có Việt Nam.

Theo PGS.TS Văn Phạm Ðăng Trí, để tài chính khí hậu thực sự góp phần kiến tạo công lý khí hậu, cần đảm bảo rằng nguồn tài chính không chỉ là lời hứa, mà là cam kết thực chất, có thể tiếp cận được, minh bạch và không gây thêm gánh nặng về nợ cho các quốc gia dễ bị tổn thương. Người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế như phụ nữ, thanh niên, người dân nông thôn cần được tham gia vào quá trình quyết định và triển khai các chương trình sử dụng nguồn tài chính này. Nguồn lực đầu tư không nên chỉ hướng đến giải pháp kỹ thuật, mà cần đồng thời củng cố thể chế, xây dựng năng lực địa phương và nâng cao nhận thức cộng đồng. Phải xác định tài chính khí hậu không chỉ là công cụ ứng phó, mà là nền tảng cho một mô hình phát triển công bằng hơn, nơi mọi quốc gia, mọi cộng đồng và mọi thế hệ đều có cơ hội được sống trong môi trường lành mạnh và bền vững.

MINH HUYỀN