Truyện ngắn: Lương Minh Hinh

Ánh Tâm cùng chuyên gia lúa nước Nix lội lung rạch vùng sâu vùng xa. Họ trong nhóm các nhà khoa học nhiều quốc gia đang tìm kiếm giống lúa gốc và tạo giống nguyên chủng năng suất cao cho vùng đất đang lặn lội. Trên lưng họ ngoài ba lô tài liệu và thiết bị, còn treo đôi giày được họ lột ra để lội đồng bưng cho dễ. 

Dẫn đường và góp bước lội đồng cùng hai nhà khoa học là Văn Tiếp, tay săn bắt chim cá cho những người chơi kiểng. Văn Tiếp bắt sống các con vật được đặt hàng, lấy bạc triệu khắp mây trời, mặt đất, đáy nước từ Chín Rồng tới Biển Hồ. Nhìn hai nhà khoa học cõng giày lội lối cỏ lò dò, Văn Tiếp cũng lặng lẽ quan sát đất và cỏ cây. Họ đã tới ruộng đất nhà Ba Quai, một nông dân tài tình đang cấy lúa giống mới. Ở chốn heo hút mà tay cấy điệu nghệ với lối cấy mới đặt những rẽ mạ hàng hàng đều đặn. Thấy chuyên gia Nix tính cởi quần dài lội ruộng, Ba Quai đành lên bờ làm "chuyên gia" chỉ cách xắn quần lội đồng sình. Ba Quai tháo hai ống quần của mình đang xắn cao trên đầu gối xuống làm mẫu. Đầu ống quần vắt sát cổ chân, vấn lên mấy vòng: "Đó, "thả chùng" vầy thôi mà lội, giữ gìn da thịt mình được nhiêu tốt nhiêu. Lúa đứng đó hai người lội tới với lúa đi!".

Ánh Tâm xuống cấy nốt đon mạ Ba Quai làm dở. Ruộng bùn cày sâu bừa nhuyễn phẳng trang, dáng lưng cong uyển chuyển, đôi tay mềm mại, dẻ mạ non giống mới giăng giăng hàng hàng vào mùa vụ. Nix nhìn đồng nghiệp háo hức lội xuống thửa ruộng lúa tốt bời bời. Tới thửa tiếp theo đôi chân trần ren rén lách gốc lúa chợt nhấn thụt xuống. Nix đứng như trời trồng. Lúa xưa! Lúa quá xưa rồi Ánh Tâm à! Ánh Tâm đã cấy xong lội tới và hỏi Ba Quai: Sao bên kia không cấy Nàng Thơm? Ba Quai đáp:

- Mấy sào lúa xưa để ban thờ cúng giỗ, tuần trăng.

Ánh Tâm nói:

- Hôm nay ngày Rằm. Vậy là dâng lên tiền hiền hậu hiền Nàng Thơm Chợ Đào ngát hương sao?

- Tới thì biết! Mời!

Họ xưng danh làm quen với nhau. Ba Quai kêu khách lên ghe về nhà mình.

Văn Tiếp vẫy tay nhìn cái ghe đi, hoàn thành nhiệm vụ nên thở phào, vừa không kìm được vui mừng. Tay săn chim trời cá nước hôm nay mới thấy cây lúa Nàng Thơm xưa cũ quyến rũ người đời!    

Ba Quai đưa ghe vào bến nhà. Ngôi nhà có mặt tiền gian khách - gian thờ tự lên mái ngói vẩy rồng thấp thoáng tán cây lưu niên xanh tươi; các gian nối dài dài về sau không lên nóc, mà tỏa các mái nghiêng nghiêng được đổ phẳng trang. Ba Quai nói nhà có làm cái sân nóc, chỗ để trống chỗ che các tấm nhựa trong suốt để mưa nắng đều được việc phơi phóng. Cái sân nóc! Khách khâm phục, tính vầy mới là nhà nước nổi Cửu Long!  

Ba Quai mời mẹ Kim Tiếng đón khách, giới thiệu hai nhà khoa học canh nông lên thềm ba với mẹ, rồi hẹn hễ mẹ tiếp khách xong thì chỉ hai người ra tum vườn làm khách con nha.

Bà Kim Tiếng rước khách vào trong nhà thơm ngát hương trầm, mở lời: Hôm nay Rằm là cuộc sum họp với ông bà, có người mần ruộng giỏi tới thêm đông vui. Khách nghe nói bước tới trước ban thờ, nén nhang đỏ, lời khấn nhịp vái tôn kính. Bà Kim Tiếng đáp lễ, cắm nhang, mời khách nghỉ ngơi. Bà đặt ba ly trà nóng giữa cái bình tích cổ xưa.  

- Mời hai cháu dùng trà mãng cầu cây nhà lá vườn.

Phòng khách có tường là những lá nhựa để kéo, gấp mở ra là thông thoáng trong nhà ngoài vườn, hiển hiện cảnh nhà có tay làm vườn điệu nghệ. Hai bên hông nhà là mãng cầu ta, mãng cầu xiêm; cây nào cây nấy vươn bổng cành tán trái nặng trĩu. Khách nâng ly trà mãng cầu nước vàng sánh thơm ngát, nhìn mấy cây nhãn xòa cành lá ba bề bốn bên, ba cây mít rễ đội đất rồi trái bám kín thân lên cành. Những cây mận ra các tán trái cứ như vẽ và nhuộm cho mỗi tán trái một màu: mận hồng đào, mận đỏ, mận xanh… để triển lãm, để quảng cáo.

Khách là các nhà khoa học trồng cây nên hăng hái hỏi chuyện mẹ con bà Kim Tiếng canh tác cây trái ra sao. Bà Kim Tiếng niềm nở hỏi ai chỉ hai cháu gặp Ba Quai? Thật ra thì không ai chỉ, nên không có cuộc đi tìm Ba Quai, mà đây là cuộc gặp tình cờ của người đi tìm cây lúa. Cuộc gặp của cây lúa. Bà Kim Tiếng bật cười: Vậy là hai cháu tới vườn ruộng ở sau nhà mới dễ gặp Ba Quai, chứ bản thân bà từng phải hai lần tìm kiếm Ba Quai trần thân. Hai nhà canh nông không khỏi ngỡ ngàng: Mẹ tìm kiếm con trần thân là sao?

* * *

Bà Kim Tiếng không phải là mẹ đẻ Ba Quai. Lần thứ nhất là khi cô giáo Kim Tiếng chủ nhiệm lớp Sáu trường huyện tìm tới gia đình Ba Quai bàn chuyện hợp tác giáo dục học sinh cá biệt học hành chểnh mảng, đánh nhau thường ngày. Cô chạy ghe về rạch Cái Mộc tìm không ra nhà trò, bởi hỏi tên khai sinh Lê Văn Quai mà ở Cái Mộc chỉ quen gọi tên thứ Ba của trò. Các bạn thì muốn giúp Ba Quai giấu, không muốn cô giáo và gia đình Ba Quai gặp nhau. Đến rạch Cái Mộc phải quẹo tới năm con hẻm kinh mương mới tới nhà Ba Quai. Vô được nhà cũng chẳng gặp được cha mẹ trò, chỉ thấy Ba Quai đào bới đất vườn ruộng trồng cây nọ cây kia tùm lum. Thế là cùng lời khuyên giải trò học hành, cô giáo kiếm sách về trồng trọt, kiếm cho trò dăm cái cây trò thích.

Gia đình Ba Quai gặp biến cố, cha mẹ chia lìa nên phải nghỉ học giữa năm lớp tám. Năm đó cô Kim Tiếng bị tai nạn đụng xe mất trí nhớ. Cả chục năm sau cô mới hồi phục ngồi góc phố bán hàng nước, trái cây mà sống. Tình cờ Ba Quai gặp cô, thế là từ đó Ba đều đặn gửi cho cô bao tải trái cây vườn nhà để bán mà không chịu lấy tiền vốn. Trái ngon quý hóa mà Ba Quai cho cô nhẹ tênh, nên cô thắc mắc không biết tay trồng cây này có thu nhập không. Cô lại tìm tới nhà Ba Quai. Thế là cô thành người bỏ mối trái cây ở chợ. Ba Quai chăm sóc trái vườn thật ngon, bà Kim Tiếng thơm thảo chuyện buôn bán. Ba Quai thành chủ vườn phát đạt. Việc Bà Kim Tiếng về đây cũng là do đời người gắn bó đời cây.

Hai nhà canh nông nghe chuyện xưa say mê, rồi bà Kim Tiếng cũng quay về với chuyện đi tìm cây lúa: "Cây lúa Nàng Thơm trên đất này là ta hưởng lộc của ông bà!". Nói rồi bà Kim Tiếng hạ lễ cúng Rằm, một xị rượu nếp Nàng Hương và một dĩa xôi nếp Nàng Hương. Cúng ông bà dịp kị nhật và tuần rằm lên đèn nhang và dâng lễ chỉ hai thức này. Còn cỗ bàn muốn sao thì cứ tùy duyên. Hôm nay rượu xôi chia bốn phần. Chung rượu và xôi nếp Nàng Hương chứa bao nhiêu mùa vụ gieo trồng nồng ấm hương đất đai.

Ánh Tâm và Nix lội liếp vườn, cầu khỉ. Hương rượu, hương xôi Nàng Hương làm họ lâng lâng trước bao nhiêu là cây trái tốt tươi. Họ tới lều vườn. Ba Quai đang làm hai món đặc biệt tiếp khách. Ba Quai có hầm cá lóc bần. Cá lóc nuôi hầm này chỉ ăn trái bần. Món cá lóc bần nướng trui dùng cành bần cắm vào miệng cá, dựng ngược lên nướng bằng than củi bần, chấm nước mắm dầm bần chín. Còn có cá lóc bần nấu canh trái bần muối chua và chồi búp bần non. 

Ánh Tâm lẹ làng tiếp Ba Quai lo bếp núc. Nix nhìn ra thấy ngôi mộ kề bên hầm bần liền ra thăm. Mộ cha của Ba Quai. Bia mộ dựng trong đám cỏ xanh. Nix nhìn ra cỏ là lúa cỏ nổi bật bên năn nác. Là lúa cỏ. Nix bước tới quỳ xuống dang tay ôm lúa hét lên: Giống lúa nguyên thủy đây rồi.

Ba Quai và Ánh Tâm nghe tiếng Nix, cũng ào chạy ra, cười vui vô cùng…