Kể từ năm 2015, Nga đã ký nhiều thỏa thuận quân sự với 21 quốc gia châu Phi và trong thập kỷ qua, Mát-xcơ-va đẩy mạnh giao dịch thương mại với lục địa đen, với kim ngạch song phương 20,4 tỉ USD trong năm 2018 so với 5,7 tỉ USD năm 2009.

Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) và người đồng cấp Nam Phi Cyril Ramaphosa tại cuộc gặp bên lề thượng đỉnh G20 ở Nhật hồi tháng 6.  Ảnh: AP

Quan hệ ngày càng ấm dần giữa Nga và châu Phi đã gióng lên hồi chuông cảnh báo đối với Mỹ. “Trên khắp lục địa, Nga thúc đẩy mối quan hệ chính trị và kinh tế mà ít quan tâm đến pháp quyền hoặc hành chính minh bạch. Nước này tiếp tục bán vũ khí và năng lượng để đổi lấy những lá phiếu tại Liên Hiệp Quốc nhằm giúp cho những nhà lãnh đạo độc đoán giữ vững quyền lực, phá hoại nền hòa bình và an ninh, chống lại lợi ích của người dân châu Phi” - John Bolton, cựu Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ, trong tuyên bố phác thảo “Chiến lược châu Phi” của Tổng thống Donald Trump hồi tháng 12 năm ngoái, nhận định.

Và mối lo ngại của Washington về tầm ảnh hưởng của Mát-xcơ-va tại châu Phi ngày càng lớn dần trong bối cảnh Nga sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh Nga-châu Phi đầu tiên tại thành phố Sochi vào ngày 23 và 24-10 tới, với sự tham gia của hơn 50 nguyên thủ quốc gia. Sự kiện này diễn ra sau gần 5 năm Nga thúc đẩy hoạt động ngoại giao, kinh tế, quân sự và mong muốn chính thức hóa vị thế của mình tại châu Phi. Nó tương tự như những gì Trung Quốc từng làm tại châu Phi. Theo đó, diễn đàn hợp tác Trung Quốc-châu Phi đã tạo ảnh hưởng đáng kể, trở thành nguồn hỗ trợ kinh tế đối với các nước châu Phi.

Theo tờ Quartz, tại hội nghị, Nga sẽ tìm kiếm thêm các thỏa thuận quân sự, gồm thỏa thuận được công bố gần đây với Nigeria nhằm chống lại nhóm Hồi giáo cực đoan Boko Haram, cũng như các thỏa thuận khai thác dầu và khí đốt với các quốc gia như Madagascar, Mozambique, Sudan và Nam Sudan. Điểm đáng chú ý là Nga sẽ dùng hội nghị này như là công cụ cho thấy quan hệ gần gũi chưa từng có giữa nước này với lục địa đen kể từ khi Liên Xô sụp đổ, giữa lúc chính quyền Tổng thống Donald Trump đang rút khỏi vũ đài quốc tế và chưa thiết lập được chính sách châu Phi thống nhất ngoài việc mở rộng hợp tác quân sự.

Lâu nay, ngoài xuất khẩu vũ khí cho nhiều quốc gia châu Phi, đầu tư của Nga vào châu Phi chủ yếu trong lĩnh vực năng lượng và khoáng sản, như tại Zimbabwe, Angola, CHDC Congo, Namibia và CH Trung Phi. Hiện Nga là nhà cung cấp vũ khí hàng đầu cho châu Phi. Trong đó, gần 80% số vũ khí mà nước này bán ở khu vực là thuộc đồng minh lâu năm Algeria. Sự tập trung của Nga vào châu Phi càng nhanh chóng hơn kể từ khi bị phương Tây cô lập vì sáp nhập bán đảo Crimea của Ukraine năm 2014. Nga đã xác lập căn cứ quân sự tại CH Trung Phi năm 2017 như là bước chuyển địa chính trị quan trọng. Đây là cơ sở để Nga mở rộng khắp lục địa đen. Đã có các nguồn tin mật bị tiết lộ rằng Nga có kế hoạch hiện diện quân sự ở ít nhất 13 quốc gia châu Phi.

Dẫu vậy, sự hiện diện quân sự của Nga tại châu Phi vẫn tương đối ít so với Pháp hoặc Mỹ. Theo sử gia và nhà báo Mỹ Nick Turse, quân đội xứ cờ hoa hiện có tiền đồn ở 34 quốc gia châu Phi và thực hiện 33 sứ mệnh trong năm 2017. Tại Nigeria, quân đội Mỹ đã xây dựng một căn cứ máy bay không người lái trị giá 110 triệu USD trong khi lượng đặc nhiệm Mỹ được triển khai trên khắp nước này. Ở phía Bắc Nigeria dọc theo khu vực biên giới giáp với Libya, Cục Tình báo Trung ương (CIA) Mỹ có cả căn cứ máy bay không người lái riêng, chuyên thực hiện các cuộc tấn công bí mật ở miền Nam Libya. Trong khi đó, lực lượng đặc nhiệm Pháp đang tham chiến tại Libya, Mali, Burkina Faso, Chad cũng như tại nhiều nước châu Phi khác. Ngoài ra, Pháp còn có mạng lưới quân sự rộng lớn trên khắp vùng châu Phi nói tiếng Pháp,  cũng như hiện diện ở hầu hết các sân bay lớn trong khu vực.

Có điều Nga đã cho thấy họ luôn chờ đợi thời cơ để cản trở và nhanh chóng hớt tay trên lợi ích của phương Tây khi cần thiết. Như năm 2014, Nga đã đi trước Mỹ và Anh khi giành lấy thỏa thuận cung cấp vũ khí giúp Nigeria tấn công phiến quân Boko Haram.

TRÍ VĂN