Đã mấy năm dư không về nữa
Cuối nẻo trời quê mây trắng bay
Đời ta là một hòn bi nhỏ
Cứ lăn đi trên những dốc dài…
                                    (thơ Trịnh Bửu Hoài)

Cái nắng buổi trưa ngày cuối năm ngạo ngược chèn xuống từng dãy nhà, từng con phố. Người ta nói rằng Sài Gòn không có mùa đông quả không sai khi chỉ còn non tháng nữa là đến Tết, vậy mà nắng vẫn dữ dội. Cả thành phố rộng hơn hai ngàn cây số vuông bị đè nén, bóp dẹp lại như chỉ còn là một khoảng đất ngột ngạt.

Người ta bước ra đường hầu như phải ngốn tất tần tật những tiếng ồn ào, nào còi, nào nhạc, nào tiếng la, tiếng rao, chửi bới, kêu réo… Rồi còn phải ăn bụi, nuốt bụi, uống bụi, tắm bụi. Chưa lên xe đã cảm thấy mắt cộm cộm, xốn xốn, lỗ tai lùng nhùng đủ thứ tiếng. Ai cũng ngại ra đường. Tốt nhất nhà ai nấy ở, đóng cửa, bật quạt cho đỡ oi bức, đỡ phải hứng bụi, đỡ phải nghe tầng tầng lớp lớp thanh âm.

Ông Bằng tất tả đi về nhà, mắt ngó đăm đăm con đường phía trước. Nhìn mà như mất hồn, như xoáy vào một khoảng hư vô. Nắng vẫn còn gắt quá! Tướng tá ông ốm yếu, mảnh khảnh nên dáng đi như cũng liêu xiêu, ngả nghiêng theo nắng. Cái bóng ông thu xéo về một phía, nhỏ xíu, mỏng tang. Hai ống quần ông xắn cao, lòi ống quyển đen đúa, còm cõi. Ông Bằng có tật ra đường thường xắn cao ống quần, nhìn y chang nông dân đang lội ruộng. Có người chọc:

"Sài Gòn dạo này đâu có ngập lụt, xắn quần chi cao dữ vậy?".

Ông chỉ cười:

"Quen rồi. Hồi ở dưới quê vậy, giờ lên đây cái gốc quê mùa bỏ đâu được".

Cặp theo con đường dẫn vào nhà ông Bằng là hai dãy hàng quán đối diện nhau. Một bên là dãy cà phê - nhà hàng - khách sạn cao tầng mọc san sát, có cửa kính để nhìn xuống phố phường, có máy lạnh cho khách không còn cái cảm giác nóng bức. Phía bên kia cũng một dãy hàng quán chạy dài, nhưng là quán vỉa hè, cạnh đó là những gánh hàng rong bún riêu, cháo lòng, mì gõ… và cả một cái chợ chồm hổm. Ông Bằng thường nghĩ, không biết ai "thiết kế" ra chỗ này, cũng lạ. Trong khi những người sang trọng ngồi trên cà phê cao tầng với cái không khí vừa đủ cho sự không - thích - nắng, thì ngược lại bên này tuy có hơi oi bức nhưng lại cho một cảm giác bình yên, thân thuộc lạ thường.

Ông Bằng uể oải bước vào nhà, đôi mắt lừ đừ chẳng thèm nhìn ngó gì ai, lột cái nón lưỡi trai cũ mèm quăng xuống bàn rồi lên võng nằm, vừa nghĩ: "Chà! Giờ này thì chắc hai thằng con của mình đang long nhong đâu đó ngoài đường. Trời nắng như vầy… chắc tụi nó da trâu?". Ông Bằng lẩm bẩm, rồi vắt tay lên trán, ra chiều đăm chiêu. Vợ ông từ đằng sau bước ra, thấy chồng nằm trên võng, buông lời trách móc: "Ủa, đi uống cà phê giờ này mới về đó hả? Sao không ở ngoài quán thêm chút nữa, về chi sớm vậy?". Ông Bằng cứ nằm đưa võng, không thèm để ý đến lời nói của vợ. Trong đầu ông hiện lên hình ảnh người anh thứ hai đang hóng gió ngoài đầu vàm. Con đường dài trước mặt với hai dãy hàng quán như mờ dần, thay vào đó là hình ảnh một khúc sông ngày một hiện rõ. Hai bên sông có những đám lau sậy cao lều nghều rập rình, gió mát rượi. Bây giờ, trong căn nhà này, ở thành phố này, ông chợt thấy mình cứ như rớt xuống dòng sông ấy...

- "Ông Bằng!".

Ông không thèm quay lại, khẽ nhếch mép:

- "Gì?".

- "Bộ ông điếc rồi hả, nãy giờ nói chuyện với ông mà sao không trả lời gì hết vậy?".

Thật lâu sau, ông Bằng mới lên tiếng:

- "Anh Hai ở quê vừa mới điện lên…".

- "Ảnh nói gì?".

- "Anh Hai hỏi Tết này cả nhà mình có về dưới quê không?".

- "Rồi… ông nói sao?".

Ông Bằng vẫn nằm y như lúc nãy, không nhúc nhích, chỉ có cái miệng là khẽ cử động.

- "Thì nói không về được. Tiền bạc đâu mà về?".

Ông không nói nữa, nghe như có cái gì chạy rần rần bên ngực trái. Nó chạy tuốt lên trên não, lại quẹo xuống sống mũi, rồi chạy vô khóe mắt. Vỡ tung ra, cay sè. Căn nhà tự dưng lặng đi. Vợ ông cũng nín thinh thở dài.

Sài Gòn là đất của dân ngụ cư. Từ xa xưa, dân tứ xứ đã về đây lập nghiệp. Có người đã giàu có, muốn lên đây làm giàu thêm; người nghèo muốn lên đây đổi đời; có người đơn giản chỉ là mong kiếm đủ tiền cho con ăn học, đủ tiền nuôi mẹ già, con nhỏ… Ông Bằng cũng là dân ngụ cư, quê ông ở tận vùng biên giới Châu Đốc. Từ căn chòi nơi mảnh đất quê nghèo, vợ chồng ông dắt díu hai đứa con nhỏ ra đi, hẹn vài năm sau sẽ trở về. Anh chị Hai đứng trên con đường cặp bên bến sông, hai tay cứ huơ huơ mặc dầu chiếc xe đò đã đi xa lắm rồi. Nhớ tới đó, nước mắt ông Bằng ứa ra từ hồi nào.

Mười hai năm làm dân ngụ cư đủ để ông có căn nhà ọp ẹp, để hai đứa con mới ngày nào là những thằng nhóc, bây giờ đã trưởng thành. Cũng đủ để ông nếm được hết sự giày vò, dằn vặt của kiếp tha phương.

Lúc đầu ông Bằng hẹn với anh Hai khi nào có dư dả một chút sẽ về thăm quê. Ông từng nghĩ lên Sài Gòn kiếm tiền dễ hơn ăn cơm, rồi vài năm về quê, vợ chồng ông trở thành dân thành thị, con nít dòm mà thèm thuồng. Ông từng tưởng tượng ra mùi thành thị thơm phức và ông thèm có cái mùi thơm ấy. Nghĩ tới đó, cái mùi khét nắng trên áo đâu lại đổ nhào ra. Cái mùi thành thị chưa chạm được người ông đã bị cái mùi khét nắng đó đánh bẹp, bay mất. Cái mùi quạnh hiu của xứ lạ bó khít rịt lấy ông, khiến ông hụt hơi.

- "Vài năm nữa vợ chồng em kha khá rồi về". Cứ ngỡ rằng cái "kha khá" trong lời hẹn ấy sẽ là ba bốn năm, hay năm sáu năm gì đó. Có ai ngờ đi là đi biệt. Những năm đầu, anh Hai không rủ về quê vì biết gia đình em mình mới đến xứ người, chưa dư dả mấy, sợ không đủ tiền mua vé xe đò. Nhưng vài năm gần đây, năm nào đến Tết, anh Hai cũng điện thoại lên, hối về: "Xứ sở mình mà". Mỗi lần nghe vậy ông Bằng đau nhói. Câu nói ngắn ngủn, nói ra nhanh như chớp. Vậy mà nó lôi cả một cơn buồn dài từ hồi còn ở quê tới khi đã thành cư dân thành thị, đánh gục ông.

Mười mấy năm, ông Bằng trải qua bao cơ cực, từ đạp xích lô, chạy xe ôm, khuân vác, phụ hồ… và nay thì đang làm công nhân cho một xí nghiệp đóng giày. Đồng lương èo uột lo đủ cho chuyện ăn, chuyện mặc đã khó, hai tiếng "về xứ" đối với ông như là một món quà xa xỉ.

Bữa cơm chiều nay hình như chỉ có hai thằng con trai ăn. Cả ông Bằng và vợ nuốt không trôi, có cái gì đó nghèn nghẹn, ứ tắc ở cổ họng. Mắt hai ông bà nhìn vào mâm cơm nhưng tâm hồn có lẽ đã trôi về cái cù lao nghèo giữa mênh mông trời nước. Bỏ đũa, ông lơ đễnh ngó ra đường. Hai đứa con nhìn ba mình rồi lại quay vô ăn tiếp, bởi vì cảnh này đâu phải lạ, cứ lâu lâu ổng lại đăm chiêu, cứ như có chuyện gì to tát lắm sắp sửa xảy ra. Ông Bằng nhìn hai thằng con của mình, đã gần hai mươi, cũng sắp tự lập...

***

Tối nay trên ti-vi có phát chương trình "Miền Tây sông nước". Đây là "món ruột" của ông Bằng, ông mê lắm, cứ đến tối chủ nhật thì giá nào cũng phải xem, để bớt nhớ quê. Tối nay vài người bạn rủ ông nhâm nhi. Ông Bằng muốn đi, nhưng vẫn thấy tiếc chương trình quen thuộc của mình. Nghe đâu hôm nay phỏng vấn ông giáo sư nào đó ở miệt Hậu Giang, định cư bên Mỹ mấy chục năm bây giờ lại quay về Việt Nam sống. Ông nghĩ mấy cha học cao cũng có đầu óc khác người. Tự dưng đang sống bên Mỹ ngon lành lại bay về Việt Nam. Nhưng thôi, xem làm gì, có xem thì cũng có về xứ như ông giáo sư đó được đâu, mà lại càng thêm nhớ nhà!

Nhưng không hiểu sao gần đến giờ phát sóng ông Bằng lại muốn về coi ti-vi. Ông tất tả chạy xe đạp về, bỏ mặc bao lời chèo kéo. Đôi chân gân guốc ốm tong vội vã nhấn hai bàn đạp của chiếc xe cũ giữa phố phường tấp nập.

Bỏ chiếc xe ngoài sân, ông tất tả chạy vào nhà bật ti-vi. Cái ti-vi cũng có tuổi, phải đợi một lúc sau mới lên hình và phát ra giọng cô dẫn chương trình trong trẻo:

"Thưa ông, ông có thể cho biết là vì sao lại trở về Việt Nam, mặc dù điều kiện sống và làm việc ở Mỹ rất tốt?".

Ông giáo sư già cười nhẹ, bắt đầu cất giọng, trải bao năm ở xứ lạ nhưng cái chất giọng vẫn còn rất "miệt vườn", rất "chân quê".

- "Ở bên đó tốt thiệt chớ! Ngặt nỗi thiếu thốn đủ thứ hết…".

Người trên ti-vi chưa nói hết câu, nhưng người xem đã tỏ ý không hài lòng. Ông Bằng nhếch mép: "Cha này nổ quá! Bên Mỹ vậy mà còn chê thiếu thốn, vậy thế nào đối với ổng mới đủ?". Cái giọng trầm trầm trên ti-vi lại tiếp tục, vừa nói, vừa cười phúc hậu:

"Thiếu cá linh, thiếu mắm, thiếu bông điên điển… ăn uống không có vô. Đồ đạc xài trong nhà cũng thiếu, không có chiếu, không có rổ tre, kiếm cây chổi bông sậy không ra. Ui! Sống mà thiếu tùm lum thứ hết, chịu hết nổi…".

Ông Bằng lặng người. Đôi mắt ông cộm cộm. Có cái gì đó luồn sâu vào trong lồng ngực đang nóng hôi hổi của ông.

***

- "Bà ơi, năm nay cả nhà mình về quê ăn Tết. Qua Tết rồi mình trở lên làm lại".

Bà Bằng giựt mình. Trời, ông chồng mình bữa nay nói sảng gì vậy.

- "Ông nói thiệt hay chơi?".

- "Tôi nói năm nay mình về quê ăn Tết, qua Tết trở lên".

- "Mà… tiền đâu mà đi ?".

- "Chèn ơi! Sao bà lo xa quá! Tôi đã kêu về quê thì về đi, hẳn phải có cách. Về một lần, rồi… chết cũng được. Đỡ hơn chết già trên nầy vì chờ đợi. Thôi tính vậy đi, đừng cãi nữa. Chút sắp nhỏ về bà kêu tụi nó sửa soạn đồ đạc nghe, ra chợ mua vài thứ về cúng ông bà".

Một chiếc xe chạy ngang trước cửa nhà ông Bằng, phía sau xe chở theo một chậu mai. Ông nhìn thấy trong chậu mai có những nụ đầu tiên đã bật tung ra khỏi lớp vỏ, bừng lên ánh vàng tinh khôi.