"Tôi có duyên nợ với nghề nấm rơm 30 năm rồi, thời giá có khi lên xuống, lời khi ít khi nhiều nhưng gia đình tôi vẫn gắn bó với nghề”- anh Phan Văn Ri 50 tuổi, cư ngụ khu vực Thới Trinh, phường Thới An, quận Ô Môn nói với tôi trong lần gặp bên bờ nấm rơm. Thấy anh cởi mở, tôi hỏi thăm nghề trồng nấm. Anh cười:

- Chú em muốn biết thì vô nhà chơi, uống trà nói chuyện!

Anh tiếp tôi trong ngôi nhà tường khang trang nằm nép mình dưới bóng râm vườn cây ăn trái. Anh nói: “Ngôi nhà này xây bằng tiền làm nấm đó”. Và chuyện anh kể đưa tôi về với hành trình làm giàu từ nấm rơm của xứ này…

Vào khoảng năm 1985, ngoài những vụ lúa, nông dân miệt Thới An chưa biết làm gì để tăng thu nhập. Thấy rơm rạ sau vụ mùa bỏ trôi sông lềnh bềnh, có người đốt lấy tro để dự trữ trồng dưa gang, bầu bí… Nhìn rơm bị bỏ khắp nơi, anh Ri nhớ xưa kia, cha chú của anh chất nấm bằng rơm lúa mùa. Qua tháng giêng, người ta bó rơm vừa đập bồ, mỗi bó chừng bằng ôm người lớn đem vô chất dựng đứng dài theo bờ chuối trong vườn, đợi mùa mưa xuống nấm bắt đầu mọc. Nấm rơm lúa mùa mọc thưa thớt và kéo dài hàng tháng đến khi rơm mục gần hết. Mỗi sáng nhổ nấm cũng chỉ đủ dùng trong nhà, bán lác đác ở chợ xã, khi mùa nấm rộ, nhiều thì làm lò sấy. Lò là đất được đắp thành ô vuông mỗi cạnh chừng một mét, cao 2 tấc cho than củi vào rồi đổ tro bếp lên, bên trên gác vỉ, rồi xếp nấm rơm lên. Hơi nóng của than củi hầm hầm lâu cả ngày làm cho nấm rơm khô từ từ, người ta trở bề cho miếng nấm khô đều, đến hôm sau thì nấm khô rắn, mới xếp vào bọc ni-lông, đem đi cân bán cho tiệm hàng xén ở chợ.

Nhớ việc trồng nấm ngày xưa, những lúc nông nhàn, anh Ri thử chất nấm bằng rơm lúa mới, tuy cũng có thu hoạch nhưng ít ỏi bởi rơm của những giống lúa ngắn ngày mau tàn. Có lần anh lên miệt Chợ Mới An Giang, thấy bà con trồng nấm bằng phương pháp tiến bộ hơn, trên giồng nhỏ, vừa không hao tốn rơm rạ vừa dễ chăm sóc, có điều phải dùng meo. Anh mua meo đem về thử nghiệm theo phương thức được chỉ dẫn, sau nửa tháng nấm mọc đầy giồng. Cũng từ đó, nghề nấm rơm gắn bó với anh cho đến ngày nay. Và bà con khắp vùng này đều biết trồng nấm bằng rơm theo phương pháp mới.

***

Nấm rơm theo thời gian phát triển mạnh, sức tiêu thụ luôn ổn định, không dội hàng. Cũng theo thời gian, nấm rơm đi vào các nhà hàng, siêu thị, đôi khi ra nước ngoài. Rơm rạ không còn trôi nổi trên sông sau mùa gặt và cũng không ai dại gì đi đốt rơm vì rơm bây giờ được thương lái đến tận ruộng thu mua.

Anh Phan Văn Ri bên giồng nấm rơm.

Rơm được xuống ghe chở đến từ những nơi xa, có khi đến Rạch Giá, Bạc Liêu, Sóc Trăng những lúc vùng này chưa vào mùa gặt. Nhiều năm trong nghề chất nấm, thấy rơm ở miệt này khan hiếm gia đình anh Ri mua ghe 30 tấn đi… chở rơm. Cách đây 10 năm, chợ Bông Súng, Cái Mít thuộc huyện Lai Vung, Đồng Tháp có chợ rơm. Chợ nhóm từ sáng cho đến tối, ghe rơm từ các nơi đổ về đậu đầy trên trên đoạn sông. Ghe của anh Ri cũng thường xuyên có mặt ở đó.

Chuyện hợp rồi tan của chợ rơm cũng thú vị: Lúc mới hình thành ùn ùn người đem ghe rơm đến bán đậu dọc ngang, nhộn nhịp. Theo thời gian, bến sông trở nên lặng lẽ, vắng bóng ghe rơm. Chợ rơm không còn vì người ta dùng điện thoại di động đặt hàng, ngã giá xong, hẹn địa điểm giao nhận, không ồn ào, không ùn tắc giao thông. Nghề lái rơm cũng kiếm được khá, anh Ri nói: “Xóm trên có nhiều gia đình trẻ mới ra riêng, làm lái rơm vài năm đã phất lên, trong tay đôi ba chiếc ghe có trọng tải lớn. Người chất nấm còn tùy thuộc nắng mưa, tùy thuộc thời giá, nhưng người lái rơm lời nắm trong tay theo mỗi chuyến hàng. Bây giờ quanh cây nấm còn có các đại lý, bạn hàng mua bán vật tư ngành nấm”.

Nhưng tâm điểm của nghề vẫn là những người trực tiếp chất nấm. Về kinh nghiệm và kỹ thuật, không ai có thể thay thế họ bởi rơm đem về đâu phải để vậy mà chất là có nấm. Phải bơm nước trộn rơm cho đều, ủ khoảng 10 ngày trở lên, người chất nấm phải theo dõi rơm từng ngày đến khi thấy được mới chất. Lâu năm trong nghề, người chất chỉ cần rút cọng rơm rạ là biết đợt này cho bao nhiêu nấm, trúng hay thất, xử lý bằng cách nào cho nhiều nấm.

Ngoài ra còn có bài toán kinh tế mà người chất nấm phải giải. Như lời anh Ri, một ghe rơm 30 tấn mua từ Sóc Trăng với giá 30 triệu đồng, về chất được 1.200 mét giồng nấm, tiền vốn mua meo (6 bao) giá trên 300.000 đồng, cộng thêm công cán, tổng vốn khoảng trên 35 triệu đồng. Nếu như chất trung bình- không trúng, không thất- thời giá 50.000 đồng/ kg thì thu hoạch được 65 triệu đồng. Thời gian trồng nấm khoảng 15 ngày bắt đầu thu hoạch, nếu như nấm trúng, thu hoạch 20 ngày mới hết.

Nấm rơm.

Nghe anh Ri nói bỏ vốn ra 35 triệu đồng, chỉ trong vòng 1 tháng mà lời được gần bằng số vốn, có nghề nào ở nông thôn mà được vậy đâu, tôi đâm ra thắc mắc sao bà con mình lúc nông nhàn không chất nấm. Anh Ri cười: “Phải có nhiều năm trong nghề mới nắm vững kỹ thuật. Trời thì lúc mưa lúc nắng, phải biết khi mưa làm sao đậy giồng, khi nắng tưới giữ độ ẩm cỡ nào, nấm sao cho trắng, cho mập, hái bền. Chỉ riêng việc hái nấm thôi cũng đòi hỏi đôi tay nhẹ nhàng, biết cách tách từng cụm nấm, bởi nếu không thì sẽ động đến những phôi con làm cho nấm hư hết, trúng thành thất. Khu vực trồng nấm phải sạch sẽ, cả nước tưới cũng phải xem xét cẩn thận”.

Nấm rơm phát triển nhanh, mới tượng hình bằng đầu tăm nhang nhưng ít hôm thì thu hoạch. Anh Ri nói thêm “Không gì mê bằng thu hoạch nấm! Khi cao điểm hơn ngàn mét vuông nấm của tôi thu hoạch được 300 ký buổi sáng, còn buổi chiều cũng có mà ít hơn. Có ngày bán nấm được trên 12 triệu đồng! Hái bao nhiêu có mối đến cân bấy nhiêu, phần nhiều là người ta mua sấy xuất khẩu và bán trong nước tiêu dùng”.

Để có những mùa nấm ngọt hôm nay, những năm đầu anh Ri cũng như bà con xung quanh nhiều lần điêu đứng với nấm rơm. Có khi chất rơm mà nấm không mọc, có khi nấm lên, đầy hái được một lần rồi thúi hết. Qua những lần thất bại đó, anh học được ngửi mùi rơm, xem rơm biết có bao nhiêu nấm trong đó, trúng hay thất, phải pha trộn rơm như thế nào cho đạt yêu cầu thu hoạch cao, cách thức tưới nước theo từng loại rơm, từng thời vụ mưa nắng khác nhau. Bà con ở đây sở dĩ sống được với nấm rơm là vì rơm có liên tục, bất kỳ mùa mưa hay nắng. Khu vực đồng bằng rộng lớn, lịch xuống giống mỗi nơi cũng khác nhau, nên chỗ này hết rơm thì nơi khác có đủ sức cung ứng cho thị trường.

Nấm rơm hiếm khi rớt giá bởi bên cạnh nấm tươi, còn có thể sấy khô, để được lâu ngày. Bã rơm sau khi trồng nấm xong còn làm phân sinh học cao cấp, nuôi trùng đất, đốt lấy tro.

Từ cây lúa sau khi thu hoạch, cọng rơm ngày xưa bỏ đi, nay giúp cho nông dân trồng nấm, tạo nguồn lợi nhuận không nhỏ. Anh Ri ở vùng Thới An cùng với nhiều nông dân khác, sống bằng nghề nấm trên 30 năm nay. Nấm rơm vùng này có tiếng tốt, chất lượng.

***

Tôi hớp ngụm nước trà trưa bên hiên nhà anh Ri mà nghe mùi nấm rơm phảng phất trong mùi rơm rạ - những thứ ngày xưa bỏ đi, nhưng nay được những người nông dân cần cù năng động biến thành của cải, làm giàu chính đáng trên mảnh đất quê hương.

NHẬT HỒNG