Trong tiếng Việt, nghệ thuật sử dụng vốn từ trong giao tiếp phản ánh một phần giá trị văn hóa của dân tộc. Tác giả Lê Minh Quốc dùng sự học tiếng Việt cùng hơn 40 làm nghề viết lách, đã nghiên cứu thêm nhiều ngữ nghĩa đa tầng gắn liền với văn hóa truyền thống, để hoàn thành bộ sách "Văn hóa Việt nhìn từ tiếng Việt". Sách do NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh vừa ấn hành.

Bộ sách "Văn hóa Việt nhìn từ Tiếng Việt" không phải là công trình lý thuyết về nghiên cứu văn hóa và ngôn ngữ; mà là những cảm nhận, thu thập và trải nghiệm của nhà thơ - nhà văn Lê Minh Quốc khởi phát từ thực tế tìm tòi, cộng thêm từ nhiều nguồn từ điển, tự vị ... "Văn hóa Việt nhìn từ Tiếng Việt" được chia thành ba tập: "Chơi chữ chanh chua chan chát chữ", "Lưỡi lươn lẹo lẹ làng lắt léo" và "Dích dắc dặt dìu dư dí dỏm". Sách không sắp xếp theo hệ thống ký thường thấy mà đan xen nhiều điển tích, cách dụng chữ từ xưa đến nay, sự phong phú và chiều sâu văn hóa của phong tục tập quán, ẩm thực truyền thống... như một cách gợi mở để xâu chuỗi nhiều câu chuyện trong tập sách thú vị này.

Sách vì vậy dễ đọc và thú vị với những điển tích hay truy nguyên nguồn gốc câu chuyện như: chưa đỗ ông Nghè đã đe hàng Tổng; i cụt, y dài, y cà lết, y cờ rết; song lang hay song loan; nấu sử xôi kinh hay sôi kinh; mút mùa “Lệ Thủy” hay mút mùa “lệ thủy”; chém gió méo mó tiếng Việt; từ chơi “phây” đến chơi “ba que xỏ lá”; biến bi thành hài... Bên cạnh đó là ngôn ngữ trong ẩm thực như: ngẫu hứng cùng nghệ thuật ăn; buồn tình, nghĩ tới chuyện ăn, ăn từ tiếng rao, ăn từ trang sách; miệng nhai cơm búng; rượu hồng đào trút nhào vô nhạo; từ “trà phe” đến “bia bọt”; trâu giật, lợn mẹt, gà mâm… Bên cạnh đó, tác giả còn giải nghĩa thêm những tập tục lễ Tết hay thưởng thức nghệ thuật như: ăn Tết với nhau, rủ nhau đụng lợn; nhìn bếp thấy ông Táo; lạm bàn chuyện đánh Cọp; chơi hô lô tô; dí dỏm như hô bài chòi; chơi trống quan, lan man ca trù; xem chèo, qua hề chèo; xem tuồng đồ, nghĩ về đồ; bàn phiếm về hát bội...

Ðộng lực để tác giả Lê Minh Quốc hoàn thành bộ sách "Văn hóa Việt nhìn từ tiếng Việt" là tình yêu dành cho tiếng Việt. Tác giả cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu và viết về đề tài này bởi còn quá nhiều câu chuyện thú vị cho thấy tiếng Việt vô cùng phong phú. Phong cách dùng từ trong tiếng Việt cũng đa tầng, đa nghĩa, biến chuyển theo không gian và thời gian. Dù cho trăm năm hay ngàn năm sau đi chăng nữa, làm sao có thể lãng quên những từ ngữ hay tiếng nói quen thuộc từ khi lọt lòng mẹ.

Tác giả Lê Minh Quốc chia sẻ: Xin nói thật lòng, tôi nghĩ rằng là người Việt nhưng chắc gì chúng ta hiểu hết tiếng Việt. Có những từ đã sử dụng từ xửa từ xưa, trải dài theo năm tháng, dần dần phai nghĩa, do đó thế hệ sau khó có thể hiểu trọn vẹn ngữ nghĩa của nó. Chúng ta thấy rất rõ điều này khi đọc thành ngữ, tục ngữ, ca đao - vốn là trí tuệ của dân tộc truyền miệng từ đời này qua đời nọ. Tìm về chất liệu từ câu cửa miệng đã và đang tồn tại, cũng là một hướng quan trọng để ta tiếp cận với văn hóa. Vì lẽ đó, khi viết bộ sách "Văn hóa Việt nhìn từ tiếng Việt", tôi hết sức chú trọng đến lời ăn tiếng nói của người xưa.

"Văn hóa Việt nhìn từ tiếng Việt" góp phần giúp người đọc thêm yêu tiếng Việt, để gìn giữ và thể hiện tấm lòng với quê hương, như những câu thơ của tác giả:

“Dịu dàng, day dứt dùng da diết

Nặng nợ ngàn năm níu núi non

Hồn nước nằm trong hồn tiếng Việt

Tiếng ta tự tại tới trường tồn...”.

Q.M