Nếu như nhiều người ví von sân khấu là “thánh đường nghệ thuật”, thì họa sĩ Trần Văn Thiện (nghệ danh Trần Thiện, nguyên Trưởng Đoàn Cải lương Tây Đô, nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Tây Đô) là một trong những người đã lặng thầm vẽ nên vẻ đẹp ấy. Nửa thế kỷ với cải lương, dù đã ở tuổi thất thập nhưng ngọn lửa trong người họa sĩ ấy vẫn rực sáng.

Trong những ngày vẽ cảnh trí cho vở “Người mẹ và thanh gươm” (Trung tâm Văn hóa, Nghệ thuật TP Cần Thơ thực hiện), họa sĩ Trần Thiện miệt mài nắn nón từng hoa văn, chi tiết. Ở tuổi 71, mỗi nét vẽ, thiết kế của ông vẫn rất nghệ thuật, tinh tế, sống động với sự sáng tạo riêng biệt.

Điểm độc đáo ở cảnh trí vở này chiều sâu xuyên thấu với sự hỗ trợ của ánh sáng. Nghĩa là, trong bối cảnh một căn nhà thời chiến tranh nhưng khi nhân vật bước ra vườn sau nhà, khán giả vẫn có thể nhìn thấy hoạt động của nhân vật, giúp tình huống vở trở nên sinh động, kịch tính hơn. Ngôi nhà phong cách Nam Bộ được họa sĩ Trần Thiện chăm chút từ chiếc tủ thờ, bàn trà đến bến nước, bộ ván ngựa, gạch lót… theo phong cách tả thực. Họa sĩ Trần Thiện chia sẻ: “Tôi hài lòng với cảnh trí này và đây cũng là một dấu ấn trong hành trình làm nghề”.

Họa sĩ Trần Thiện trau chuốt cảnh trí cho vở “Người mẹ và thanh gươm”. Ảnh: DUY KHÔI

Trong hồi ức về hành trình ấy, ông Thiện nhớ lại, sau ngày đất nước thống nhất, tuổi 20, ông tham gia công tác Đoàn ở phường Thới Bình, TP Cần Thơ. Do có năng khiếu, ông được cử đi học lớp vẽ để về vẽ nội dung tuyên truyền cho địa phương. Sau 6 tháng học nghề, chàng trai ấy như một điểm sáng của lớp học với tay vẽ tài hoa, được thầy dạy Thế Nhân “để mắt”. Sản phẩm đầu tiên ông Thiện hợp tác cùng thầy vẽ là bức tranh dài đến 16m cho rạp Thống Nhất ở Cần Thơ, thù lao nhận được là những phiếu xăng, phiếu sơn.

Và rồi theo lời mời của thầy Thế Nhân, họa sĩ Trần Thiện nhận về Rạch Giá làm công tác tu sửa cảnh trí cho Đoàn Cải lương Hậu Giang 1 đang lưu diễn tại đây. Được hơn 10 ngày thì ông Tư Huệ, Chủ nhiệm đoàn, rất có cảm tình với chàng họa sĩ trẻ nên mời theo đoàn. Đó là vào năm 1976, và từ đó đến nay, đã ngót nửa thế kỷ họa sĩ Trần Thiện gắn bó với cải lương Cần Thơ, từ đoàn Hậu Giang, rồi Sông Hậu, đến năm 1992 là Đoàn Cải lương Tây Đô cho mãi đến khi về hưu vào năm 2016. Trong thời gian đó, từ năm 1982, ông làm Phó Đoàn Cải lương Hậu Giang, từ năm 2010 làm Trưởng Đoàn Cải lương Tây Đô và năm 2013 làm Phó Giám đốc Nhà hát Tây Đô.

Cuộc đời làm sân khấu, lãnh đạo đoàn cải lương của họa sĩ Trần Thiện có những kỷ niệm, niềm vui, nỗi buồn, nhưng vẫn luôn còn trong ông là tình yêu nghề. Với công việc vẽ sân khấu, trước đây ông chỉ phụ trách phần tu sửa cảnh trí nhưng khoảng từ năm 2010, ông thực hiện cảnh trí cho cả vở như “Bến nước Kinh Cùng”, “Cung phi điểm bích”… Mỗi vở đều ghi đậm phong cách sáng tạo của họa sĩ Trần Thiện. Đơn cử như với cảnh trí ước lệ trong vở “Cánh buồm ngược gió”, phân cảnh nhân vật Nguyễn Thị Tồn vạn dặm ngàn trùng ra kinh đô kêu oan cho chồng là Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa, cảnh trí được thay đổi liên tục: khi là rừng sâu, khi là núi thẳm, khi là biển khơi… tạo hiệu ứng sân khấu đặc biệt, khiến khán giả rất thích thú. Hay với vở “Mẹ của chúng con”, họa sĩ Trần Thiện đã thiết kế chiếc cầu bị gãy, để thể hiện hai người đứng hai bên chiến tuyến. Hình ảnh ước lệ ấy đầy tính nghệ thuật, góp phần tôn lên ý nghĩa vở diễn.

Trong hành trình làm nghề, họa sĩ Trần Thiện không quên vị ân sư là cố họa sĩ - NSND Phan Phan, bậc thầy vẽ sân khấu cải lương Việt Nam. NSND Phan Phan không chỉ dạy nghề, mà còn truyền cho ông niềm tin, động lực để ông dấn thân với công việc lặng thầm này. Họa sĩ Trần Thiện xúc động: “Tôi luôn biết ơn thầy và nhớ mãi những buổi cùng vẽ và học từ thầy những kỹ thuật vẽ sân khấu”.  Và họa sĩ Trần Thiện cũng nhớ về những kỷ niệm làm nghề, nhất là trong vụ chẳng may lựu đạn phát nổ tại sân bãi Ninh Diêm của tỉnh Khánh Hòa cách đây gần 40 năm, đã khiến 3 thành viên của Đoàn Cải lương Sông Hậu thiệt mạng khi đang diễn doanh thu tại đây. Ông kể về những chuyến lưu diễn miền Trung đông kín khán giả với 4.000-5.000 vé bán ra mỗi đêm: “Đó thực sự là thời hoàng kim của cải lương”.

Nửa thế kỷ làm nghề ấy, họa sĩ Trần Thiện nhắc đến người đồng nghiệp “gừng cay muối mặn”, người vợ tào khang - NSƯT Kiều Mỹ Dung. Sau những thăng trầm, sau tai nạn giao thông khủng khiếp tưởng chừng như khiến hai vợ chồng gục ngã, buông xuôi, điều níu giữ họ ở lại với cải lương chính là tình nghĩa vợ chồng gắn chặt vào tình yêu sân khấu. Đến bây giờ vẫn vậy, họa sĩ Trần Thiện - NSƯT Kiều Mỹ Dung luôn là cặp uyên ương của nghệ thuật cải lương được mọi người yêu mến, nể phục. 

ĐĂNG HUỲNH