HẠNH NGUYÊN (Theo AFP, Washington Post)

Ngày 15-2, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết Saif al-Adel đã trở thành người đứng đầu tổ chức al-Qaeda sau cái chết của trùm khủng bố Ayman al-Zawahiri vào tháng 7-2022.

Adel là một trong những kẻ khủng bố bị FBI truy nã gắt gao nhất. Ảnh: Washington Post

Người phát ngôn bộ trên nêu rõ nhận định của Mỹ phù hợp với đánh giá trước đó của Liên Hiệp Quốc (LHQ) rằng thủ lĩnh mới trên thực tế của al-Qaeda là Saif al-Adel, một người Ai Cập sống ở Iran. 

Tuy nhiên, tổ chức khủng bố này không chính thức tuyên bố Adel là “tiểu vương” vì vấn đề nhạy cảm với những lo ngại của chính quyền Taliban ở Afghanistan, những người không muốn thừa nhận rằng Zawahiri đã thiệt mạng trong cuộc tập kích tên lửa của Mỹ tại thủ đô Kabul năm ngoái. Taliban muốn tránh bối rối trong trường hợp thừa nhận chứa chấp Zawahiri, bởi Taliban trước đây đã ký thỏa thuận với Mỹ, cam kết sẽ không cho phép các nhóm khủng bố hoạt động từ lãnh thổ mà phong trào Hồi giáo này kiểm soát (Taliban trở lại nắm quyền kiểm soát Afghanistan hồi tháng 8-2021).

Dù vậy, nhiều quốc gia thành viên LHQ nghi ngờ “yếu tố chính” đứng sau sự im lặng của al-Qaeda là việc Adel từng có thời gian dài cư trú ở Iran, nơi chủ yếu là người Hồi giáo dòng Shiite sinh sống và được lãnh đạo bởi các giáo sĩ dòng Shiite. Trong khi đó, al-Qaeda, tổ chức Hồi giáo dòng Sunni, lâu nay coi những người Hồi giáo dòng Shiite là những kẻ bội giáo. “Sự hiện diện của Adel tại Iran đặt ra những câu hỏi khó về hoạt động và niềm tin tôn giáo” cho al-Qaeda, báo cáo nhận định.

Danh tính Adel

Theo Dự án chống chủ nghĩa cực đoan của Mỹ, Adel, 62 tuổi, từng là trung tá thuộc lực lượng đặc nhiệm Ai Cập và là nhân vật “cộm cán” trong hàng ngũ al-Qaeda. Sau khi trở thành chuyên gia huấn luyện quân sự chủ chốt của al-Qaeda trong thập niên 1990, Adel đã giúp xây dựng năng lực hoạt động của tổ chức và đào tạo các tay súng thực hiện cuộc phục kích bắn hạ trực thăng và làm chết 18 binh sĩ Mỹ ở Mogadishu, Somalia năm 1993. Đối tượng này cũng huấn luyện một số không tặc tham gia vào vụ tấn công khủng bố ngày 11-9-2001 ở Mỹ, khiến gần 3.000 người thiệt mạng.

Ali Soufan, một cựu điều tra viên chống khủng bố thuộc Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI), tiết lộ Adel đã ở Iran từ năm 2002 hoặc 2003, khi ông này trốn chạy sau vụ 11-9. Lúc đầu Adel bị quản thúc tại gia nhưng sau đó có đủ quyền tự do để thực hiện các chuyến đi đến Pakistan. Soufan mô tả Adel là “một trong những chiến binh dày dặn kinh nghiệm nhất trong phong trào thánh chiến toàn cầu” và là người trung thành với “trùm khủng bố” Osama bin Laden, kẻ chủ mưu vụ tấn công 11-9.

Giới chuyên gia nhận định, không giống những người tiền nhiệm thường xuất hiện trong những video phát đi khắp thế giới với thông điệp đe dọa Mỹ và phương Tây, Adel lên kế hoạch cho các vụ tấn công từ trong bóng tối. Adel đã bị Mỹ phát lệnh truy nã hồi tháng 11-1998 vì vai trò trong những vụ đánh bom nhằm vào các đại sứ quán nước này ở Tanzania và Kenya, khiến 224 dân thường thiệt mạng và hơn 4.000 người khác bị thương.

Hiện nhà chức trách Mỹ có rất ít thông tin và chỉ có 3 bức ảnh về Adel, kể cả hình chân dung đen trắng trong lệnh truy nã của FBI. Chính phủ Mỹ đã treo thưởng 10 triệu USD cho bất kỳ tổ chức, cá nhân nào cung cấp thông tin giúp bắt giữ hoặc tiêu diệt Adel. Adel còn được cho là đóng vai trò chính trong việc thành lập tổ chức tự xưng Nhà nước Hồi giáo (IS).