Trong bất kỳ ngôi nhà sàn truyền thống nào của người Ê Đê cũng có hai cầu thang. Trừ một số nhà được khai thác dịch vụ du lịch hoặc cộng đồng, còn lại thì việc sử dụng cầu thang lên, xuống nhà phải hết sức cẩn trọng, nhất là đối với khách được mời về nhà.

Cầu thang cái trước nhà dài của người Ê Đê. Ảnh: THỤY DU

Người Ê Đê và nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên luôn đề cao nữ quyền. Muôn đời nay, người con gái đi cưới chồng, bắt chồng. Vì thế, phong tục, văn hóa của người Ê Đê cũng mang nét rất riêng. Nếu được bạn bè Ê Đê mời về nhà hoặc tham dự một sự kiện của gia đình, du khách cần lưu ý trước tiên về sử dụng cầu thang.

Nhà có hai cầu thang dẫn từ mặt đất lên sàn nhà. Cầu thang cái luôn được đặt giữa lối lên xuống. Đó là một cây rừng to được làm lễ cúng xin thần rừng mang về. Người phụ nữ quyền lực nhất trong gia đình cầm rìu chém một nhát vào thân gỗ rồi mới giao cho thợ làm. Thợ làm cầu thang phải khéo tay. Trong thời gian làm phải rất nghiêm túc. Đó là quy định truyền đời mà bất cứ người thợ nào cũng cần phải giữ. Tùy theo sàn cao hay thấp mà bậc của cầu thang cái được đẽo 5 hoặc 7 bậc, chỉ hai số này, không khác. Trên cùng của chiếc cầu thang là đôi nhũ hoa thể hiện sự tôn trọng nữ quyền và văn hóa tín ngưỡng phồn thực trong đời sống vật chất, tinh thần của người Ê Đê. Cầu thang đực có thể có nhiều bậc và được gọt đẽo tùy thích.

Thông thường, phụ nữ trong nhà mới được sử dụng cầu thang cái để lên, xuống. Con trai, con rể và đàn ông trong nhà đều phải sử dụng cầu thang đực. Kể cả khách nam tới nhà chơi cũng phải sử dụng cầu thang đực. Tuy nhiên, vào các dịp lễ trang trọng của gia đình, người phụ nữ có thể mời khách dùng cầu thang cái; nhưng người nam trong gia đình vẫn phải sử dụng cầu thang đực. Khi được sử dụng cầu thang cái, khách cần phải nhẹ nhàng, khoan thai bước lên. Gần tới bậc trên cùng, hai tay chạm vào đôi nhũ hoa trên đầu cầu thang như một điều may mắn, đồng thời thể hiện sự tôn trọng đối với phụ nữ Ê Đê nói chung, với nữ gia chủ nói riêng. Ngày trước, việc ngang nhiên dùng cầu thang cái có thể bị làng đưa ra phạt vạ bằng trâu, gà và vài ché rượu tùy mức độ. Ngày nay, việc xử phạt đã giảm, nhưng vi phạm điều kiêng kỵ này gây mất lòng phụ nữ, tư cách của người khách bị coi thường. Do đó, trước khi bước chân vào nhà dài người Ê Đê, nam giới nên bỏ đi cái tôi của mình và xem nữ quyền là điều hiển nhiên được trân quý!

THỤY DU