Doanh nhân, tỉ phú Andrej Babis hôm 9-12 đã chính thức tuyên thệ nhậm chức Thủ tướng Cộng hòa (CH) Séc lần thứ ba. Việc ông trở lại lãnh đạo một liên minh bao gồm đối tác cực hữu có thể sẽ định hình lập trường của CH Séc về các chính sách chung châu Âu, đặc biệt là nhập cư, chủ quyền và khí hậu.

Tổng thống CH Séc Pavel (phải) và tân Thủ tướng Babis tại lễ tuyên thệ nhậm chức của nội các mới hôm 15-12. Ảnh: Ilkha

Ông Babis, nhà lãnh đạo 71 tuổi của phong trào ANO (Hành động của các công dân không hài lòng), sẽ trở thành chính trị gia lớn tuổi nhất đứng đầu một chính phủ Séc. Ông dẫn dắt một liên minh bao gồm phong trào ANO, đảng Tự do và Dân chủ (SPD) cực hữu và đảng Motorists. "Đặc điểm chung" của các đảng trong liên minh cầm quyền mới là đều thể hiện sự ngưỡng mộ đối với Tổng thống Mỹ Donald Trump và có lập trường hoài nghi Liên minh châu Âu (EU).

Nhiều sự đảo chiều lớn

Trong tuyên bố đầu tiên trên cương vị thủ tướng, ông Babis cam kết bảo vệ lợi ích của CH Séc, nâng cao phúc lợi xã hội và định hướng chính sách của chính phủ nhằm hướng tới việc biến nước này thành “nơi đáng sống nhất Trái đất”. “Tôi hứa sẽ là một Thủ tướng bảo vệ lợi ích của tất cả công dân chúng ta trong và ngoài nước, và làm việc để đưa CH Séc trở thành nơi đáng sống nhất trên hành tinh” - ông Babis viết trên mạng xã hội X.

Ông bày tỏ quan điểm rằng EU cần chú trọng giải quyết các vấn đề như năng lượng, thuế giá trị gia tăng và thất thu thuế quan, bên cạnh việc tham gia giải quyết xung đột trên thế giới. Từ lâu, ông Babis chỉ trích các thể chế của EU, nhiều lần lập luận rằng quyền lực nên thuộc về các quốc gia thành viên, đồng thời mong muốn làm việc trực tiếp với các nhà lãnh đạo thông qua Hội đồng châu Âu hơn là các cơ quan đặt trụ sở tại Brussels. Ông cũng tuyên bố bác bỏ các chính sách di cư của EU và phản đối kế hoạch tăng phí phát thải carbon đối với nhiên liệu sưởi ấm và nhiên liệu ô tô.

Người giàu thứ 7 CH Séc còn tuyên bố cắt viện trợ quân sự dành cho Ukraine, đồng thời cho hay Praha có thể chấm dứt một chương trình do nước này dẫn dầu để mua đạn dược cỡ lớn cho Kiev, do “lo ngại về tính minh bạch”. 

Chưa kể, trong thời gian dài, ông chỉ trích mạnh mẽ quy mô viện trợ lớn dành cho Kiev dưới thời người tiền nhiệm Petr Fiala. Kể từ khi Nga phát động “chiến dịch quân sự đặc biệt” tại Ukraine hồi tháng 2-2022, CH Séc là một trong những nước ủng hộ Kiev mạnh mẽ nhất ở Trung Âu, cung cấp viện trợ quân sự và dẫn đầu các sáng kiến cung cấp đạn dược cho lực lượng Ukraine.

Trong một video đăng trên Facebook hôm 13-12, ông Babis cho biết đã trao đổi với Thủ tướng Bỉ Bart De Wever, người phản đối quyết liệt kế hoạch của Ủy ban châu Âu (EC) nhằm tài trợ cho Kiev thông qua cái gọi là “khoản vay bồi thường”, gắn với khoảng 200 tỉ USD tài sản của Nga bị đóng băng trong EU. Ông De Wever gọi kế hoạch này chẳng khác nào hành động “ăn cắp” tiền của Nga. “Tôi đồng ý với ông ấy. EC phải tìm những cách khác để tài trợ cho Ukraine. Chúng tôi, với tư cách là CH Séc, cần tiền cho người dân CH Séc và chúng tôi không có tiền cho các quốc gia khác… Chúng tôi sẽ không bảo lãnh bất cứ điều gì cho EC và cũng sẽ không đưa tiền, bởi ngân khố thực sự đã trống rỗng” - ông Babis nhấn mạnh.

Đoạn tuyệt với quản lý doanh nghiệp

Sinh ra tại thủ đô Bratislava (Slovakia), ông Babis giữ chức chủ tịch ANO kể từ khi phong trào này được thành lập năm 2012. Khi trở thành thủ tướng vào tháng 12-2017, ông Babis được coi là nhà lãnh đạo chính phủ lớn tuổi nhất và giàu nhất nước. Ngoài ra, ông là người đầu tiên không thuộc một đảng phái lớn truyền thống như đảng Dân chủ Dân sự hay đảng Dân chủ Xã hội, đồng thời không được sinh ra tại CH Séc và ngôn ngữ mẹ đẻ cũng không phải của nước này.

Nội các của ông Babis bị bỏ phiếu bất tín nhiệm vào đầu năm 2018 và sau đó ông được bổ nhiệm trở lại ghế thủ tướng vào tháng 6-2018. Trước khi ANO thất bại trong cuộc tổng tuyển cử năm 2021, nhiệm kỳ thủ tướng của ông Babis bị nhiều người đánh giá là vô tổ chức và hỗn loạn do đại dịch COVID-19 khiến hơn 35.000 người thiệt mạng, cùng mối quan hệ căng thẳng với EC vì những xung đột lợi ích và trợ cấp liên quan đến công ty của ông. Ngoài ra, ông Babis cũng gây tranh cãi khi thực hiện chính sách tăng tuổi nghỉ hưu, cắt giảm lương hưu và tăng lương công chức. 

Trong cuộc bầu cử tổng thống đầu năm 2023, Andrej Babis đã thất bại trước Petr Pavel ở vòng hai bởi ông vấp phải sự chỉ trích của giới truyền thông và phe đối lập. Ông Babis từ chối tham dự tranh luận trước bầu cử và tuyên bố không hỗ trợ các đồng minh Ba Lan hay các nước Baltic trong trường hợp xảy ra xung đột theo điều 5 của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Trước khi bước chân vào sự nghiệp chính trị, ông Babis đã là chủ sở hữu tập đoàn Agrofert và nhiều công ty khác, được biết đến là một trong những doanh nhân giàu có và có ảnh hưởng nhất tại CH Séc. Tài sản ròng của ông được tạp chí Forbes đánh giá vào khoảng 3,5 tỉ USD. 

Việc ông Babis trở lại làm thủ tướng CH Séc diễn ra sau khi ông cho biết sẽ chuyển giao tập đoàn với giá trị ước tính khoảng 4,3 tỉ USD vào một quỹ tín thác do một đơn vị quản lý độc lập điều hành cho đến khi ông qua đời nhằm tránh xung đột lợi ích khi giữ chức vụ lãnh đạo chính phủ. Sau đó, tài sản sẽ được chuyển giao lại cho các con ông. Tập đoàn Agrofert có hơn 200 công ty hoạt động trong nhiều lĩnh vực như hóa chất, thực phẩm và nông nghiệp.

Như vậy, với cam kết rút khỏi Agrofert, ông Babis sẽ không còn hưởng lợi từ việc kinh doanh của tập đoàn. Ông cũng khẳng định, trên cương vị thủ tướng, ông sẽ không tìm hiểu thông tin về tình hình tài chính hay tác động đến hoạt động của tập đoàn.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)