Khoa học công nghệ (KHCN) đã và đang được nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp tại ĐBSCL ứng dụng mạnh mẽ vào lĩnh vực nông nghiệp, chế biến nông sản. Qua đó, góp phần đổi mới phương thức canh tác, nâng cao hiệu quả sản xuất và quản lý chuỗi cung ứng nông sản; kiểm soát tốt hơn các yếu tố đầu vào, giảm thiểu rủi ro và kết nối hiệu quả với thị trường.

Nỗ lực ứng dụng vào thực tiễn

Thành lập vào năm 1977, Viện Lúa ĐBSCL chuyên nghiên cứu về lúa và hệ thống canh tác trên nền đất lúa tại ĐBSCL. TS Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL, cho biết: Viện đã đưa vào sản xuất hơn 150 giống lúa mới trong gần 50 năm qua. Các giống lúa OM do viện lai tạo chiếm 60-65% diện tích gieo trồng tại vùng ĐBSCL. Từ năm 2010 đến nay, Viện tập trung cải tiến giống hiện có và tạo mới giống lúa (OM5451, OM6976, OM7347, OM18, OM380, OM429, OM34) theo định hướng thị trường và thích ứng biến đổi khí hậu. Theo đó, Viện ưu tiên chọn tạo giống lúa giàu dinh dưỡng (Fe-, Zn-), chỉ số đường huyết (GI) thấp và các phân khúc phẩm chất gạo theo nhu cầu thị trường. Đồng thời, chọn tạo giống lúa thích ứng với biến đổi khí hậu thông qua sử dụng hiệu quả phân đạm và nước, phát thải khí nhà kính thấp và chống chịu nhiệt độ cao.

Việc ứng dụng năng lượng xanh vào hoạt động sản xuất nông nghiệp, chế biến nông sản cũng dần phổ biến tại ĐBSCL. TS Nguyễn Hoàng Nam, Chương trình Tăng trưởng tương thích với khí hậu (CCG), Nhóm chuyên gia tư vấn chính sách, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chia sẻ: Điện mặt trời kết hợp nuôi tôm (Agro-Photovoltaic) giúp các hộ nuôi tôm chủ động nguồn điện trong sản xuất, giảm 30-40% chi phí tiền điện và đáp ứng tiêu chí quan trọng để đạt các chứng nhận xuất khẩu như ASC, BAP. Một điển hình nữa là Nhà máy Điện sinh khối Hậu Giang là một trong những nhà máy điện sử dụng nhiên liệu trấu đầu tiên tại Việt Nam, công suất 20 MW, tiêu thụ 120.000 tấn trấu/năm, sản lượng điện cung cấp 130 triệu kWh mỗi năm.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Trường Thịnh, Phó Giám đốc Kinh doanh, Công ty TNHH Chế biến dừa Lương Quới, cho biết: Công ty đang sở hữu bốn thương hiệu chiến lược: Vietcoco, Cocogoodsco, Cocoplanet và Cofusions. Mỗi thương hiệu được xây dựng với định vị rõ ràng, phù hợp với từng thị trường mục tiêu nhưng cùng chung một sứ mệnh: mang đến những sản phẩm từ dừa chất lượng cao, an toàn cho sức khỏe, thân thiện với môi trường và đạt chuẩn quốc tế.

Theo ông Nguyễn Trường Thịnh, để làm được điều đó, công ty luôn tìm tòi, mạnh dạn ứng dụng KHCN vào sản xuất. Đơn cử, công ty thực hiện dự án “Sản xuất nước cốt dừa đóng lon” (từ tháng 10-2011 đến 10-2013); thực hiện đề tài “Nghiên cứu chiết tách dầu dừa tinh khiết bằng công nghệ không gia nhiệt” (từ năm 2013 đến năm 2016); dự án “Hoàn thiện công nghệ chế biến và đóng gói Tetra-Pak cho sản phẩm nước dừa tại vùng ĐBSCL” (từ tháng 12-2017 đến 11-2020)…

Hệ thống làm nén và làm giàu khí oxy phục vụ cho khu nuôi tôm công nghệ cao tại Công ty CP Salicornia Ngón Biển thuộc Tập đoàn Mỹ Lan.

Tăng lợi thế cạnh tranh, hướng đến phát triển bền vững

Việc ứng dụng KHCN trong nông nghiệp, chế biến nông sản trong thực tế còn gặp không ít thách thức: nhiều công nghệ còn ở mức độ nghiên cứu, chưa được thương mại hóa; sản xuất quy mô nhỏ lẻ khó ứng dụng công nghệ số trên diện rộng; chi phí và giá thành của một số công nghệ số còn khá cao, các nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp ở quy mô vừa hoặc nhỏ rất khó tiếp cận...

Ông Nguyễn Trường Thịnh khẳng định: Công ty không ngừng đa dạng hóa sản phẩm, thông qua việc đầu tư chất xám, đầu tư công nghệ chuyên sâu: phát triển kinh tế tuần hoàn, ứng dụng công nghệ 4.0 trong việc nâng cao năng lực quản trị và hiệu quả làm việc. Cùng với đó, công ty rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước trong quy hoạch vùng nguyên liệu chuyên canh cấp vùng, cấp quốc gia; đẩy mạnh xúc tiến thương mại mang tính tập trung vào các thị trường trọng điểm của từng ngành hàng cụ thể để mang nông sản Việt Nam ra thị trường quốc tế.

TS Nguyễn Hoàng Nam cho rằng, chuyển dịch năng lượng xanh đòi hỏi khoa học công nghệ mới, cách thức quản trị, tài chính mới, nhưng cần phù hợp với bối cảnh địa phương. Vì vậy, mô hình kết hợp 4 nhà (nhà khoa học, nhà quản lý/chính sách, nhà doanh nghiệp và nhà nông/người sản xuất) tạo hệ sinh thái năng lượng nông nghiệp bền vững rất quan trọng. Trong đó, các bên tập trung hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình nông nghiệp kết hợp năng lượng tái tạo, trên cơ sở năng lượng tái tạo là chìa khóa cho nông nghiệp bền vững. Đồng thời, đẩy mạnh chính sách khuyến khích điện mặt trời áp mái phù hợp với ĐBSCL, nơi có nhiều diện tích mái nhà của các trang trại, nhà xưởng nông nghiệp; tìm kiếm các lợi ích mới từ các dự án chuyển đổi xanh, như tín chỉ carbon, chứng chỉ bền vững…

Theo các chuyên gia, người tiêu dùng trong và ngoài nước đang sẵn sàng chi trả cao hơn cho sản phẩm sạch, truy xuất được nguồn gốc và sản xuất có trách nhiệm. Ông Nguyễn Tiến Huy, Giám đốc Văn phòng Phát triển doanh nghiệp bền vững, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, cho biết: Hiện lĩnh vực xuất khẩu thủy sản, đặc biệt là tôm và cá tra, các nhà nhập khẩu ở châu Âu và Bắc Mỹ gần như bắt buộc yêu cầu chứng nhận bền vững ASC. Đây là chứng nhận yêu cầu không chỉ về chất lượng sản phẩm mà còn về giảm phát thải carbon, bảo vệ môi trường nước và sử dụng năng lượng hiệu quả trong quá trình nuôi, chế biến.

“Như vậy, doanh nghiệp bắt đầu từ đâu? Doanh nghiệp có thể bắt đầu từ những bước đơn giản như đo lường mức tiêu thụ năng lượng, tìm hiểu giải pháp phù hợp với quy mô của mình hoặc trao đổi với chuyên gia, tham gia các chương trình hỗ trợ. Nghĩa là doanh nghiệp phải hành động sớm, phải tiên phong. Bởi chúng ta không nói về câu chuyện bảo vệ môi trường đơn thuần mà còn là bảo vệ lợi nhuận, bảo vệ thị trường và lộ trình phát triển bền vững của doanh nghiệp trong tương lai” - ông Nguyễn Tiến Huy nói. 

Bài, ảnh: MỸ THANH