Khai mạc tại thủ đô Paris của Pháp vào ngày 14-5, Hội nghị thượng đỉnh về năng lượng nhằm tìm cách ngăn chặn hàng triệu ca tử vong sớm trên khắp thế giới, đặc biệt là ở châu Phi, và huy động hàng tỉ USD để tài trợ cho việc mở rộng khả năng tiếp cận các phương pháp nấu ăn sạch.

Hơn 83% dân số ở các nước châu Phi cận Sahara phụ thuộc vào than và gỗ làm nguồn năng lượng chính. Ảnh: Reuters

Đại diện của 50 quốc gia nhóm họp tại Paris để thảo luận giải pháp giúp hàng tỉ người cải thiện thói quen nấu nướng, vốn có thể tạo ra các chất ô nhiễm chết người và châm ngòi hiện tượng ấm lên toàn cầu.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), đơn vị chủ trì Hội nghị, 2,3 tỉ người ở 128 quốc gia hít khói độc hại khi nấu ăn bằng các bếp cơ bản hoặc bếp lửa ngoài trời. Trong báo cáo phối hợp thực hiện cùng Ngân hàng Phát triển châu Phi (ADB) gần đây, IEA cho biết những thói quen nấu ăn này đã dẫn đến cái chết của 3,7 triệu người mỗi năm, trong đó trẻ em và phụ nữ có nguy cơ cao nhất.

Theo Laura Cozzi, Giám đốc công nghệ và bền vững của IEA, vấn đề trên liên quan đến giới tính, lâm nghiệp, biến đổi khí hậu, năng lượng, sức khỏe. Một phần ba dân số thế giới nấu ăn bằng các nhiên liệu thải khói độc hại khi đốt, bao gồm gỗ, than củi, than đá, phân động vật và chất thải nông nghiệp. Chúng gây ô nhiễm không khí trong nhà lẫn ngoài trời với các hạt mịn xâm nhập vào phổi và gây ra nhiều bệnh về hô hấp và tim mạch, bao gồm ung thư, đột quỵ.

Những cách nấu ăn trên là nguyên nhân gây chết sớm cao thứ ba trên thế giới và cao thứ hai ở châu Phi. Đây cũng là “thủ phạm” chính gây bệnh viêm phổi ở trẻ em.

Chuyển đổi sang phương pháp nấu ăn sạch

Theo IEA, việc chuyển sang các phương pháp nấu ăn sạch, chẳng hạn như nấu ăn bằng bếp gas hoặc điện, sẽ tiết kiệm được 1,5 tỉ tấn khí thải carbon dioxide (CO2) mỗi năm đến năm 2030, gần bằng lượng khí thải từ tàu và máy bay vào năm ngoái.

Tuy nhiên, việc thay đổi các phương thức nấu ăn truyền thống sẽ tiêu tốn hàng tỉ USD. ADB đang tìm cách huy động 4 tỉ USD để cung cấp khả năng tiếp cận nấu ăn sạch cho 250 triệu người châu Phi vào năm 2030.

Khoản tiền đó chỉ là một “phần nhỏ” trong số 2.800 tỉ USD đầu tư toàn cầu vào lĩnh vực năng lượng mỗi năm, theo tuyên bố của ADB đưa ra trước thềm Hội nghị. Nhưng khoản đầu tư nhỏ này sẽ giúp ích rất lớn trong việc tiết kiệm nhiều hơn về lâu dài.

Sự hỗ trợ tài chính như thế là cần thiết vì nhiều hộ gia đình ở châu Phi không đủ khả năng mua bếp hoặc nhiên liệu phù hợp. IEA cũng khuyến nghị vai trò lãnh đạo mạnh mẽ của quốc gia cũng như các nỗ lực cấp cơ sở để thay đổi các chuẩn mực xã hội.

Theo ADB, tổn thất kinh tế hàng năm do phụ nữ và trẻ em gái tốn thời gian tìm kiếm củi ước tính khoảng 800 tỉ USD và chi phí y tế lên tới 1.400 tỉ USD. Nhiều trẻ em gái đã phải bỏ học và có nguy cơ bị lạm dụng tình dục khi đi nhặt gỗ.

Hội nghị có ý nghĩa gì với châu Phi?

Tiếp cận năng lượng hiện đại, đáng tin cậy, bền vững và giá cả hợp lý là Mục tiêu phát triển bền vững (SDG) số 7 trong số 17 SDG. Ở các nền kinh tế phát triển, Hội nghị thượng đỉnh tại Paris có thể chỉ đơn giản là giải quyết SDG 7.

Tuy nhiên, đối với châu Phi, nấu ăn sạch không chỉ là SDG 7 mà nó cũng rất quan trọng để đạt được 6 mục tiêu khác, trong đó có SDG 3 (Bảo đảm cuộc sống khỏe mạnh và tăng cường phúc lợi cho mọi người ở mọi lứa tuổi); SDG 4 (Đảm bảo nền giáo dục có chất lượng, công bằng, toàn diện); SDG 5 (Đạt được bình đẳng về giới, tăng quyền và tạo cơ hội cho phụ nữ, trẻ em gái).

_❝ Có ít nhất 13 triệu người ở khu vực châu Phi cận Sahara làm việc trong chuỗi giá trị sinh khối (than củi và gỗ). Việc chuyển đổi trực tiếp 100% sang các lựa chọn thay thế sạch hơn có thể đẩy hơn 12 triệu người vào cảnh thất nghiệp. Với việc châu Phi có dân số trẻ nhất và tỷ lệ thất nghiệp cao nhất, Hội nghị lần này cần thảo luận về các giải pháp được đề xuất sẽ tạo cơ hội kinh tế như thế nào cho những người phụ thuộc vào chuỗi giá trị sinh khối để kiếm sống.

HẠNH NGUYÊN (Theo Al Jazeera, The Citizen)