Thủ tướng Canada Mark Carney hôm 18-3 đã công bố thỏa thuận hợp tác với Úc để phát triển hệ thống radar ở Bắc Cực, trong bối cảnh những ưu tiên của đồng minh Mỹ đang thay đổi. Ông cho biết thỏa thuận trị giá 6 tỉ đô la Canada (4,2 tỉ USD) là một phần trong nỗ lực lớn hơn nhằm khẳng định chủ quyền của Canada đối với Bắc Cực.

Thủ tướng Canada Carney phát biểu trước báo giới tại Iqaluit ngày 18-3. Ảnh: NNSL

Thủ tướng Carney đưa ra thông báo trên trong chuyến thăm Iqaluit (gần Vòng Bắc Cực), thủ phủ của vùng lãnh thổ Nunavut thuộc Canada. Úc là quốc gia đi đầu trong lĩnh vực radar “vượt đường chân trời”, một hệ thống tiên tiến cho phép theo dõi liên tục các mối đe dọa trên một khu vực rộng lớn. Theo Văn phòng Thủ tướng Carney, khả năng giám sát tầm xa và theo dõi của hệ thống radar này sẽ phát hiện và ngăn chặn các mối đe dọa trên khắp khu vực phía Bắc, bao gồm cả tên lửa siêu vượt âm.

Mạng lưới radar mới có thể triển khai sớm nhất vào năm 2029 và nó sẽ thay thế Hệ thống Cảnh báo phương Bắc cũ kỹ có từ thời Chiến tranh Lạnh vốn dựa vào các trạm radar từ bang Alaska của Mỹ đến phía Bắc tỉnh Quebec của Canada và không có khả năng ứng phó với các mối đe dọa tên lửa hiện đại.

Trong nhiều tháng, các quan chức cấp cao đã thảo luận về việc xuất khẩu công nghệ radar hàng đầu thế giới của Úc sang Mỹ. Nhưng sau khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng cho nhiệm kỳ hai, Canada đã hành động nhanh hơn. Dù vậy, bất kỳ loại cơ sở hạ tầng quốc phòng mới nào của Ottawa ở Bắc Cực nhiều khả năng sẽ phải tương thích với NORAD, một thỏa thuận quốc phòng quan trọng giữa Mỹ và Canada.

Ottawa cũng sẽ đầu tư thêm 420 triệu đô la Canada để tăng cường sự hiện diện quân sự quanh năm của Canada ở Bắc Cực, đồng thời xây dựng cơ sở hạ tầng quan trọng cho các cộng đồng bản địa chiếm phần lớn dân số tại đây. Ðầu tháng này, Bộ trưởng Quốc phòng Canada Bill Blair đã công bố kế hoạch xây dựng 3 trung tâm quân sự mới ở Bắc Cực với các đường băng và kho thiết bị.

Canada coi an ninh Bắc Cực là ưu tiên trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm tan băng, mở ra các khu vực khai thác tài nguyên cũng như các tuyến đường biển mới. Nhưng việc Tổng thống Trump liên tục đặt câu hỏi về chủ quyền của Canada đã khiến quốc gia láng giềng phía Bắc hướng sự chú ý mới vào quốc phòng. Tuần rồi, ông Trump tuyên bố sẽ không cho phép Canada sử dụng tàu phá băng mà Washington đã đặt hàng trừ khi Canada trở thành tiểu bang thứ 51 của Mỹ.

Canada hợp tác về an ninh với Mỹ nhưng cũng từ lâu đã bất đồng quan điểm về phạm vi chủ quyền của Ottawa ở Bắc Cực. Ví dụ, Canada tuyên bố rằng Hành lang Tây Bắc qua đi vùng biển Bắc Cực nằm hoàn toàn trong lãnh thổ nước này, trong khi Mỹ khẳng định tuyến đường biển đó nằm trong vùng biển quốc tế.

HẠNH NGUYÊN (Theo AFP, CNN)