Tối 26-6 theo giờ địa phương, Tổng thống Bolivia Luis Arce đã bổ nhiệm Jose Wilson Sanchez làm tân Tổng tư lệnh quân đội sau khi người tiền nhiệm của ông này là Tướng Juan Jose Zuniga tiến hành vụ đảo chính hụt gây chấn động.

Tổng thống Bolivia Luis Arce (giữa) xuất hiện tại Dinh Tổng thống sau vụ đảo chính. Ảnh: AP

Trước đó cùng ngày, các đơn vị quân đội cùng xe bọc thép dưới quyền chỉ huy của Tướng Zuniga đã chiếm giữ các tòa nhà chính quyền tại quảng trường Murillo và tìm cách xông vào Dinh Tổng thống ở thủ đô La Paz, trong vụ binh biến mà ông cho là nhằm “tái cơ cấu nền dân chủ”. Nhưng không lâu sau, các binh sĩ đã rút khỏi các tòa nhà chính quyền, ông Zuniga cũng bị cảnh sát bắt.

Hành vi khủng bố và nổi dậy vũ trang

Tổng thống Arce ca ngợi việc lực lượng đảo chính rút quân là chiến thắng cho nền dân chủ Bolivia và cũng cảm ơn người dân. “Chúng tôi không thể để cho những âm mưu đảo chính  cướp đi cuộc sống của người Bolivia một lần nữa. Chúng tôi muốn kêu gọi tất cả mọi người bảo vệ nền dân chủ”, Tổng thống Arce nói tại Dinh Tổng thống. Tại đây, ông cũng đã làm lễ tuyên thệ cho Tướng Wilson Sanchez làm Tổng tư lệnh mới.

Lệnh bắt giữ công bố trên Ðài truyền hình Bolivia sau đó nêu rõ ông Zuniga và những người tham gia âm mưu đảo chính bị cáo buộc “thực hiện hành vi khủng bố và nổi dậy vũ trang chống an ninh công cộng và chủ quyền nhà nước”.

Khi các binh sĩ và xe bọc thép tràn vào quảng trường Murillo, làn sóng phản ứng dữ dội trong nước đã nhanh chóng xuất hiện. Liên đoàn lao động lớn nhất Bolivia tuyên bố đình công vô thời hạn để bảo vệ chính phủ của ông Arce. Trên mạng xã hội X, cựu Tổng thống Evo Morales tố cáo hành động của quân đội, kêu gọi truy tố hình sự đối với Tướng Zuniga và bất kỳ ai đã giúp đỡ ông ta.

Nguồn cơn đảo chính

​Theo Alberto Bonadona, chuyên gia kinh tế tại Ðại học Mayor de San Andres (Bolivia), nỗ lực đảo chính cho thấy sự bất mãn với tình hình kinh tế.

Trong những tháng gần đây, mức độ tín nhiệm của Tổng thống Arce đã giảm sút (tỷ lệ này hồi tháng 3 chỉ ở mức 38%) sau khi xuất khẩu khí đốt tự nhiên sụt giảm và Ngân hàng Trung ương cạn kiệt nguồn dự trữ để bảo vệ tỷ giá đồng nội tệ boliviano trước USD. Ðiều này khiến Chính phủ Bolivia chật vật để tiếp tục chi trả các khoản trợ cấp thực phẩm và dầu diesel.

Quốc gia Nam Mỹ này đã tránh được cuộc khủng hoảng tài chính vào năm 2023 bằng cách thông qua luật cho phép Ngân hàng Trung ương bán khoảng một nửa số vàng dự trữ của mình. Trong vòng 6 tháng, số tiền đó đã được chi tiêu gần hết: Ngân hàng chỉ còn lại 23,5 tấn vàng vào cuối năm ngoái và luật quy định con số này không thể giảm xuống dưới 22 tấn.

Nền kinh tế Bolivia tăng trưởng hơn 4% gần như mỗi năm trong thập niên 2010 cho đến khi lao dốc vì đại dịch COVID-19. Nếu tăng trưởng năm nay chỉ ở mức 1,6% như dự báo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, thì đây sẽ là mức tăng trưởng chậm nhất của Bolivia trong 25 năm.

Kể từ khi nhậm chức vào năm 2020, Tổng thống Arce cũng đã phải lãnh đạo một chính phủ đầy khó khăn, chống lại áp lực từ cả cánh hữu lẫn cánh tả.

Dưới sự lãnh đạo của ông, lực lượng cánh hữu ở các tỉnh như Santa Cruz đã tiến hành các cuộc biểu tình chết người nhằm phản đối các biện pháp được cho là gây bất lợi cho họ. Ở cánh tả, Tổng thống Arce vấp phải sự phản đối từ chính cựu cố vấn chính trị của ông - cựu Tổng thống Morales. Hai nhân vật nổi bật trong nền chính trị Bolivia này đang tranh giành quyền kiểm soát đảng cầm quyền Phong trào xã hội chủ nghĩa (MAS).

Ông Morales giữ chức tổng thống từ năm 2006 đến 2019 và là tổng thống người bản xứ đầu tiên của Bolivia. Ông lâu nay khăng khăng mình đã bị cách chức trong cuộc đảo chính năm 2019 sau khi tranh cử nhiệm kỳ thứ tư. Vị này cũng công bố ý định tái tranh cử năm 2025.

Tướng Zuniga gần đây cho rằng ông Morales không nên quay trở lại và đe dọa sẽ ngăn cản, dẫn đến việc bị Tổng thống Arce cách chức chỉ huy hồi đầu tuần. Ðiều này đã làm gia tăng căng thẳng giữa hai người.