Bài, ảnh: MINH HUYỀN

Trong khuôn khổ tọa đàm trực tuyến về "Một số thực hành tốt trong công khai ngân sách địa phương và hàm ý chính sách" do Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) cùng Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) vừa phối hợp tổ chức, vấn đề tăng cường sự quan tâm của các địa phương trong công khai ngân sách nhà nước (NSNN), tạo điều kiện cho người dân tham gia vào chu trình ngân sách được các chuyên gia tập trung phân tích. Các diễn giả cho rằng, cần có sự tham gia tích cực từ nhiều phía trong quá trình thực hiện công khai ngân sách cũng như giúp người dân tiếp cận thông tin NSNN hiệu quả theo quy định của Luật NSNN năm 2015.

Thông tin hạn chế

Theo kết quả nghiên cứu "Chính sách và thực tiễn về mức độ công khai và sự tham gia của người dân vào chu trình ngân sách" do VESS và CDI thực hiện với sự chủ trì của Liên minh Minh bạch ngân sách (BTAP) và hỗ trợ kỹ thuật của Chương trình Phát triển của Liên Hiệp Quốc (UNDP) tại Việt Nam, các quy định của pháp luật liên quan đến công khai ngân sách, trách nhiệm giải trình và sự tham gia của người dân vào công tác quản lý nhà nước nói chung và chu trình ngân sách nói riêng tương đối đầy đủ. Tuy nhiên vẫn còn một số khoảng trống giữa văn bản pháp luật và quá trình triển khai trên thực tiễn. Thời điểm công khai các tài liệu ngân sách chưa rõ ràng, khó xác định; chưa có quy định về hình thức công khai trực tuyến đối với tài liệu ngân sách xã và các quỹ ngoài ngân sách; người dân có ít thời gian hoặc không có thời gian tiếp cận, tìm hiểu về dự thảo dự toán ngân sách để có thể tham gia góp ý, phản biện về ngân sách. Vẫn chưa có chế tài xử lý vấn đề không công khai/chậm công khai các tài liệu ngân sách theo quy định của pháp luật Việt Nam...

Người dân được hướng dẫn thủ tục thuế tại Chi cục Thuế khu vực Bình Thủy - Ô Môn.

Nghiên cứu được thực hiện nhằm hỗ trợ triển khai Luật Thực hiện dân chủ cơ sở năm 2022 và có hiệu lực từ 1-7-2023, cũng như tăng cường sự tham gia của người dân và cải thiện tính minh bạch trong công khai lập và thực hiện NSNN ở Việt Nam. Qua đó, giúp chính quyền địa phương, sở tài chính các địa phương đề xuất, kiến nghị để nâng cao chất lượng quản trị NSNN từ phía cơ quan nhà nước và có sự tương tác với người dân, doanh nghiệp, đóng góp cho việc sửa đổi Luật NSNN năm 2015. Theo bà Đỗ Thanh Huyền, chuyên gia phân tích chính sách công, Phòng Quản trị và Tham gia, UNDP Việt Nam, qua khảo sát chỉ số hiệu quả quản trị hành chính công cấp tỉnh (PAPI) trong 7 năm qua cho thấy tỷ lệ người dân biết tới thông tin về NSNN ở địa phương rất thấp. Bên cạnh đó, đối với chỉ số POBI về công khai ngân sách cấp tỉnh có khoảng cách đáng kể về mức độ công khai thông tin NSNN theo quy định của Luật NSNN năm 2015 giữa các địa phương và có chưa đến một nửa số địa phương trên cả nước thực hiện đầy đủ các bước công khai thông tin NSNN trên cổng thông tin điện tử của địa phương. Qua chỉ số POBI năm 2022 cho thấy các địa phương chưa thực hiện tham vấn người dân một cách đầy đủ trong quá trình lập kế hoạch ngân sách cũng như thông báo về các khoản thu chi được thực hiện như thế nào…

Văn hóa minh bạch

Nhìn chung, sự tham gia của người dân, doanh nghiệp vào quy trình ngân sách còn hạn chế dù họ đóng góp chủ yếu vào ngân sách nhà nước. Theo các chuyên gia, việc cải thiện cũng như các thực hành tốt về việc công khai ngân sách hiện nay tại Việt Nam mới chỉ dừng lại ở cấp tỉnh, chủ yếu do sức ép cạnh tranh về các chỉ số để giữ thể diện cho địa phương. Việc khảo sát sâu tại địa bàn cho thấy điều còn thiếu là văn hóa minh bạch, trong đó người dân thấy minh bạch công khai là một nhu cầu, và chính quyền thấy đó là một nghĩa vụ hiển nhiên. Theo ông Nguyễn Quang Thương, Giám đốc điều hành CDI, tổ chức điều phối BTAP, kết quả của nghiên cứu cho thấy các UBND tỉnh và Sở Tài chính của các tỉnh thực hành tốt về công khai ngân sách tỉnh cần lan toả được tinh thần và văn hoá công khai minh bạch tới cấp huyện và xã để đảm bảo thông tin ngân sách cấp huyện và xã cũng được công khai đầy đủ theo đúng quy định.

Công khai thông tin NSNN đến người dân sẽ giúp tăng niềm tin của người dân và các đối tác phát triển đối với hiệu quả quản trị ngân sách địa phương. Theo bà Đỗ Thanh Huyền, Chuyên gia phân tích chính sách công, Phòng Quản trị và Tham gia, UNDP Việt Nam, việc thu hẹp khoảng cách trong quản trị NSNN là rất cần thiết bởi từ đó quyền của công dân trong tiếp cận thông tin và tham gia bàn bạc, kiểm tra, giám sát việc thu, chi NSNN ở tất cả các cấp được bảo đảm. Bên cạnh đó, việc theo dõi việc thực hiện công khai thông tin, tài liệu NSNN sẽ giúp các cấp chính quyền địa phương tuân thủ hơn việc thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến công khai ngân sách và bảo đảm quyền tham gia của công dân vào chu trình NSNN.

Theo ông Phạm Văn Long, đại diện nhóm nghiên cứu BTAP, các địa phương cần tuân thủ và thực hiện đúng việc công khai các tài liệu ngân sách theo quy định của Luật NSNN năm 2015 và thực hiện theo các hướng dẫn của Nghị định và Thông tư kèm theo. Việc công khai ngân sách tỉnh và ngân sách huyện không chỉ được thực hiện theo hình thức trực tuyến mà cần kết hợp đồng thời với việc công khai tại trụ sở UBND các xã, thậm chí là trụ sở các khu/tổ dân phố. Cần tăng trách nhiệm giải trình về ngân sách của chính quyền địa phương và có hướng dẫn cụ thể để người dân có thể tham gia đóng góp ý kiến vào các vấn đề quản lý nhà nước nói chung và vấn đề ngân sách nói riêng theo cơ chế đại diện đã được quy định trong Hiến pháp và các văn bản quy phạm Pháp luật. Đồng thời cần bổ sung các quy định pháp lý liên quan đến việc tham gia trực tiếp của người dân vào hoạt động quản lý nhà nước theo đúng quy định của Hiến pháp thay vì chỉ tham gia gián tiếp như hiện nay. Việc triển khai và nhân rộng các mô hình, thực hành tốt về công khai ngân sách cần xuất phát từ nhu cầu thực tế của người dân và điều kiện, đặc thù của từng địa phương…

PGS.TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc VESS, khẳng định: Các chỉ số PAPI, POBI, PCI giúp các địa phương thực hành tốt hơn việc công khai ngân sách. Đồng thời, ở cấp cơ sở, cấp địa phương cần sự tương tác mạnh mẽ hơn với chính quyền về quyền lợi và nghĩa vụ công khai NSNN, làm rõ văn hóa minh bạch trong sử dụng các nguồn lực công, tài chính công, sự khác nhau giữa các địa phương do đặc thù về nhân khẩu, địa bàn, địa lý, văn hóa, tính chất đóng góp cho ngân sách ở từng địa phương. Cần hoàn thiện, kiện toàn các quy định pháp luật để quá trình công khai NSNN được thực hiện tốt hơn và hướng đến sự công khai minh bạch rõ ràng, bài bản dễ hiểu hơn và kèm theo đó là quá trình giải trình của chính quyền với người dân, các tổ chức đại diện người dân ngày càng rõ ràng, có trách nhiệm hơn.