Vào dịp mùa hè, mỗi sáng khi vừa dậy để chuẩn bị ra công viên tập thể thao là tôi lại nghe mùi mít chín thơm lừng từ mấy người ở quê mang mít ra bán ở cái chợ "cóc" phía bên hông nhà tôi. Cái chợ này chỉ là khu chợ tạm phục vụ cho nhu cầu mua sắm tiêu dùng của vài cụm dân cư trong khu phố, tồn tại nhiều năm rồi. Mùa nào thức nấy, khoảng ven đường chỗ hông phòng tôi ở thì người ta chỉ dành bán hoa quả. Mùa hè thường bao giờ cũng phải có đến ba, bốn xe mít bày bán. Mít là món ăn khoái khẩu của tôi. Bao giờ sau khoảng thời gian tập thể dục từ công viên về tôi cũng tạt vào mua, khi thì nửa ký, lúc hẳn nửa trái để ăn. Mít không chỉ ngon, mà nó gợi lại trong tôi biết bao những kỷ niệm về một thời ấu thơ nơi quê nhà…

Ngày ấy, nhà tôi trồng 2 cây mít ở vườn sau. Một cây mít na và một cây mít mật. Hai cây đều to, cành lá sum suê tỏa bóng mát bao trùm gần hết cả khoảng sân giếng nước, khu vườn rau. Theo như ông bà tôi kể thì chúng đã có từ hàng trăm năm nay, từ khi ông bà tôi còn nhỏ xíu chúng đã được trồng rồi bởi các cụ sinh ra ông bà. Chẳng riêng nhà tôi, mà hầu như nhà nào ở làng cũng đều có trồng mít, bởi dù có nhiều cây ăn quả thế nào, và giàu có với thóc lúa đầy bồ bao nhiêu đi chăng nữa mà không có cây mít trong vườn thì vẫn không được coi là đủ đầy, sung túc. Nhà ít thì trồng 1 cây, còn nhà nhiều thì có tới cả vườn mít với hàng chục cây. Hai cây mít nhà tôi thuộc hàng cổ thụ, và cả hai đều cho trái rất ngon. Cây mít na thì năm nào cũng trĩu trái, có khi phải tới hàng trăm trái một vụ. Thỉnh thoảng cây cho một vài chục quả trái vụ. Giống mít này quả không lớn khi quả to nhất cũng chỉ bằng cái rá vo gạo loại nhỏ là cùng, còn đều đều chỉ lớn hơn cái bát tô múc canh. Nhưng vỏ mít mỏng, múi dày, hạt nhỏ màu vàng óng như mỡ gà và vị ngọt đậm đà. Hầu như trái chẳng có xơ trắng (xơ đực), mà chỉ có múi và xơ màu vàng (xơ cái). Chính vì thế mà khi ăn hầu như chỉ phải bỏ mỗi hột còn ăn được hết cả xơ lẫn múi. Còn cây mít mật thì quả không sai bằng, thơm ngon không thể sánh bằng cây mít na nhưng ưu điểm của nó là trái thật lớn. Trái bình thường cũng cỡ dăm, bảy ký. Giống mít mật này tôi không thích ăn lắm vì múi khi chín mềm nhũn. Thế nhưng ông bà nội tôi và thậm chí cả cha, mẹ và thằng em út lại luôn thích.

Kỷ niệm về hai cây mít vườn nhà không chỉ là những năm tháng ấu thơ ăn mít thỏa thích, những buổi trèo cây vỗ thăm xem mít chín chưa, hay những lúc hái dái mít (quả nhỏ) để chấm muối ăn… Chính hai cây mít này nhiều phen đã cứu gia đình tôi với 7 miệng ăn không phải đứt bữa vì thiếu khoai, bắp, lúa… Những khi thấy mít chín, mẹ thường sai cắt xuống để sớm mai mang đến chợ làng bên bán lấy tiền cho mọi chi tiêu sinh hoạt của gia đình. Nhiều hôm, mặc dù mít chín tới 4,5 trái và tôi rất muốn ăn nhưng nghe mẹ nói nhà hết gạo, hay muốn lo tiền cho đám giỗ, hoặc lo cho thằng út tiền đóng học phí ở trường… nên tôi lại không dám nài nỉ mẹ xẻ mít - bởi khi mang bán 4,5 trái mít ấy thì mẹ cũng giải quyết được khá nhiều việc…

Chính vì những cây mít gắn bó và thân thuộc với hết thảy mọi thành viên trong gia đình tôi như vậy mà khi ông bà nội tôi chết, các cụ trong dòng họ đã quàng lên mỗi thân cây một vành khăn tang. Lúc đấy tôi còn nhỏ, đã thắc mắc với mẹ là làm sao lại phải như vậy, thì mẹ giải thích: "Cây cối cũng có linh hồn đấy con ạ! Hai cây mít nhà mình không chỉ là bạn hữu gắn bó với ông, bà mà còn là ân nhân mang lại những mùa quả ngọt để nuôi sống ông, bà và cả gia đình ta vì vậy khi ông, bà mất đi nó cũng phải trở tang như một thành viên trong nhà!".

Năm tháng qua đi, tuổi thơ nghèo khó, lam lũ của tôi êm đềm trôi dưới những tán mít vườn nhà, khi diện tích đất ở của gia đình tôi và nhiều nhà hàng xóm rơi vào đúng tim một con đường cao tốc. Các hộ bị mất đất phải di chuyển đến một khu đất mới. Khi con đường bắt đầu thi công thì cũng là lúc người ta mang máy ủi tới xô đổ những nhà cửa, cây cối, trong đó có hai cây mít nhà tôi. Khi ấy cũng là mùa hè và những trái mít tròn căng treo lủng lẳng chưa kịp chín đã bị máy ủi vùi dập, quật ngã khi cây đổ xuống. Lúc này tôi thấy tiếc và xót thương cho hai cây mít. Tự dưng, từ hai khóe mắt dòng lệ tôi cứ tự tuôn trào và như phải chia tay vĩnh viễn một người bạn, một người thân, tôi đã thầm kêu: mít ơi!

Chia tay với hai cây mít vậy mà đã gần chục năm. Sở thích ăn mít, và ăn rất nhiều mít của tôi thì vẫn nguyên vẹn không thay đổi. Kỷ niệm về những cây mít vườn nhà thời ấu thơ không dễ gì quên được. Mỗi khi mùa hè tới- mùa của những trái mít chín thơm lừng, tôi thường luôn hoài niệm và nhớ về hai cây mít vườn nhà như nhớ nhung và tri ân tới những người thân thiết…

Nguyễn Gia Long