• Bác sĩ NGUYỄN TRUNG NGHĨA

(Trung tâm Y tế dự phòng TP Cần Thơ)

Bệnh trái rạ còn được biết với tên gọi khác là thủy đậu hay phỏng rạ do virus Varicella Zoster gây ra. Bệnh xuất hiện quanh năm nhưng nhiều nhất là khoảng từ tháng 2 đến tháng 6 hàng năm. Cả trẻ em và người lớn đều có nguy cơ nhiễm bệnh này. Tuy nhiên, mắc bệnh nhiều nhất là trẻ em ở lứa tuổi đi học, đa số là trẻ từ 5 đến 11 tuổi. Bài viết của bác sĩ Nguyễn Trung Nghĩa, Trung tâm Y tế dự phòng TP Cần Thơ, cung cấp thông tin cần thiết về bệnh này.

Tiêm ngừa là cách phòng bệnh trái rạ hiệu quả nhất. Ảnh: KIM LOAN

Bệnh trái rạ có tính lây nhiễm rất cao, nếu trẻ chưa được tiêm ngừa hoặc chưa từng bị bệnh trái rạ thì 90% có thể bị mắc bệnh khi tiếp xúc gần với người bệnh. Bệnh lây lan qua đường hô hấp khi người lành hít phải những giọt li ti trong không khí thải ra từ mũi họng do người bệnh ho hoặc hắt hơi; hoặc lây qua sự tiếp xúc với mụn nước của người bệnh. Bệnh thậm chí có thể lây khi trẻ tiếp xúc với dụng cụ học tập, quần áo, đồ chơi... có chứa siêu vi trùng gây bệnh. Mặt khác, bệnh cũng truyền qua nhau thai từ mẹ sang con nếu người mẹ nhiễm bệnh khi mang thai.

Biểu hiện đặc trưng khi trẻ bị trái rạ là nổi mụn nước trên mặt và toàn thân. Trẻ nhỏ thường kèm theo sốt nhẹ, biếng ăn. Trẻ lớn và người lớn có thể kèm theo đau đầu, sốt cao, đau cơ, nôn ói. Bệnh thường kéo dài 7 đến 10 ngày nếu không có biến chứng. Bệnh có thể gây biến chứng nhẹ hoặc nặng. Biến chứng thường gặp nhất là nhiễm trùng da nơi có nổi mụn nước, có thể để lại sẹo vĩnh viễn trên da trẻ. Nặng hơn, vi trùng có thể xâm nhập từ mụn nước vào máu gây nhiễm trùng huyết. Một số trường hợp có thể gặp những biến chứng nặng khác như: viêm phổi, viêm não, viêm tủy cắt ngang, viêm gan... Tuy tỷ lệ thấp nhưng là các biến chứng có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của trẻ hay để lại di chứng về sau như yếu liệt tay chân, chậm phát triển trí tuệ.

Bên cạnh nguy cơ biến chứng, trẻ bị bệnh trái rạ bắt buộc phải nghỉ học để cách ly từ 7 đến 10 ngày. Điều này ảnh hưởng đến việc học tập của trẻ và thậm chí cha mẹ cũng phải nghỉ làm để chăm sóc trẻ.

Một điểm cần hết sức lưu ý đối với bệnh trái rạ là khi chưa nổi mụn nước, nghĩa là trước khi phát bệnh 1 đến 2 ngày, trẻ mang siêu vi trùng trái rạ đã có khả năng gây bệnh cho những trẻ khác và khả năng lây lan bệnh kéo dài sau khi mụn nước đã đóng vảy. Do vậy, dù cách ly trẻ bị bệnh là việc làm bắt buộc nhưng thường không hiệu quả trong việc phòng tránh bệnh. Điều này giải thích vì sao khi trong lớp hoặc trường học có trẻ bị bệnh trái rạ thì bệnh lây lan rất nhanh và thường tồn tại dai dẳng.

Cách phòng bệnh hiệu quả là tiêm vắc-xin ngừa trái rạ cho người chưa bị nhiễm bệnh. Trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên đều có thể tiêm ngừa. Phụ huynh có thể chủng ngừa cho trẻ trước khi trẻ tiếp xúc với môi trường đông người, chẳng hạn như trước khi trẻ đi nhà trẻ hoặc mẫu giáo để tránh nguy cơ lây bệnh. Cần lưu ý là nên chủng ngừa khi cơ thể trẻ khỏe mạnh và dịch bệnh chưa xảy ra. Không nên đợi đến khi trong lớp trẻ có học sinh bị trái rạ hoặc có dịch xảy ra mới chủng ngừa cho trẻ vì lúc đó trẻ có thể đã bị lây bệnh, vắc-xin không kịp có tác dụng bảo vệ hoặc khan hiếm vắc-xin do nhu cầu tiêm ngừa tăng cao.

Căn cứ vào các phát hiện của một số nghiên cứu gần đây về dự phòng và kiểm soát những đợt bùng phát bệnh trái rạ và những bằng chứng khoa học khác, vào tháng 6 năm 2006, Ủy ban tư vấn về thực hành tiêm chủng Advisory Comittee Immunization Practices đã khuyến cáo cần thiết phải tiêm liều 2 vắc-xin thủy đậu cho trẻ từ 4 đến 6 tuổi. Ủy ban này cũng khuyến cáo nên tiêm vét liều 2 vắc-xin thủy đậu cho trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn trước đây chỉ mới tiêm ngừa thủy đậu một liều.

Thông thường liều một được tiêm lúc trẻ từ 12 đến 18 tháng tuổi; liều thứ hai nên tiêm lúc trẻ 4 đến 6 tuổi (có thể tiêm liều 2 sớm hơn miễn là khoảng cách giữa 2 liều trên 5 tháng). Người được tiêm vắc-xin thủy đậu là người khỏe mạnh từ 12 tháng tuổi trở đi; đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao và những người khỏe mạnh tiếp xúc gần gũi dễ nhiễm siêu vi.

Cần lưu ý, không tiêm ngừa đối với các trường hợp đang mang thai, hoặc mắc các bệnh sốt cao cấp tính, suy giảm miễn dịch tế bào hoặc quá mẫn cảm với một trong những thành phần nào đó của vắc-xin (VD: Neomycin...).

Mọi người có nhu cầu tiêm ngừa thủy đậu có thể đến Trung tâm Y tế dự phòng TP Cần Thơ, số 01 Ngô Đức Kế, quận Ninh Kiều, TP Cần Thơ hoặc Trung tâm Y tế dự phòng các quận, huyện để tư vấn tiêm ngừa thủy đậu.