Trong nhiều thế kỷ qua, quan hệ thương mại với châu Âu được xem là trụ cột chính của nền kinh tế Nga. Song, “chiến dịch quân sự đặc biệt” mà nước này phát động tại Ukraine đã cắt đứt mối quan hệ đó. Các lệnh trừng phạt cùng với các hạn chế khác của phương Tây ngày càng khiến Mát-xcơ-va bị loại khỏi thị trường lục địa già.

Công nhân xây dựng thi công một đoạn đường sắt mới ở phía Azerbaijan. Ảnh: NYT

Trong bối cảnh đó, Nga đã và đang tạo dựng các tuyến đường mới nhằm cho phép nước này tránh được các lệnh trừng phạt của phương Tây. Trong đó, một tuyến đường sắt được lên kế hoạch xuyên qua Iran có thể là chìa khóa giúp Nga hiện thực hóa tham vọng đó. Tuyến đường này giờ đây trở thành ưu tiên của giới hoạch định chính sách xứ bạch dương trong bối cảnh họ cố gắng gầy dựng cơ sở hạ tầng cho kế hoạch chuyển hướng khỏi phương Tây. Tuy nhiên, nỗ lực này đang phải đối mặt với nhiều thách thức, gồm các vấn về tài chính, độ tin cậy của các đối tác mới của Nga cũng như mối đe dọa trừng phạt của phương Tây nhắm vào các quốc gia giao thương với Mát-xcơ-va.

Theo tờ Thời báo New York (NYT), tuyến đường sắt mới nói trên dài khoảng 160km, có vốn đầu tư 1,7 tỉ USD và được bắt đầu xây dựng trong năm nay. Tuyến đường sắt mới này sẽ nối 2 thành phố của Iran là Astara và Rasht, kết nối các tuyến đường sắt giữa Iran và Azerbaijan, sau đó hòa vào mạng lưới đường sắt của Nga. Khi hoàn thành vào năm 2028, tuyến đường sẽ giúp giới thương nhân Nga dễ dàng tiếp cận các điểm đến như Mumbai - trung tâm tài chính, kinh tế của Ấn Ðộ, Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), Pakistan cũng như nhiều nơi khác. Ðược biết, Nga đã đồng ý cho Iran vay 1,4 tỉ USD để phát triển dự án. “Do các tuyến thương mại truyền thống của Nga phần lớn đã bị chặn nên nước này phải cân nhắc các lựa chọn khác” - Rauf Agamirzayev, một chuyên gia về vận tải và hậu cần tại Azerbaijan, cho biết.

Chính phủ Nga coi dự án đường sắt xuyên qua Iran nói trên cũng như một tuyến đường khác mà họ hy vọng sẽ sớm được khôi phục để có thể tiếp cận Thổ Nhĩ Kỳ là điều cần thiết để đẩy nhanh dòng chảy hàng hóa nhập khẩu vào nước này. Tuyến đường mới này cũng được coi giữ vai trò rất quan trọng trong việc đẩy mạnh xuất khẩu các nguồn tài nguyên thiên nhiên quan trọng đối với nền kinh tế Nga. Theo NYT, tuyến đường mà Nga muốn khôi phục đó là tuyến đường sắt cũ thời Liên Xô, nối thủ đô Mát-xcơ-va với Iran và Thổ Nhĩ Kỳ thông qua Armenia và thành phố Nakhichevan của Azerbaijan. Tuyến đường bị bỏ hoang vào đầu những năm 1990 khi chiến tranh nổ ra giữa Armenia và Azerbaijan. Phía Nga hy vọng sẽ đưa tuyến đường sắt này đi vào hoạt động trong vài năm tới nhưng dự án đang vướng vào tình hình địa chính trị phức tạp của khu vực. Trong khi Azerbaijan rất muốn tham gia phục hồi tuyến đường nhưng Armenia lại miễn cưỡng cam kết thực hiện dự án do lo ngại rằng không biết quốc gia nào sẽ kiểm soát tuyến đường đi qua lãnh thổ nước này.

Tổng thống Nga Vladimir Putin mới đây cho biết, tuyến đường mới sẽ rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa từ thành phố Saint Petersburg đến thành phố Mumbai xuống chỉ còn 10 ngày, từ mức 30-45 ngày như hiện nay. Trong khi đó, giới chức Nga gọi đây là “dự án mang tính cách mạng, đột phá”, có khả năng cạnh tranh với kênh đào Suez. Ðặc biệt, tuyến đường mới sẽ giúp giảm tải các tuyến thương mại của Nga tới Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất hiện nay của Nga. Số liệu hải quan do Trung Quốc công bố cho thấy kim ngạch thương mại của Nga với Trung Quốc đạt hơn 240 tỉ USD trong năm 2023, vượt mục tiêu 200 tỉ USD do 2 nước đặt ra. Trong khi đó, thương mại của Nga với Ấn Ðộ cũng tăng mạnh, đạt 65 tỉ USD, gấp hơn 4 lần so với năm 2021.

Trong những tháng gần đây, Nga đã tìm ra nhiều cách để “lách” khỏi các hạn chế của phương Tây, gồm nhập khẩu máy móc từ Ấn Ðộ, vũ khí từ Iran cũng như nhu yếu phẩm từ các nước vùng Vịnh và Thổ Nhĩ Kỳ. Trong đó, tuyến đường thương mại qua vùng Kavkaz và Trung Á cũng như qua Biển Caspi tới Iran đã trở thành tuyến đường quan trọng đối với Nga. Mát-xcơ-va nhờ tuyến đường này để vận chuyển dầu và các sản phẩm như than cốc, phân bón. Phó Thủ tướng phụ trách kinh tế của Nga Andrey Belousov cho biết, khối lượng thương mại trên tuyến đường này hồi năm 2023 tăng 38% so với năm 2021 và có thể tăng gấp 3 lần vào năm 2030.

TRÍ VĂN