Chính phủ Mỹ đang trải qua đợt đóng cửa dài nhất trong lịch sử, sau khi đảng Dân chủ ở Thượng viện lần thứ 14 bác dự luật tài trợ ngắn hạn được Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát thông qua.

Ông Zohran Mamdani đắc cử thị trưởng New York là thất bại lớn của ông Trump và đảng Cộng hòa. Ảnh: Getty Images

Kể từ ngày 1-10, Chính phủ liên bang Mỹ gần như đóng cửa hoàn toàn khi lưỡng đảng Quốc hội không đạt thỏa thuận về dự luật tài trợ. Tính đến ngày 4-11, đợt đóng cửa năm 2025 đã phá vỡ kỷ lục dài nhất được ghi nhận trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump.

Tình trạng bế tắc ở Quốc hội đang làm đảo lộn cuộc sống của hàng triệu người Mỹ với một loạt chương trình liên bang phải ngừng hoạt động, từ trợ cấp người thu nhập thấp, lương của binh sĩ cho đến các hoạt động tại sân bay. Gần đây, liên minh lỏng lẻo gồm các nhà lập pháp trung dung cho biết đã đẩy nhanh tốc độ đàm phán, đặc biệt trong bối cảnh hơn 42 triệu người Mỹ đang phụ thuộc vào hỗ trợ lương thực (SNAP). Nhưng kết quả bỏ phiếu thất bại ngày 4-11 để cấp vốn cho chính phủ đến hết ngày 21-11 cho thấy đảng Cộng hòa và Dân chủ vẫn còn bất đồng sâu sắc.

Cách tiếp cận của Tổng thống Trump đối với vụ việc lần này trái ngược nhiệm kỳ đầu tiên, khi chính phủ đóng cửa một phần trong 35 ngày do yêu cầu về ngân sách xây dựng bức tường biên giới Mỹ - Mexico. Không chỉ Tổng thống Trump đứng ngoài cuộc, các lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Quốc hội hiện cũng từ chối đàm phán thêm.

Tranh cãi chính xuất phát từ yêu cầu của phe Dân chủ nhằm cứu vãn các khoản trợ cấp bảo hiểm y tế sắp hết hạn. Trong khi đó, đảng Cộng hòa muốn cắt giảm mạnh ngân sách, đặc biệt là các chương trình xã hội để giảm thâm hụt quốc gia. Đảng này đề nghị phải bỏ phiếu thông qua ngân sách chính phủ trước khi bắt đầu bất kỳ cuộc đàm phán nào về y tế, đi ngược lại chủ trương của đảng Dân chủ coi đàm phán chi tiêu chăm sóc sức khỏe là điều kiện tiên quyết để chấm dứt tình trạng đóng cửa.

Hệ lụy lan rộng khắp cả nước

Trong bối cảnh chăm sóc sức khỏe trở thành điểm nghẽn trong bế tắc chính phủ, giới phân tích cho biết hậu quả của “đợt đóng cửa nghiêm trọng nhất từng được ghi nhận” còn vượt xa hơn thế khi các dịch vụ liên bang phải vật lộn để duy trì hoạt động.

Đầu tiên là phí bảo hiểm khi hàng triệu người Mỹ đang chịu “cú sốc” lớn về giá cả leo thang. Bên cạnh đó là chương trình viện trợ lương thực cho người già, người khuyết tật và các hộ gia đình thu nhập thấp. Chính quyền Tổng thống Trump tuyên bố không sử dụng quỹ khẩn cấp hỗ trợ SNAP vốn cần hơn 8 tỉ USD mỗi tháng, cho đến khi có phán quyết của tòa yêu cầu Nhà Trắng giải phóng quỹ dự phòng để chi trả trợ cấp trước ngày 5-11. Dù vậy, chính quyền Tổng thống Trump cho biết chỉ sử dụng 4,65 tỉ USD để trả khoảng một nửa các khoản phúc lợi thông thường, làm dấy lên chỉ trích từ phe Dân chủ rằng tổng thống và đảng Cộng hòa “lợi dụng nạn đói” để gây sức ép chính trị.

Việc chính phủ đóng cửa cũng đang kéo dài ảnh hưởng lên một bộ phận nhân viên liên bang không được trả lương. Khoảng 750.000 người trong số họ bị cho nghỉ việc tạm thời và nhiều người phải nhờ đến ngân hàng thực phẩm. Tình cảnh tương tự, Cục Hàng không Liên bang cho biết gần 13.000 nhân viên kiểm soát không lưu đã phải làm việc không lương trong nhiều tuần, cùng với 50.000 nhân viên an ninh vận tải. Là nhóm lao động thiết yếu làm việc trong thời gian chính phủ đóng cửa, họ đang chịu áp lực rất lớn khi vừa thiếu lương vừa thiếu hụt nhân sự. Theo tổ chức Airlines for America, hơn 3,2 triệu hành khách bị hoãn hoặc hủy chuyến do vấn đề nhân sự kiểm soát không lưu kể từ khi lệnh đóng cửa bắt đầu, làm dấy lên câu hỏi về an toàn hàng không.

Thách thức khác nữa đang đến cùng với mùa đông là kinh phí cho chương trình hỗ trợ năng lượng (LIHEAP) trị giá 4,1 tỉ USD giúp đỡ 5,9 triệu hộ gia đình thu nhập thấp trên khắp các tiểu bang sắp cạn kiệt. Ngoài ra, chương trình mầm non Head Start, tài trợ chi phí giáo dục mầm non cho trẻ từ 0-5 tuổi thuộc gia đình thu nhập thấp, vô gia cư hoặc trong các trung tâm nuôi dưỡng cũng không còn nhận ngân sách từ liên bang.

Hiện tại, hầu hết chi tiêu quốc phòng cũng đều bị tạm dừng. Tuy chính quyền Tổng thống Trump đã thực hiện các bước để tạm thời trả lương cho quân nhân, nhưng đây có thể trở thành vấn đề an ninh quốc gia nếu tình trạng đóng cửa chính phủ kéo dài; thậm chí trở thành thách thức ngoại giao khi Trung Quốc có thể lợi dụng điều này để chỉ ra sự không đáng tin cậy của Mỹ.

Trong bối cảnh Chính phủ Mỹ đóng cửa, cuộc bầu cử cấp bang ngày 4-11 được xem là thước đo tâm lý của cử tri đối với nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump. Kết quả cho thấy đảng Dân chủ đã giành chiến thắng lớn đầu tiên với ứng viên Mikie Sherrill, Abigail Spanberger và Zohran Mamdani khi họ đánh bại các đối thủ Cộng hòa trong cuộc đua tranh chức thống đốc bang New Jersey, bang Virginia và thị trưởng thành phố New York. Những chiến thắng này được cho đóng vai trò quan trọng với đảng Dân chủ trước thềm cuộc bầu cử quốc hội giữa nhiệm kỳ vào năm 2026. Nhưng trước mắt, nó được kỳ vọng làm thay đổi các đánh giá chính trị, nhất là giải quyết tình trạng bế tắc ngân sách hiện nay.

MAI QUYÊN (Theo AP, USA Today)