TRÍ VĂN (Tổng hợp)

Kể từ khi Taliban lên nắm quyền cách đây hơn 2 năm, cuộc khủng hoảng về sức khỏe tâm thần ở phụ nữ Afghanistan trở nên trầm trọng hơn trong bối cảnh lực lượng này đưa ra hàng loạt hạn chế đối với cuộc sống của họ. Dữ liệu do tờ Guardian thu thập từ các bệnh viện công và phòng khám sức khỏe tâm thần trên 1/3 tỉnh thành của Afghanistan cho thấy, số phụ nữ Afghanistan tự kết liễu hoặc có ý định hủy hoại đời mình gia tăng một cách đáng lo ngại.

Phụ nữ Afghanistan phản đối sau khi bị chính quyền Taliban cấm học đại học. Ảnh: CNN

Trái ngược với dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới rằng trên toàn cầu, lượng nam giới chết vì tự tử cao gấp đôi so với phụ nữ, Afghanistan là một trong số ít quốc gia có nhiều phụ nữ chết vì tự tử hơn nam giới. Số liệu do Guardian thu thập được cho thấy, trong số 11 tỉnh được khảo sát, Nimruz là tỉnh duy nhất có lượng nam giới chiếm phần lớn các trường hợp tử vong vì tự tử hoặc có ý định tự tử. Tỉnh này được xem là điểm “nóng” vượt biên trái phép vào Iran. Những người thất bại trong nỗ lực vượt biên, chủ yếu là nam giới, đôi khi tự kết liễu đời mình.

Ở những tỉnh khác, phụ nữ và trẻ em gái chiếm phần lớn trong số những người chết vì tự tử hoặc được điều trị sau khi cố gắng tự sát. Nhìn chung, phụ nữ chiếm hơn ¾ số ca tử vong do tự tử được ghi nhận tại Afghanistan. Con số ảm đạm này cũng phần nào phản ánh tình trạng tuyệt vọng của phụ nữ quốc gia Tây Nam Á, nơi tự tử được coi là điều đáng xấu hổ và thường được che đậy. Tại đây, một số phụ nữ có ý định tử tự sẽ không được đưa đi điều trị, trong khi một số người chết vì tự tử có thể được chôn cất mà không có hồ sơ ghi lại rằng họ đã tự kết liễu đời mình.

Roya, 31 tuổi, là một trường hợp như vậy. Chị được phát hiện đã chết tại nhà riêng ở thành phố Herat hồi tháng 5-2022. Mohammad, em trai của Roya, cho biết chị gái thường kể với bố mẹ về những lần bị chồng đánh đập nhưng lại được khuyên là đừng ly hôn. “Lần nào bố mẹ tôi cũng thuyết phục chị ấy là đừng ly hôn. Một buổi sáng, chúng tôi nhận được thông báo rằng chị đã tự kết liễu đời mình. Chúng tôi chưa bao giờ nghĩ mọi chuyện lại đi xa đến như vậy” - Mohammad ngậm ngùi nói. Song, gia đình Roya lại nói rằng cô chết vì bạo bệnh, bởi họ coi việc tử tự là hành động phi Hồi giáo và đáng xấu hổ.

Shaharzad Akbar, cựu chủ tịch Ủy ban Nhân quyền Ðộc lập Afghanistan, cho rằng chính sự kỳ thị xã hội đã dẫn tới tình trạng trên. “Trường hợp hiếm hoi người thân sẵn sàng thừa nhận người thân của họ chết vì tự tử là khi họ không muốn bất kỳ thành viên nào trong gia đình bị buộc tội giết người” - bà Akbar cho biết.

Trong khi đó, Latifa được cứu sống sau khi cố gắng tự tử chia sẻ, ước mơ trở thành bác sĩ của cô đã bị tiêu tan bởi lệnh cấm giáo dục đối với phụ nữ của Taliban. Sau đó gia đình buộc cô phải kết hôn với anh họ đang nghiện ma túy. “Tôi có 2 lựa chọn, hoặc là kết hôn với một người nghiện ma túy và sống cuộc đời đau khổ hoặc là tự kết liễu đời mình. Tôi đã chọn cái sau” - cô gái 18 tuổi đến từ tỉnh Ghor nói với tờ Guardian.

Từ lâu, lịch sử xung đột và nghèo đói của Afghanistan đã gây ra cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần. Cuộc khảo sát được công bố trên tạp chí BMC Psychiatry 2 tháng trước khi Taliban tiếp quản cho thấy gần một nửa dân số nước này bị căng thẳng về mặt tâm lý. Một bác sĩ cho biết khoảng 90% số ca nhập viện vì sức khỏe tâm thần tại bệnh viện ở thành phố Herat là phụ nữ. Tuy nhiên, cảnh báo về các vụ tự tử của phụ nữ ngày càng gia tăng khi chính quyền Taliban thắt chặt kiểm soát mọi khía cạnh trong cuộc sống phụ nữ, gần đây nhất là cấm các thẩm mỹ viện. “Afghanistan đang ở giữa cuộc khủng hoảng về sức khỏe tâm thần do cuộc khủng hoảng về quyền phụ nữ gây ra. Chúng ta đang chứng kiến thời điểm mà ngày càng có nhiều phụ nữ và trẻ em gái coi cái chết là điều thích hợp hơn là sự sống” - Alison Davidian, Phó trưởng đại diện Cơ quan Phụ nữ Liên Hiệp Quốc tại Afghanistan, cho hay.

Chính quyền Taliban đã không công bố dữ liệu về các vụ tự tử, đồng thời cấm nhân viên y tế chia sẻ số liệu thống kê cập nhật ở nhiều tỉnh. Số liệu mà tờ Guardian có được là do một số nhân viên y tế chia sẻ riêng từ tháng 8-2021 đến tháng 8-2022 để nêu bật cuộc khủng hoảng y tế công cộng tại Afghanistan.