Theo hãng tin Bloomberg ngày 9-4, chính sách ngoại giao máy bay không người lái (UAV) của Iran đang thu về ngoại tệ để tài trợ cho ngành công nghiệp quốc phòng, củng cố các liên minh chiến lược và biến nước này thành một “đại lý vũ khí” đáng gờm với khả năng thay đổi bản chất xung đột trên toàn thế giới.

Các UAV do Iran sản xuất. Ảnh: Iranian Army

Hồi tháng 1-2024, phe nổi dậy đã bắn hạ một UAV của quân đội Sudan ở gần thủ đô Khartoum. Bằng chứng sau đó cho thấy đây là UAV Zagel-3 mà Sudan sao chép và sửa đổi từ mẫu Ababil của Iran.

Ở những nơi khác của châu Phi, Ethiopia cũng sử dụng UAV Iran để dập tắt các cuộc nổi dậy. Maroc thì tức giận với Iran vì đã gửi UAV tới Algeria cho nhóm Mặt trận Polisario - một phong trào đấu tranh đòi độc lập cho khu vực Tây Sahara.

Tại Tajikistan, một đồng minh hợp tác với Mỹ trong loạt vấn đề ở Trung Á, việc chế tạo UAV Iran đang khiến Washington rơi vào thế khó xử, có nên trừng phạt chính phủ nước này vì bắt tay với Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) hay không. Trong khi đó, việc Bolivia yêu cầu Iran cung cấp UAV để giám sát biên giới và chống buôn lậu ma túy cũng đã gây ra tranh cãi ngoại giao với Argentina.

Việc Iran giành ưu thế bằng UAV đặt ra những rủi ro mới khẩn cấp đối với sự ổn định ở Trung Đông. Các nhà lãnh đạo Iran tuần rồi đã dọa sẽ trả đũa Israel vì cuộc không kích vào lãnh sự quán nước này ở Syria, làm chết 7 thành viên của IRGC. Đầu năm nay, 3 lính Mỹ đã thiệt mạng và hơn 40 người khác bị thương trong vụ đánh bom tự sát bằng UAV tại căn cứ quân sự Tháp 22 ở Jordan.

Kể từ khi chiến tranh bùng phát ở Dải Gaza vào tháng 10-2023, các nhóm dân quân thân Iran tại Syria và Iraq đã nhiều lần tập kích các căn cứ quân sự của Mỹ trong khu vực. Ở Biển Đỏ, lực lượng Houthi do Iran hậu thuẫn tại Yemen đã tìm cách cắt giảm hơn 50% thương mại qua kênh đào Suez trong năm nay bằng cách bắn UAV và tên lửa vào các tàu chở hàng.

Trong hai năm qua, Iran được cho là đã tăng cường sản xuất UAV tại ít nhất 5 quốc gia khác. Gần đây nhất, Nga bắt đầu chế tạo UAV của Iran để phục vụ cho chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, nâng số quốc gia sử dụng công nghệ, hỗ trợ hoặc linh kiện từ Tehran lên ít nhất hàng chục nước.

Về phần mình, Iran nhiều lần phủ nhận việc bán UAV cho Nga để sử dụng ở Ukraine nhưng thừa nhận đã gửi một “số lượng nhỏ” trước khi chiến sự nổ ra vào tháng 2-2022. Ngoại trưởng Iran Hossein Amirabdollahian tuyên bố nước này không chịu trách nhiệm về chuyện các quốc gia khác sao chép UAV của Iran.

Năng lực đáng gờm của UAV Iran

UAV Iran ngày càng hiệu quả và tàng hình hơn. Theo ETANA Syria, nhóm giám sát cuộc xung đột ở Syria, các UAV trong vụ tập kích Tháp 22 hồi đầu năm đã xuyên thủng hệ thống phòng thủ của Mỹ bằng cách theo dõi một UAV Mỹ đang hạ cánh tại đây, nghĩa là một số lá chắn có thể đã bị vô hiệu hóa.

Tờ Washington Post dẫn một nguồn tin quốc phòng cho biết vũ khí sử dụng trong vụ tập kích là Shahed-101 do Iran phát triển. Đây là UAV tấn công cỡ nhỏ không cần thiết bị phóng đặc biệt, có thể bay thấp để tránh radar tốt hơn và di chuyển ít nhất 700km. Shahed-101 đã tiến hành ít nhất 2 cuộc tấn công thành công khác nhằm vào lực lượng Mỹ hồi tháng 1 năm nay.