Báo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng của Hong Kong (SCMP) hôm 31-5 dẫn lời một quan chức quân sự Trung Quốc giấu tên cho biết, Bắc Kinh đã lên kế hoạch lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên Biển Đông từ 2010, thời điểm cường quốc quân sự này cân nhắc triển khai biện pháp kiểm soát không phận tương tự trên biển Hoa Đông, khiến Trung Quốc hứng phải chỉ trích gay gắt của nhiều nước.

Đá Xu Bi, nơi Trung Quốc xây dựng nhiều công trình thuộc kế hoạch lập ADIZ tại Biển Đông. Ảnh: SCMP

Theo đó, ADIZ Trung Quốc dự kiến lập trên Biển Đông bao gồm khu vực quần đảo Đông Sa và quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam. Theo quan chức nói trên, giới chức Trung Quốc đang chờ thời điểm thích hợp để công bố kế hoạch này. Tuy nhiên, một nguồn tin giấu tên khác cho rằng sở dĩ Bắc Kinh chần chừ chưa tuyên bố lập ADIZ trên Biển Đông là do còn nhiều lý do về kỹ thuật, chính trị và ngoại giao. Và vấn đề lớn nhất đó là Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc (PLA) đến nay không có năng lực điều chiến đấu cơ để ngăn chặn máy bay nước ngoài tiếp cận Biển Đông, khu vực lớn gấp nhiều lần biển Hoa Đông. Mặc dù Trung Quốc giữ bí mật về kế hoạch lập ADIZ ở Biển Đông, nhưng cơ quan quốc phòng Đài Loan hồi đầu tháng rồi nói rằng họ có biết về dự định này.

Theo Lu Li-Shih, cựu giảng viên tại Học viện Hải quân Đài Loan, trong nỗ lực lập ADIZ tại Biển Đông, Bắc Kinh trong nhiều năm qua đã bồi đắp và xây dựng các đảo nhân tạo, đặc biệt là các đường băng và hệ thống radar trên đá Chữ Thập, Xu Bi và Vành Khăn. “Ảnh vệ tinh gần đây cho thấy PLA đã triển khai máy bay cảnh báo sớm và kiểm soát trên không KJ-500 cùng máy bay tuần tra chống ngầm KQ-200 ở đá Chữ Thập. Ảnh vệ tinh còn cho thấy nhiều cơ sở được trang bị điều hòa đang được Trung Quốc xây dựng tại đây, có thể được dùng là nơi bảo vệ chiến đấu cơ trước nhiệt độ, độ ẩm và độ mặn cao tại khu vực” - ông Lu nói. Theo ông này, chiến đấu cơ của PLA có thể phối hợp với máy bay cảnh báo sớm và máy bay chống tàu ngầm để tiến hành các hoạt động tuần tra trong ADIZ.

Còn Li Jie, chuyên gia hải quân và là cựu đại tá PLA, nói rằng một số nước thường hoãn công bố thành lập ADIZ cho tới khi sở hữu các thiết bị, khả năng cần thiết cùng các cơ sở hạ tầng khác để quản lý khu vực. Song, Trung Quốc vẫn có thể thông báo ADIZ sớm hơn khi thời cơ chín muồi. Ông Li lưu ý, Trung Quốc trước đó tuyên bố lập ADIZ ở biển Hoa Đông thậm chí khi PLA chưa đủ khả năng phát hiện, theo dõi và xua đuổi máy bay nước ngoài xâm nhập.

Cách đây gần 7 năm, Trung Quốc đã lập ADIZ ở biển Hoa Đông, bao trùm lên cả quần đảo Senkaku/Điếu Ngư mà Trung Quốc có tranh chấp chủ quyền với Nhật Bản và đá ngầm Ieodo/Tô Nham Tiêu mà Trung Quốc tranh chấp với Hàn Quốc. Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe khi đó lên án hành động của Trung Quốc là nỗ lực nguy hiểm để thay đổi hiện trạng ở biển Hoa Đông thông qua cưỡng chế. Ông giục Bắc Kinh “thu hồi mọi biện pháp có thể xâm phạm quyền tự do bay trong không phận quốc tế”. Tokyo cũng yêu cầu các hãng hàng không không cung cấp thông tin bay cho Trung Quốc. Trong khi đó, Hàn Quốc lệnh các hãng hàng không không tuân thủ yêu cầu của Trung Quốc. Vào tháng 12-2013, Seoul tổ chức cuộc tập trận kết hợp hải quân và không quân để phô diễn sức mạnh nhằm “bảo vệ quyền tài phán đối với Ieodo”.

Giới quan sát quân sự cho rằng kế hoạch của Trung Quốc lập ADIZ ở Biển Đông sẽ làm gia tăng căng thẳng với Mỹ và gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ giữa Bắc Kinh với các nước Đông Nam Á. Theo ông Drew Thompson, nhà nghiên cứu cao cấp của Trường chính sách công Lý Quang Diệu cảnh báo dù Bắc Kinh đã tìm cách xây dựng quan hệ gần gũi với các nước Đông Nam Á trong những năm gần đây, nhưng nhiều nước trong khu vực vẫn chỉ trích các hành động có tính bành trướng của Trung Quốc như quân sự hóa và tuyên bố chủ quyền các thực thể chiếm đóng trái phép ở Biển Đông. Vì thế, nếu Bắc Kinh tuyên bố lập ADIZ trên Biển Đông thì các nước Đông Nam Á có thể phải lựa chọn giữa quan hệ kinh tế với Trung Quốc và chủ quyền của mình, chứ không phải lựa chọn giữa Trung Quốc và Mỹ.

TRÍ VĂN