Công nghệ chỉnh sửa gen trong nông nghiệp đang mở ra cơ hội lớn để nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu của cây trồng, vật nuôi, giảm phụ thuộc vào hóa chất, thuốc bảo vệ thực vật. Thời gian qua, nhờ ứng dụng công nghệ này mà nhiều viện, trường đã tạo ra nhiều giống lúa, đậu nành, bắp và cây trồng có nhiều đặc điểm nông sinh học quý phục vụ sản xuất. Tuy nhiên, để sử dụng công nghệ chỉnh sửa gen phát huy tốt hiệu quả trong sản xuất và thương mại hóa sản phẩm cần hành lang pháp lý hoàn thiện hơn.

Hiệu quả từ công nghệ chỉnh sửa gen

Thời gian qua, việc ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen phục vụ sản xuất các loại giống cây trồng, vật nuôi đã mang lại nhiều hiệu quả thiết thực cả về kinh tế và môi trường. Đặc biệt, nhiều giống cây trồng được tạo ra từ công nghệ này không chỉ vượt trội về năng suất, chất lượng mà còn có khả năng kháng sâu bệnh và chống chịu tốt với các điều kiện sản xuất bất lợi do biến đổi khí hậu gây ra. Nhờ vậy, nông dân giảm bón phân, phun thuốc bảo vệ thực vật nên giảm được chi phí, tăng tính bền vững và an toàn sinh học trong sản xuất nông nghiệp.

Thời gian qua, công nghệ chỉnh sửa gen đã được áp dụng vào sản xuất nhiều loại giống cây trồng, trong đó có cây đậu nành. Trong ảnh: Thu hoạch đậu nành tại xã Thới Lai, TP Cần Thơ.

TS Nguyễn Duy Phương, Trưởng Bộ môn Bệnh học phân tử, Viện Di truyền nông nghiệp, cho biết: "Công nghệ chỉnh sửa gen được xác định là xu hướng của khoa học thế giới, với sự bùng nổ nghiên cứu từ khoảng năm 2011. Trong 5 năm trở lại đây, tầm quan trọng của công nghệ này được thể hiện qua việc có trên 4.000 công bố khoa học quốc tế uy tín mỗi năm và đỉnh cao là Giải Nobel Hóa học năm 2020. Công nghệ này đã được ứng dụng rộng rãi trên nhiều loại cây trồng quan trọng như bắp, đậu nành, lúa để cải thiện các tính trạng nông sinh học quan trọng nhất...".

Công nghệ sinh học cho phép tác động chính xác vào từng vị trí trong bộ gen cây trồng mà không cần đưa gen ngoại lai như công nghệ chuyển gen (GMO). Qua đó, giúp tạo ra các giống cây trồng có nhiều đặc điểm nông sinh học quý như tăng năng suất, chất lượng, giá trị dinh dưỡng, có khả năng chịu hạn mặn và kháng bệnh… Đồng thời, rút ngắn thời gian chọn tạo giống của nhiều loại cây trồng chỉ còn 2-5 năm, thay vì 6-15 năm như các phương pháp khác. Công nghệ này được xếp vào nhóm công nghệ chọn giống chính xác, cho phép can thiệp có chủ đích vào bộ gen và có khả năng duy trì gần như toàn bộ các đặc tính nông sinh học quý của giống gốc - điều mà các phương pháp truyền thống gần như không thể làm được. 

Thời gian qua, nhiều viện, trường trong nước như Viện Di truyền Nông nghiệp, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Trung tâm Công nghệ Sinh học TP Hồ Chí Minh, Đại học Thủy sản Nha Trang… đã ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen để tạo ra nhiều giống cây trồng, vật nuôi có các đặc tính tốt. Nổi bật là các dòng lúa tăng năng suất và kích thước hạt, các dòng lúa chịu nóng và hạn mặn, kháng bệnh bạc lá phổ rộng. Các loại đậu nành có khả năng chịu hạn, kháng bệnh phấn trắng, giảm hàm lượng đường khó tiêu. Bắp cho hạt nhiều và năng suất cao, cà chua giàu carotenoid và hàm lượng đường…

Sớm hoàn thiện khung pháp lý

Việt Nam hiện chưa có khung pháp lý riêng cho việc quản lý các sản phẩm tạo ra từ công nghệ chỉnh sửa gen. Theo Luật đa dạng sinh học 2008 và định nghĩa trong các quy định hiện hành, tất cả sản phẩm chỉnh sửa gen đều bị bao hàm và coi là công nghệ chuyển gen. Từ đó đã tạo tâm lý e ngại không đáng có cho người tiêu dùng. Hầu hết mọi người khi nghe đến chỉnh sửa gen, ngay lập tức nghĩ đến biến đổi gen. Theo nhiều chuyên gia và doanh nghiệp, việc sớm xây dựng và ban hành một quy chế quản lý phù hợp cho công nghệ chỉnh sửa gen là yêu cầu cấp bách, giúp tạo thuận lợi phát triển sản xuất, thương mại hóa sản phẩm và hội nhập quốc tế.

Theo TS Nguyễn Duy Phương, sự phát triển của công nghệ chỉnh sửa gen ở Việt Nam đang gặp khó và bị chậm lại không phải vì lý do khoa học công nghệ, mà chủ yếu do các vấn đề về chính sách, cơ chế quản lý và nhận thức xã hội. Chúng ta còn thiếu quy chế quản lý rõ ràng và phù hợp cho công nghệ chỉnh sửa gen.

Trong bối cảnh thế giới đang tiến rất nhanh, việc sớm ban hành một khung pháp lý rõ ràng, phân biệt rạch ròi giữa chỉnh sửa gen và chuyển đổi gen là yêu cầu cấp bách để Việt Nam không bị tụt hậu và có thể khai thác tối đa tiềm năng của công nghệ chiến lược này. Tại diễn đàn "Chỉnh sửa gen trong nông nghiệp - công nghệ chiến lược gắn với khung pháp lý" do Vụ Khoa học Công nghệ vừa phối hợp Vụ Pháp chế thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) và Báo NN&MT tổ chức, nhiều đại biểu kiến nghị cần có các quy định cụ thể để phân biệt rõ khái niệm chỉnh sửa gen với biến đổi gen. Qua đó, có cách tiếp cận quản lý phù hợp, chặt chẽ và nên xem xét áp dụng cơ chế quản lý dựa trên bản chất sản phẩm, thay vì công nghệ sử dụng.

Ông Nguyễn Quý Dương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ NN&MT cho rằng, cần sớm hoàn thiện khung pháp lý, phân biệt rõ giữa chỉnh sửa gen và biến đổi gen. Các khái niệm này cần được làm rõ trong luật và các thông tư, quy định có liên quan nhằm tạo thuận lợi cho công tác quản lý, ứng dụng vào sản xuất và phát triển thương mại sản phẩm.

Theo GS.TS Lê Huy Hàm, Chủ nhiệm Chương trình khoa học và công nghệ cấp Quốc gia về Công nghệ sinh học, cần sớm ban hành khung pháp lý với các quy định cụ thể sẽ giúp các nhà khoa học và đơn vị, doanh nghiệp thuận lợi trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen hiệu quả hơn. Tuy nhiên, trong bối cảnh các nước trên thế giới còn có những cách tiếp cận khác nhau đối với sản phẩm ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen, Việt Nam cũng cần thận trọng trong áp dụng đối với những cây trồng xuất khẩu.

Theo ông Nguyễn Văn Long, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, ngay sau diễn đàn, Vụ sẽ phối hợp Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học cùng các đơn vị có liên quan để tham mưu Bộ NN&MT đề xuất Chính phủ và các cấp thẩm quyền xem xét điều chỉnh, bổ sung quy định và làm rõ các khái niệm về chỉnh sửa gen, biến đổi gen… để hoàn thiện khung pháp lý; đồng thời tham mưu, đề xuất Bộ NN&MT kịp thời có giải pháp để hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho các tổ chức, cá nhân trong phát triển nghiên cứu, ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen trong nông nghiệp và thương mại hóa sản phẩm; thúc đẩy hợp tác công - tư và tăng cường hợp tác quốc tế để phát triển lĩnh vực này.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG