Ðốt rơm rạ trên đồng và vùi rơm rạ vào ruộng ngập nước là một trong những nguyên nhân làm phát sinh nhiều khí phát thải nhà kính trong quá trình sản xuất lúa và gây lãng phí. Do vậy, nông dân và các bên có liên quan cần quan tâm quản lý, sử dụng rơm theo hướng tuần hoàn và giảm phát thải. Chú ý xử lý rơm rạ đúng cách để góp phần bảo vệ môi trường và tăng cường sức khỏe đất nhằm sản xuất lúa gạo đạt hiệu quả cao, bền vững. Qua đó, góp phần thực hiện thành công Ðề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ÐBSCL đến năm 2030 (Ðề án 1 triệu héc-ta lúa).

Áp dụng cơ giới để thu gom rơm ra khỏi đồng tại mô hình sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp trong vụ đông xuân 2024-2025 ở Hợp tác xã Tiến Dũng, huyện Cờ Đỏ, TP Cần Thơ.

Cần quản lý, sử dụng rơm hiệu quả hơn

Với sản lượng lúa hàng năm đạt hơn 24 triệu tấn, ÐBSCL có lượng phụ phẩm rơm rạ gần 25 triệu tấn/năm. Là vùng sản xuất lúa lớn nhất cả nước, hiện mỗi năm vùng ÐBSCL thải ra một lượng rơm rất lớn và rất cần được xử lý và quản lý, sử dụng hiệu quả để nâng cao hiệu quả sản xuất lúa và góp phần giảm phát thải khí nhà kính, cũng như thực hiện thành công Ðề án 1 triệu héc-ta lúa.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thuộc Bộ NN&MT, Ðề án 1 triệu héc-ta lúa đặt mục tiêu đến năm 2030, 100% lượng rơm sau thu hoạch được thu gom khỏi đồng ruộng và đưa vào chế biến, tái sử dụng thay vì đốt hoặc bỏ vùi tại ruộng như trước đây. Ðây là bước chuyển căn bản từ phương thức xử lý rơm rạ truyền thống gây lãng phí và ô nhiễm, sang mô hình nông nghiệp tuần hoàn, phát thải thấp. Mục tiêu này không chỉ góp phần giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện sức khỏe đất, mà còn nâng cao giá trị gia tăng cho phụ phẩm nông nghiệp, tăng thu nhập cho nông dân, đồng thời bảo vệ môi trường.

Rơm rạ là phụ phẩm lớn nhất trong sản xuất lúa gạo, với sản lượng rơm rạ hằng năm ước tính lên tới gần 45 triệu tấn trên phạm vi cả nước. Rơm rạ chứa hàm lượng hữu cơ và các nguyên tố dinh dưỡng quan trọng, có tiềm năng lớn để cải tạo đất, cung cấp vật liệu trồng nấm, chăn nuôi, sản xuất phân hữu cơ, năng lượng sinh học và nhiều sản phẩm giá trị gia tăng khác. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, rơm rạ tại nhiều nơi chưa được tận dụng hiệu quả. Do còn gặp các khó khăn và hạn chế về máy móc, công nghệ và thiếu các thông tin, kiến thức trong khai thác sử dụng rơm nên thời gian qua có một lượng lớn rơm rạ còn bị đốt đồng hay vùi vào đất gây lãng phí và tăng phát thải khí nhà kính. Giá bán rơm tại nhiều nơi còn thấp và nhiều nông dân muốn xử lý rơm rạ nhanh chóng sau các vụ lúa để bắt tay vào vụ tiếp theo đã chọn giải pháp đốt rơm rạ. Tuy nhiên, cách làm này đã làm mất đi hầu hết các chất dinh dưỡng có trong rơm rạ và gây ra các tác động xấu cho môi trường, cho sức khỏe con người.

Hỗ trợ nông dân

Ðể phát huy giá trị của rơm rạ và khắc phục tình trạng rơm bị đốt bỏ trên đồng, thời gian qua Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cùng các bộ, ngành Trung ương, địa phương, viện, trường, doanh nghiệp và đơn vị có liên quan đã tích cực đẩy mạnh công tác thông tin, truyên truyền, tập huấn nhằm thay đổi nhận thức và hành động của nông dân. Quan tâm nghiên cứu, xây dựng và ban hành sổ tay hướng dẫn quản lý rơm rạ theo hướng nông nghiệp tuần hoàn và phát thải thấp tại vùng ÐBSCL. Triển khai nhiều chương trình, dự án và hoạt động hỗ trợ nhằm giúp nông dân thực hiện thu gom, xử lý và khai thác sử dụng một cách hiệu quả và thân thiện với môi trường. Nhiều doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp và tổ chức quốc tế, trong đó đáng chú ý là Viện nghiên cứu lúa gạo Quốc tế (IRRI) và Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) cũng đã phối hợp Bộ NN&MT cùng Viện lúa ÐBSCL và Sở NN&MT các tỉnh, thành vùng ÐBSCL đẩy mạnh các hoạt động khảo sát, nghiên cứu và hỗ trợ nông dân phát triển các chuỗi giá trị sản phẩm từ rơm. Hướng dẫn nông dân sử dụng các giải pháp công nghệ, các chế phẩm sinh học, phân bón chuyên dùng giúp phân hủy nhanh lượng rơm, rạ chưa được thu gom hết trên đồng để gia tăng dinh dưỡng cho đất và giảm phát thải khí nhà kính. Tập huấn, hỗ trợ nông dân trong áp dụng cơ giới hóa thu gom rơm, xây dựng các mô hình phát triển sinh kế, gia tăng thu nhập từ rơm và phát triển kinh tế tuần hoàn từ rơm...

Mới đây, tại Viện lúa ÐBSCL ở TP Cần Thơ, Công ty Cổ phần phân bón Bình Ðiền cũng đã phối hợp IRRI, cùng với VIETRISA và các đơn vị có liên quan tổ chức lễ khởi động dự án phát triển các giải pháp phân hủy rơm rạ trên đồng tăng cường sức khỏe đất và giảm phát thải trong canh tác lúa. Dự án này tập trung vào việc nghiên cứu, xây dựng các giải pháp sinh học giúp phân hủy nhanh rơm rạ trên đồng ruộng, cải thiện sức khỏe đất, trả lại dinh dưỡng cho đất theo hướng tuần hoàn và giảm phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa. Ðồng thời, tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật, giúp nông dân nhân rộng các mô hình và chuyển giao kết quả nghiên cứu, góp phần thực hiện Ðề án 1 triệu héc-ta lúa.

Ông Ngô Văn Ðông, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Phân bón Bình Ðiền, cho biết: “Trong khuôn khổ dự án, công ty sẽ phối hợp các đơn vị có liên quan tập trung vào nghiên cứu, thử nghiệm và chuyển giao các giải pháp phân hủy rơm rạ tiên tiến theo hướng sinh học, kết hợp với ứng dụng cơ giới hóa để quá trình thu gom và xử lý rơm rạ trở nên hiệu quả và bền vững hơn. Thời gian qua, Bình Ðiền cũng đã nghiên cứu và phát triển các sản phẩm phân bón chuyên dụng cùng với các giải pháp kỹ thuật phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng và tập quán canh tác tại các địa phương vùng ÐBSCL, giúp nông dân nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường. Cụ thể, dòng sản phẩm Ðầu Trâu Bio-Canxi được công ty cho ra đời đã góp phần xử lý rơm rạ, trả lại dinh dưỡng cho đất rất hiệu quả. Tới đây, công ty tiếp tục cải tiến sản phẩm để nâng cao hiệu lực xử lý rơm rạ, tăng hiệu quả sản xuất cho bà con nông dân trồng lúa”. Theo ông Robert Caudwell, Trưởng đại diện IRRI tại Việt Nam, việc chuyển đổi rơm rạ từ đốt bỏ sang phương pháp xử lý sinh học mang lại ba lợi ích quan trọng. Ðó là giảm đáng kể phát thải khí nhà kính, đặc biệt là metan và carbon dioxide, góp phần giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Tái tạo độ phì nhiêu và sức khỏe của đất thông qua việc bổ sung chất hữu cơ, cải thiện cấu trúc đất và hoạt động của hệ vi sinh vật có ích. Nâng cao năng suất, chất lượng lúa và giá trị gia tăng thông qua việc tiếp cận các thị trường cao cấp, tăng thu nhập cho người nông dân.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG