Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 30-10 bất ngờ ra lệnh cho Bộ Quốc phòng nước này ngay lập tức tái khởi động việc thử vũ khí hạt nhân - lần đầu tiên kể từ năm 1992. Quyết định được đưa ra chỉ ít phút trước khi ông Trump bắt đầu cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại thành phố Busan (Hàn Quốc) bên lề Hội nghị Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC).

Mỹ thử vụ nổ hạt nhân trên sa mạc năm 1955. Ảnh: AP

“Do các chương trình thử nghiệm của các nước khác, tôi đã chỉ thị cho Bộ Chiến tranh bắt đầu thử nghiệm vũ khí hạt nhân của chúng ta trên cơ sở bình đẳng. Quá trình này sẽ bắt đầu ngay lập tức” - ông Trump viết trên mạng xã hội Truth Social khi đang di chuyển bằng chuyên cơ Không lực Một. Ông chủ Nhà Trắng cho rằng Nga đang là quốc gia đứng thứ hai về sức mạnh hạt nhân, còn Trung Quốc “đang đuổi kịp và có thể ngang bằng trong vòng 5 năm tới”.

Đáng chú ý, trên chuyến bay trở về Mỹ, ông Trump tiếp tục khẳng định việc thử vũ khí hạt nhân là cần thiết để bảo đảm Mỹ “không tụt hậu” so với các cường quốc khác. “Chúng tôi đã dừng việc này rất nhiều năm rồi nhưng với việc các nước khác đang tiến hành thử nghiệm, tôi nghĩ rằng chúng tôi cũng nên làm vậy” - ông Trump nói.

Quyết định trên được đưa ra ngay sau khi Nga tuyên bố thử nghiệm thành công ngư lôi hạt nhân Poseidon và siêu tên lửa hành trình Burevestnik, trong khi Trung Quốc ra mắt thêm 5 loại vũ khí có thể vươn tới lục địa Mỹ.

Hiện chưa rõ ông Trump ám chỉ thử nghiệm nổ hạt nhân, vốn do Cơ quan An ninh Hạt nhân Quốc gia phụ trách, hay thử nghiệm phóng tên lửa mang đầu đạn hạt nhân. Trong hơn 25 năm qua, chỉ có Triều Tiên là quốc gia duy nhất tiến hành thử nổ hạt nhân.

Theo tờ Thời báo New York, cụm từ “trên cơ sở bình đẳng” được cho là ám chỉ khả năng Mỹ phô diễn sức mạnh tên lửa hoặc năng lực hạt nhân dưới biển, chứ không nhất thiết tiến hành kích nổ vũ khí hạt nhân. Mỹ từ lâu vẫn thường xuyên thử nghiệm các tên lửa không mang đầu đạn thật.

Song, tuyên bố bất ngờ của ông Trump gợi lên viễn cảnh về sự “trở lại” của những ngày tồi tệ thời Chiến tranh Lạnh khi Mỹ, Nga thường xuyên thử vũ khí mới, hết trên khí quyển tới ngoài vũ trụ rồi dưới lòng đất. Kỷ nguyên của những mối đe dọa đáng sợ này được cho là đã kết thúc với sự ra đời của Hiệp ước cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT) được ký năm 1996. Mục tiêu của CTBT là ngăn chặn cuộc chạy đua vũ trang bằng cách cắt giảm các vụ phóng thử mới và vòng xoáy trả đũa mà nó gây ra.

Tuyên bố của ông Trump cũng làm dấy lên nhiều quan ngại. Liên Hiệp Quốc (LHQ) hôm 30-10 đã đưa ra cảnh báo nghiêm khắc về nguy cơ leo thang hạt nhân toàn cầu. “Không bao giờ được phép tiến hành thử hạt nhân trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Chúng ta không được quên di sản thảm khốc của hơn 2.000 vụ thử vũ khí hạt nhân trong suốt 80 năm qua” - phát ngôn viên LHQ Farhan Haq nhấn mạnh.  Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres cho rằng việc Mỹ khởi động lại thử vũ khí hạt nhân, dù ở quy mô nào, sẽ là “bước lùi nghiêm trọng” trong nỗ lực ngăn chặn phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt và đe dọa các tiến bộ ngoại giao toàn cầu trong kiểm soát vũ khí.

Kelsey Davenport, Giám đốc Chính sách Không phổ biến Vũ khí tại Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí (Mỹ), lo ngại: “Chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân đang ở thời điểm chuyển giao. Do đó, nếu bất kỳ quốc gia nào thử nghiệm vũ khí hạt nhân vào thời điểm này thì đều có thể mở ra cơ hội cho các quốc gia khác phát triển hệ thống răn đe hạt nhân, đặc biệt là các quốc gia đã ký CTBT. Điều đó sẽ làm suy yếu chuẩn mực lâu đời trong chống thử vũ khí hạt nhân vốn ràng buộc mọi quốc gia, ngoại trừ Triều Tiên”.

Theo bà Davenport, nếu Mỹ “mở màn” thử nghiệm vũ khí hạt nhân, Nga và Trung Quốc sẽ có “nhiều cơ hội hơn để thử nghiệm và tinh chỉnh các thiết kế đầu đạn hạt nhân”.

Mỹ là quốc gia mở màn kỷ nguyên hạt nhân khi thử nghiệm bom nguyên tử có sức công phá 20 kiloton tại bang New Mexico hồi tháng 7-1945. Chỉ một tháng sau, quân đội nước này lần lượt thả 2 quả bom xuống 2 thành phố Hiroshima và Nagasaki của Nhật. 4 năm sau đó, Liên Xô tiến hành vụ thử bom nguyên tử đầu tiên. Trong giai đoạn 1945-1996, hơn 2.000 cuộc thử nghiệm hạt nhân đã diễn ra trên khắp thế giới, trong đó Mỹ và Liên Xô thực hiện lần lượt 1.032 và 715 vụ. Anh và Trung Quốc đều tiến hành 45 cuộc thử nghiệm, con số này với Pháp là 210.

Sau khi CTBT được ký kết, chỉ có 10 vụ thử hạt nhân diễn ra, gồm 6 lần do Triều Tiên thực hiện, Pakistan và Ấn Độ mỗi nước tiến hành 2 vụ. Lần gần nhất Mỹ thử vũ khí hạt nhân vào năm 1992, Trung Quốc và Pháp cũng đình chỉ hoạt động từ năm 1996. Liên Xô tiến hành vụ thử vũ khí nguyên tử cuối cùng vào tháng 10-1990, trong khi Nga chưa từng thực hiện hoạt động này kể từ khi Liên Xô tan rã.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)