Thời gian qua, ngành thủy sản Việt Nam đã khẳng định vị thế là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội và tạo nguồn thu ngoại tệ lớn cho đất nước. Tuy nhiên, ngành thủy sản đang chịu tác động ngày càng lớn của biến đổi khí hậu, cạnh tranh quốc tế và yêu cầu về tăng trưởng xanh, bền vững. Điều này đòi hỏi ngành thủy sản cần chuyển đổi mô hình tăng trưởng, đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và áp dụng khoa học công nghệ để tối ưu hóa sản xuất, nâng cao chuỗi giá trị bền vững.

Đổi mới mô hình tăng trưởng

Những năm gần đây, sản lượng thủy sản cả nước đạt hơn 9 triệu tấn/năm, với kim ngạch xuất khẩu đạt 9-10 tỉ USD/năm, đóng góp rất quan trọng vào nền kinh tế quốc dân. Sản phẩm thủy sản của Việt Nam đã xuất khẩu sang hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Ngành thủy sản còn nhiều tiềm năng và cơ hội để phát triển, nhờ các hiệp định thương mại tự do. Tuy nhiên, thách thức đặt ra rất lớn trước tác động của biến đổi khí hậu và các yêu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng ngày càng cao của thị trường. Điều này đòi hỏi sản xuất phải “xanh, sạch” và thân thiện với môi trường…

Thu hoạch cá tại mô hình nuôi cá ruộng ở TP Cần Thơ, mô hình này ít tốn chi phí nhờ tận dụng các nguồn thức ăn tự nhiên trên ruộng trong mùa lũ.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Viện trưởng Viện Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản, cho rằng: “Trong hơn một thập kỷ qua, ngành thủy sản Việt Nam khẳng định vị thế là một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế, đóng góp gần 4% GDP và tạo ra hàng triệu việc làm. Tuy nhiên, bối cảnh mới với biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn, cạnh tranh quốc tế và yêu cầu phát triển xanh đang đòi hỏi ngành phải chuyển đổi mạnh mẽ về mô hình tăng trưởng”. Theo ông Bình, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã khẳng định, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá chiến lược, là nền tảng cho phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Lẽ đó, để ngành thủy sản bứt phá, không thể tiếp tục đi theo mô hình sản xuất truyền thống, mà phải ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong toàn chuỗi giá trị - từ con giống, nuôi trồng, chế biến đến thương mại và quản lý.

Để đáp ứng yêu cầu phát triển và tạo ra giá trị gia tăng cao, ngành thủy sản phải chuyển đổi từ mô hình tăng trưởng dựa vào số lượng và tận dụng tài nguyên sang mô hình tăng trưởng dựa vào giá trị, chất lượng. Việc chuyển đổi này cũng là phù hợp với các định hướng, chiến lược về phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 11-3-2021, cùng các chuyên trình, đề án có liên quan đã được các bộ, ngành Trung ương ban hành.

Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong toàn chuỗi

Viện Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản thuộc Bộ NN&MT vừa phối hợp Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) và các đơn vị có liên quan tổ chức Đối thoại bàn tròn ngành thủy sản (ARD)  2025 với chủ đề “Thúc đẩy đổi mới sáng tạo và kinh tế tuần hoàn trong nuôi trồng thủy sản Việt Nam” tại TP Cần Thơ. Các chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng, cần đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trong toàn chuỗi giá trị. Qua đó, hiện đại hóa ngành thủy sản theo định hướng thị trường, thân thiện môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển có trách nhiệm theo hướng kinh tế tuần hoàn. Sử dụng hiệu quả, tiết kiệm các tài nguyên thiên nhiên và tận dụng tốt phụ phẩm để nâng cao chuỗi giá trị bền vững.

Bà Châu Thị Tuyết Hạnh, chuyên viên chính, Phòng Nuôi trồng thủy sản thuộc Cục Thủy sản và kiểm ngư thuộc Bộ NN&MT, cho rằng: “Cần chú ý phát triển nuôi hữu cơ, nuôi sinh thái, thích ứng biến đổi khí hậu và đạt theo các tiêu chuẩn VietGAP, Global GAP, ASC… để nâng cao giá trị và phát triển bền vững. Đa dạng hóa sản phẩm và thị trường, phát triển sản phẩm chế biến sâu, giá trị cao đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, bền vững gắn với mở rộng xuất khẩu vào các thị trường mới, tiềm năng”. Theo ông Ngô Tiến Chương, Đại diện Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) tại Việt Nam, để gia tăng giá trị cho ngành thủy sản, nhất là đối với con tôm, cần khai thác tốt phụ phẩm. Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong toàn chuỗi, không chỉ về công nghệ mà còn cải tiến về mô hình tổ chức sản xuất, quản lý, tiếp cận thị trường. Liên kết chặt chẽ giữa “4 nhà” để tổ chức phát triển, cùng chia sẻ dữ liệu, tri thức và lợi ích hài hòa. Phát triển chuỗi giá trị theo hướng tuần hoàn, tối ưu đầu vào - đầu ra, giảm chi phí, tạo giá trị cộng sinh giữa các mắt xích gồm nuôi, chế biến, tái chế và tiêu thụ.

Việc phát triển kinh tế tuần hoàn là rất cần thiết. Kinh tế tuần hoàn cũng tạo ra động lực rất lớn cho người dân, doanh nghiệp và quốc gia trong thực hiện đổi mới sáng tạo. Theo ông Phan Thanh Lộc, Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc Công ty Việt Nam Food (VNF), 3 vấn đề được quan tâm với ngành thủy sản hiện nay là đổi mới sáng tạo, khoa học công nghệ và kinh tế tuần hoàn. Bản chất của kinh tế tuần hoàn là làm sao để đưa tất cả những thứ gọi là “phụ” vào quá trình sản xuất. Do vậy, phải coi tất cả những gì liên quan đến sản xuất là tài nguyên. Khi nhìn nhận như vậy, chúng ta mới gìn giữ, khai thác và tái tạo tài nguyên hiệu quả. “Mô hình kinh tế tuần hoàn từ con cá tuyết ở Iceland đã mang lại giá trị 2 tỉ USD/năm dù sản lượng cá không nhiều, chỉ khoảng 200.000 tấn/năm. Thành công này do ngành thủy sản Iceland không phân biệt phụ phẩm và chính phẩm. Nước này đã tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ để khai thác phụ phẩm đạt mức hiệu quả gần tối ưu, sử dụng đến 95% khối lượng thủy sản, trong khi ở nước ta hiện mới ở mức 56% (thế giới 75%). Ngành thủy sản Việt Nam lớn hơn Iceland rất nhiều và nếu áp dụng giải pháp tương tự sẽ tạo giá trị rất lớn”- ông Lộc dẫn chứng.

Để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và kinh tế tuần hoàn trong ngành thủy sản, các cơ quan chức cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin, kiến thức cho người dân, doanh nghiệp. Đồng thời có chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho các tổ chức cá nhân tiếp cận các nguồn tài chính xanh, quỹ đổi mới sáng tạo và các chương trình, dự án để khuyến khích thử nghiệm, học hỏi và nhân rộng mô hình hiệu quả.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG