Việt Nam xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số là yếu tố quan trọng để xác lập mô hình tăng trưởng mới, hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh, bền vững. Trong đó, ĐMST giúp tạo ra sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới, đáp ứng nhu cầu thị trường; nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp và quốc gia, cải thiện chất lượng cuộc sống, giải quyết các thách thức trong bối cảnh chuyển đổi số và chuyển đổi xanh hiện nay. 

Hoạt động trưng bày, quảng bá khoa học công nghệ, ĐMST tại Ngày hội Khởi nghiệp ĐMST Cần Thơ năm 2024.

Những điểm son trong hành trình phát triển

Theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, năm 2025, hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của Việt Nam tiếp tục ghi dấu ấn trên bản đồ toàn cầu. Việt Nam đứng thứ 55 trong tốp 100 quốc gia có hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo phát triển; trong đó, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Đà Nẵng đều góp mặt trong tốp 1.000 thành phố ĐMST toàn cầu.

Năm 2025, Việt Nam giữ vững vị trí 44/139 nền kinh tế về chỉ số ĐMST toàn cầu, xếp thứ 2 nhóm thu nhập trung bình thấp và thứ 3 ASEAN. Đặc biệt, Việt Nam là một trong số ít quốc gia triển khai bộ chỉ số ĐMST cấp địa phương (PII - Provincial Innovation Index), qua đó hỗ trợ các địa phương xây dựng giải pháp và chỉ đạo điều hành sát thực tiễn, phù hợp đặc thù phát triển.

Mới đây, Bộ Khoa học và Công nghệ còn công bố chỉ số PII năm 2025. Theo đó, các địa phương nằm trong tốp 5 PII năm 2025 gồm Huế, Hải Phòng, Quảng Ninh, TP Hồ Chí Minh và Hà Nội. Trong đó, Hà Nội là địa phương liên tiếp giữ vị trí số 1 trong 3 năm liền. PII phản ánh bức tranh thực tế, tổng thể về hiện trạng phát triển kinh tế - xã hội dựa trên khoa học công nghệ và ĐMST của từng địa phương. Chỉ số này cũng cung cấp căn cứ, bằng chứng về điểm mạnh, điểm yếu, yếu tố tiềm năng và điều kiện cần thiết để thúc đẩy ĐMST.

Hiện các doanh nghiệp Việt Nam đã dịch chuyển mạnh mẽ sang mô hình phát triển dựa trên tài sản trí tuệ, ĐMST khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế. Đơn cử như Công ty CP Sữa Việt Nam (Vinamilk) giữ vững ngôi vị doanh nghiệp sữa số 1 Việt Nam, đồng thời nằm trong tốp 40 công ty sữa lớn nhất thế giới. Vingroup vươn tầm tập đoàn đa quốc gia, đầu tư trung tâm R&D tại Việt Nam và Hoa Kỳ trong các lĩnh vực mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, pin, công nghệ sinh học, xe điện và năng lượng xanh.

Bên cạnh đó, mô hình Hội quán nông dân (tỉnh Đồng Tháp) là nơi nông dân cùng chia sẻ tri thức, phát huy tinh thần sáng tạo, ứng dụng kỹ thuật vào canh tác. Hay những mô hình phụ nữ nông thôn khởi nghiệp, sinh viên khởi nghiệp cho thấy sức sống của ĐMST tạo gắn liền với văn hóa và bản sắc địa phương. Cùng với đó còn có các nhà sáng chế không chuyên như Nguyễn Văn Hát (TP Hải Phòng) với 40 sáng chế như robot đặt hạt, máy phun thuốc trừ sâu, máy gieo hạt... minh chứng cho hoạt động ĐMST bắt nguồn từ thực tiễn lao động.

“Mở đường” cho đổi mới sáng tạo

Nhiều ý kiến cho rằng, chưa bao giờ khí thế và quyết tâm ĐMST ở Việt Nam lại mạnh mẽ như hiện nay. Sự thể chế hóa bằng luật, nghị định, thông tư là minh chứng cho cam kết của Nhà nước đồng hành cùng doanh nghiệp, người dân trong hành trình ĐMST.

Theo ông Nguyễn Mai Dương, Cục trưởng Cục ĐMST (Bộ Khoa học và Công nghệ), bối cảnh hiện tại đặt ra nhiều yêu cầu phải có những hành động thiết thực để thể chế hóa các chủ trương, định hướng, thúc đẩy một cách thực chất, hiệu quả các hoạt động ĐMST. “Luật Khoa học, Công nghệ và ĐMST được Quốc hội thông qua vào tháng 6-2025 là một dấu mốc quan trọng. Trong đó, ĐMST được đề cập rõ trong luật và đặt ngang hàng với khoa học, công nghệ. Có thể nói, đây là sự ghi nhận, đồng thời là cam kết mạnh mẽ của Nhà nước trong việc thúc đẩy phát triển dựa trên ĐMST. Bộ Khoa học và Công nghệ đang khẩn trương xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành luật, đặc biệt là những quy định cụ thể liên quan đến ĐMST, để chính sách nhanh chóng đi vào thực tiễn”, ông Nguyễn Mai Dương thông tin. 

Theo ông Đặng Tấn Đức, Viện trưởng Viện R&D, Tập đoàn Becamex, Việt Nam đã trở thành điểm đến của nhiều tập đoàn công nghệ toàn cầu, song phần lớn mới tham gia vào khâu lắp ráp, chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong giá trị sản phẩm. Do đó, vấn đề đặt ra là phải tìm ra giải pháp để nâng cao hàm lượng công nghệ trong sản phẩm, từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trong đó, việc đầu tư vào công nghệ, quản trị và kỹ năng của người lao động, doanh nghiệp sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh, thúc đẩy ĐMST và tiến tới việc thâm dụng công nghệ, xa hơn là thâm dụng về trí tuệ.

Với hệ thống chính sách ngày càng đồng bộ, nhập cuộc mạnh mẽ của doanh nghiệp, sự hỗ trợ từ các tổ chức trong nước, quốc tế, Việt Nam hội đủ các yếu tố nền tảng để tạo đột phá từ ĐMST, vững tin bước vào giai đoạn phát triển mới.

Bài, ảnh: MỸ THANH