Đó là mùa hè năm tôi học lớp bốn, ông tôi từ bến sông trở về dắt theo một bé gái trạc tuổi tôi, da đen cóc cáy. Tôi phơi lúa giúp bà ở sân, ngẩng lên thấy nhỏ mặt mũi lem luốc, tóc tai bù xù cháy xém, nhìn tôi trân trân. Bà tôi chưa hiểu chuyện gì, ông tôi đã bảo nhỏ “Thưa bà đi con!”. Con nhỏ lí nhí chào bà rồi lại nhìn tôi, thấy vậy ông chỉ tôi: “Ðây là chị Cầm”. Bà tôi lúc này mới lên tiếng “Chứ con bé ở đâu ra vậy ông?”. “Nó ngoài bến tôi dắt về”, ông tỉnh rụi rồi hạ giọng “Ðể tui kể sau, giờ bà coi có gì cho nó ăn chút đi!”.

Bà tôi quày quả vào bếp, lát sau trở ra với tô cơm đầy nhóc và khúc cá kho. Con nhỏ đón lấy tô cơm ăn ngon lành. Lúc này ông mới vẫy bà vô bếp thầm thì, tôi nghe tiếng được tiếng mất. Hóa ra con nhỏ mồ côi cha mẹ ở đâu tận làng bên, lang thang đến làng tôi. Sáng sớm nó ra bến sông, ai kêu gì cũng làm, ngủ thì vạ vật trong cái lều cỏ bỏ hoang. Ông tôi thương tình dắt về. Kể xong ông dỗ dành bà “Nhà mình cũng không khấm khá gì, nhưng bỏ mặc nó thấy tội nghiệp!”. Bà tôi nén tiếng thở dài, ra sau hè ngồi băm bèo. Con nhỏ thấy vậy nhanh nhảu chạy lại đỡ cái dao trên tay bà “Bà để con!”. Giọng nhỏ nhẹ dễ thương, ngược hẳn với vẻ ngoài cóc cáy. Bà tôi ngồi nhìn nhỏ băm, hai tay lẹ làng, gọn tưng; rồi nhẹ nhàng bảo “Ðể đó cho bà, con ra chơi với chị Cầm đi!”.

Cầm tôi ngay lúc đó đứng phắt dậy vào nhà, có chút gì như hờn dỗi, tủi thân. Cháu nội gái duy nhất mà ông bà cưng chiều từ nay đã có thay thế. Ông lại dỗ dành tôi “Em nó mồ côi, khổ cực, con nên thương em!”. Nói rồi ông kéo tôi ra sân. Con nhỏ băm bèo xong đứng lên nhìn tôi, lần này có phần e dè rồi cúi xuống, ngón chân cái di di trên cái sân gạch đóng rêu. Lúc này bà tôi mới quay qua hỏi “Ủa, mà con tên gì?”. “Dạ, Xí”, con nhỏ lí nhí đáp. Ông tôi cười khà khà xoa lên cái đầu rối bù của nó “Từ giờ về với ông bà, tên con sẽ là Nhàn” ông quay sang tôi “Còn đây là chị Sâm Cầm, cháu ông toàn tên của loài chim thôi” rồi ông lại cười khà khà. “Sao ông lại gọi em là Nhàn?” - tôi tò mò. “À… Chiều nay lúc ở bãi bồi ông nhìn thấy trên sông một con nhàn trắng bay về, miệng tha một nhánh cây khô rồi đậu xuống trên bãi cuội ven sông, đúng lúc đó Nhàn kéo bó củi đi qua”, nói đến đây ông trầm ngâm.

Tôi nhìn thấy trong đôi mắt ông nỗi thương cảm, bà tôi cũng quay đi giấu nỗi xúc động, giục tôi dọn cơm. Tôi sắp chén đũa ra mâm, quay qua thấy Nhàn đứng tựa bên cây rơm, tay vân vê lai áo, mặt nhìn ra đồng, thấy tội nghiệp tôi gọi “Lại so đũa đi Nhàn”. Lúc này Nhàn mới khép nép ngồi xuống so đũa. Trong bữa ăn nhỏ ngồi bên bà tôi, nhỏ nhẻ ăn, có vẻ như còn no vì tô cơm lúc xế. Trong lúc ngồi ăn tôi nhìn Nhàn rõ hơn, trên gương mặt lem luốc là đôi mắt sáng trưng, khóe miệng lún sâu một hạt gạo thiệt duyên, dù bộ quần áo trên người Nhàn tả tơi bốc mùi chua lè. Ăn xong Nhàn nhanh nhảu bưng mâm ra ảng nước ngồi rửa. Sẩm tối, đưa cho Nhàn bộ quần áo, tôi rủ nhỏ ra giếng tắm. Tắm xong Nhàn mặc bộ đồ vào đứng ngắm nghía, hết kéo cái cổ áo viền đăng ten xuống coi, lại mân mê cái nơ trước ngực, lẩm bẩm “Bộ đồ đẹp vầy mà chị cho em!”. Phải công nhận tắm rửa xong thay bộ đồ khác, trông Nhàn sáng sủa hẳn ra. Ðêm đó Nhàn ngủ cùng bà và tôi. Tôi nằm giữa, quay sang ôm bà để “xác nhận chủ quyền”. Tôi thiếp đi, nửa đêm gà gáy tôi giật mỉnh tỉnh giấc thấy Nhàn còn trằn trọc. Sáng thức giấc tôi đã thấy Nhàn lui cui dưới bếp phụ bà cơm nước, tôi quờ tay qua, cái gối Nhàn nằm ướt mem, hóa ra đêm qua nhỏ khóc.

Suốt kỳ nghỉ hè Nhàn luôn quẩn quanh bên tôi. Ngày tôi sửa soạn trở về thành phố, ông tôi cũng tất bật đạp xe đến trường làng xin cho Nhàn đi học. Nhàn vào lớp một vì chưa biết đánh vần. Ðêm đó tôi và Nhàn rì rầm suốt đêm, bà phải giục ngủ sớm lấy sức mai còn đi xe đò.

Nhàn theo ông đưa tôi ra đường quốc lộ, gửi tôi lên chuyến xe đò quen thuộc trở về phố. Hôm đó trời trong, hai bên đường hoa sầu đông lả tả rơi. Tôi nhìn sang thấy mắt Nhàn rưng rưng, nó nắm tay tôi cho đến khi tôi lên xe, xa khuất.

*

 *    *

Bao nhiêu mùa hè trôi qua tôi không còn nhớ nữa, kể từ ngày Nhàn về với ông bà tôi. Lên cấp hai tôi về quê nội thưa dần. Lần nào nghe tin tôi về Nhàn cũng ra tận đầu làng đón. Nhàn chở tôi ngồi đằng sau, lúc lắc trên chiếc xe đạp nặng như con trâu sắt, hai đứa vừa đi vừa dí dủm chuyện trò.

Vườn nhà nội tôi ngày càng xanh um, đàn vịt dưới ao sinh sôi, con nào con nấy núc ních. Ngoài giờ học, suốt ngày Nhàn ở ngoài vườn chăm từng luống rau. Ông tôi nay không còn nhanh nhẹn, ông ngồi góc nhà ngước đôi mắt kèm nhèm nhìn ra, thấy tôi về ông hay thủ thỉ “Con coi dắt em Nhàn lên thành phố cho nó đi học với”. Lần nào tôi hỏi Nhàn lên thành phố với tôi nhé, nhỏ đều cười, rơm rớm “Em ở đây với ông bà!”.

Ông bà tôi yếu hẳn, Nhàn cáng đáng hết việc nhà. Nhàn lên cấp ba, mẹ tôi may mấy bộ áo dài trắng gửi về cho Nhàn. Bước sang tuổi thiếu nữ, Nhàn ôm cặp thướt tha trong bộ áo dài đi học, đám trai làng cứ trộm nhìn. Tốt nghiệp đại học, tôi ra trường đi làm, Nhàn thì học xong cấp ba nhưng không chịu thi vào đại học, mà quanh quẩn bên ông bà. Ngày ngày Nhàn ra vườn chăm luống rau, đàn vịt dưới ao.

… Một buổi chiều đi làm về tôi thấy mẹ tất bật gói ghém các thứ, ngẩng lên thấy tôi mẹ giục “Con sắp xếp mai nghỉ một hôm, theo bố mẹ về quê bàn chuyện cưới xin cho em Nhàn, ông vừa nhắn lên”. Hôm đó cả nhà tôi về đến quê thì trời đã chiều, bà tôi ra đón từ đầu ngõ, kéo bố mẹ tôi vào nhà bà bù lu bù loa:

- Các con xem mà bảo nó. Giỏi giang hiền lành nhất cái làng này, trai làng xếp hàng ngoài ngõ mà không ưng, giờ một mực làm vợ thằng Lăng.

- Lăng nào hả mẹ? - Bố tôi hỏi.

- Thằng Lăng ở phía sau nhà mình, vợ mất để lại con gái nay 5 tuổi rồi.

Bố tôi nhìn mẹ. Mẹ tôi lúc này mới quàng tay qua ôm bà.

- Chuyện vợ chồng là duyên số...

- Nhưng thằng Lăng gia cảnh khổ quá. Mẹ sợ con Nhàn sau này sẽ khổ - Bà tôi vẫn chưa nguôi.

Tôi ra vườn tìm Nhàn, một lúc mới thấy Nhàn lội dưới ao lên, hai ống quần xắn lên quá gối. Thấy tôi Nhàn cười tươi rói “Chị đợi em tí, em lùa vịt vào chuồng đã”. Nhìn gương mặt Nhàn đong đầy sự đằm thắm dịu dàng của người được yêu thương, tôi thầm mừng cho em.

Lễ cưới Nhàn tổ chức giản dị, chỉ vài mâm cơm hai họ. Trong chiếc áo dài hồng giản đơn, Nhàn đi bên chồng, gương mặt sáng bừng hạnh phúc. Bé gái lăng xăng chạy quanh, thỉnh thoảng dừng lại níu tay Nhàn thì thầm điều gì không rõ, chỉ thấy Nhàn dịu dàng cười “Mẹ biết rồi!”.

Hôm cả nhà tôi lên lại thành phố, chồng Nhàn tất bật gói ghém các thứ quà quê, Nhàn sà xuống bên chồng, tíu tít. Vợ chồng Nhàn đưa cả nhà tôi ra tận quốc lộ. Ông bà cũng ra đầu làng tiễn. Ðể chồng chuyện trò cùng bố tôi, Nhàn đi chậm lại dìu ông nội. Ông giờ chậm lắm rồi, nhìn thiệt thương, Nhàn quay sang mẹ tôi thủ thỉ “Vợ chồng con sẽ về ở cùng ông bà, cả nhà cứ yên tâm!”. Tôi nhìn thấy trong mắt mẹ nỗi xúc động, mẹ nắm tay Nhàn
thật chặt.

Ðến cuối đường làng, ông tôi bỗng dừng lại, ngước đôi mắt kèm nhèm, bàn tay run run đưa lên che nắng, trong nắng mai một đàn nhàn trắng từ bến sông bay về, chúng chao đôi cánh mỏng lượn một vòng trên cánh đồng rồi bay tít ra sông. Ông kéo tay bà chỉ đàn chim đang khuất dần trong mây “Bà nhìn thấy không... Nhàn trắng lại bay về...”.l

Truyện ngắn VŨ NGỌC GIAO