Trong động thái mới nhất chống lại các trường đại học, Bộ Ngoại giao Mỹ đang phối hợp với Bộ An ninh Nội địa đẩy mạnh giám sát và thu hồi thị thực của sinh viên Trung Quốc, kể cả những người có liên hệ với chính phủ hoặc đang theo học trong các lĩnh vực quan trọng.

Sinh viên Trung Quốc tham dự lễ tốt nghiệp của Đại học Columbia. Ảnh: Global Times

Thông báo được đưa ra ở thời điểm Nhà Trắng thực hiện chương trình nghị sự cứng rắn về nhập cư, bao gồm tăng cường trục xuất và thu hồi thị thực du học. Nếu áp dụng cho một bộ phận lớn trong số hàng trăm ngàn sinh viên Trung Quốc đang theo học tại các trường Mỹ, động thái trên có thể làm gián đoạn nguồn thu chính của các cơ sở học thuật và thu hẹp nguồn nhân tài quan trọng cho các công ty công nghệ trong nước.

Chưa dừng lại, trong một tuyên bố có tiêu đề “Chính sách thị thực mới đặt nước Mỹ lên hàng đầu, không phải Trung Quốc”, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết cơ quan do ông chủ quản dưới sự chỉ đạo của Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ sửa đổi tiêu chí để tăng cường giám sát tất cả đơn xin thị thực từ Trung Quốc và Hong Kong trong tương lai. Trước đó, hãng tin Reuters dẫn nội dung bức điện nội bộ tiết lộ Bộ Ngoại giao đã dừng cấp mới thị thực cho tất cả sinh viên nước ngoài và người xin thị thực trao đổi cho đến khi có hướng dẫn về việc tăng cường sàng lọc tài khoản mạng xã hội của người nộp đơn.

Trong vài thập kỷ trở lại đây, Mỹ trở thành điểm đến được nhiều sinh viên Trung Quốc lựa chọn như giải pháp thay thế hệ thống đại học cạnh tranh khốc liệt trong nước. Nhiều người trong số họ chọn ở lại sau khi tốt nghiệp, đóng góp vào năng lực nghiên cứu của Mỹ. Ngoài ra, theo Bộ Thương mại Mỹ, sinh viên quốc tế với Ấn Độ và Trung Quốc chiếm 54% còn đóng góp hơn 50 tỉ USD cho nền kinh tế xứ cờ hoa năm 2023.

Tuy nhiên, số lượng sinh viên Trung Quốc tại Mỹ từ mức cao khoảng 370.000 vào năm 2019 đã giảm còn khoảng 277.000 vào năm 2024. Một phần do khủng hoảng đại dịch COVID-19, cũng như gia tăng căng thẳng trong quan hệ giữa 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới. Khi cạnh tranh địa chính trị leo thang thành cái mà giới phân tích coi là hình thức chiến tranh lạnh mới, nhiều cơ quan Mỹ bắt đầu hạn chế phạm vi tiếp cận của sinh viên Trung Quốc nhằm ngăn chặn chuyển giao công nghệ. Đảng Cộng hòa tại Hạ viện cũng coi quan hệ giữa các tổ chức học thuật trong nước và Trung Quốc là mối đe dọa an ninh quốc gia. Đầu tháng này, các nghị sĩ bang Michigan đã gây sức ép buộc Đại học Duke chấm dứt quan hệ với Đại học Vũ Hán ở Trung Quốc do lo ngại vấn đề chuyển giao công nghệ.

Theo chuyên gia Yaqiu Wang, Trung Quốc có thể đã lợi dụng môi trường nghiên cứu mở của Mỹ để đánh cắp tài sản trí tuệ và thúc đẩy hoạt động gián điệp. Song, thông báo của Ngoại trưởng Rubio là “vô cùng đáng lo ngại” bởi việc thu hồi rộng rãi và lệnh cấm toàn diện không chỉ gây nguy hiểm cho quyền lợi và sinh kế của sinh viên Trung Quốc đang học tập và làm việc trên đất Mỹ, mà nó còn làm suy yếu vị thế lâu đời của nước này như quốc gia dẫn đầu thế giới về đổi mới khoa học.

Không riêng Trung Quốc, thông báo của Ngoại trưởng Rubio làm tăng thêm sự bất ổn chung cho sinh viên quốc tế tại Mỹ, những người phải đối mặt quy trình giám sát chặt chẽ hơn khi Nhà Trắng tìm cách hủy bỏ hàng trăm thị thực du học vì những cáo buộc vi phạm pháp luật, phát tán tư tưởng bài Do Thái trong khuôn viên trường và vận động ủng hộ Hamas trong cuộc chiến ở dải Gaza. Thậm chí hồi tuần trước, chính quyền Tổng thống Trump đã thu hồi giấy phép tuyển sinh sinh viên quốc tế của Đại học Harvard.

Tuy thẩm phán liên bang đã tạm thời chặn động thái này, nhưng cuộc “đấu khẩu” giữa Nhà Trắng và tổ chức học tập lâu đời nhất của Mỹ vẫn tiếp diễn, khi mới đây Tổng thống Trump lên tiếng đề nghị đại học này nên đặt ra mức trần tối đa 15% về tỷ lệ sinh viên nước ngoài nhập học chứ không phải 31%. Theo ông, có nhiều người muốn theo học tại Harvard và các trường đại học khác nhưng họ không thể ghi danh vì ở đó có quá đông sinh viên nước ngoài. Ông còn đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu trường đại học thuộc nhóm Ivy League này cho chính quyền xem danh sách hiện tại các sinh viên đến từ quốc gia khác.

MAI QUYÊN (Theo Reuters, Al Jazeera)