Anh và Pháp đang dẫn đầu nỗ lực của châu Âu xây dựng kế hoạch hòa bình nhằm chấm dứt giao tranh ở Đông Âu, đặc biệt khi khu vực vừa trải qua cơn ác mộng sau cuộc gặp “thảm họa” giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Ukraine.

Hôm 2-3, ông Volodymyr Zelensky đã cùng các đồng minh phương Tây dự hội nghị thượng đỉnh do Thủ tướng Anh Keir Starmer chủ trì tại thủ đô Luân Đôn trong bối cảnh châu Âu tìm cách thể hiện mặt trận thống nhất và giành quyền kiểm soát tiến trình đàm phán hòa bình từ Mỹ.

Hội nghị thượng đỉnh giữa các nhà lãnh đạo châu Âu ngày 2-3.

Kế hoạch hòa bình 4 điểm

Phát biểu tại cuộc họp báo sau hội nghị, Thủ tướng nước chủ nhà Starmer nêu rõ hội nghị đã thống nhất 4 điểm gồm duy trì viện trợ quân sự cho Ukraine, đảm bảo sự hiện diện của Ukraine trong các cuộc hòa đàm, các nhà lãnh đạo châu Âu hướng tới mục tiêu ngăn chặn bất kỳ cuộc tấn công nào vào Ukraine trong tương lai và thiết lập một “liên minh tự nguyện” để bảo vệ Ukraine và đảm bảo hòa bình tại đây. Thủ tướng Starmer cũng cho biết Anh và Pháp sẽ đề xuất lệnh ngừng bắn “trên không, trên biển” và cơ sở hạ tầng năng lượng kéo dài 1 tháng ở Ukraine. Giai đoạn 2 tập trung khả năng triển khai bộ binh.

Kế hoạch hòa bình cho Ukraine sau khi hoàn tất sẽ được gởi đến Mỹ và sẽ có sự tham gia của Nga, nhưng các điều khoản chắc chắn không chỉ dựa trên yêu cầu của Mát-xcơ-va. Anh, Pháp cũng nỗ lực lập “liên minh tự nguyện” để bảo vệ bất kỳ lệnh ngừng bắn nào có thể đạt được, sau nữa là giúp đảm bảo hòa bình ở Ukraine. Mặc dù không nêu đích danh các nước tham gia thành lập “liên minh tự nguyện”, song nhà lãnh đạo Anh khẳng định có thêm nhiều nước khác sẵn sàng gia nhập liên minh này. Ông Starmer tuyên bố: “Chúng ta đang ở ngã ba đường của lịch sử ngày nay. Đây không phải là lúc để nói thêm nữa. Đã đến lúc hành động. Đã đến lúc phải tiến lên, dẫn dắt và đoàn kết xung quanh một kế hoạch mới vì một nền hòa bình công bằng và bền vững”. Với tuyên bố này, ông Starmer cho biết Anh sẽ cấp cho Ukraine gói tín dụng xuất khẩu trị giá 1,6 tỉ bảng nhằm mua hơn 5.000 tên lửa phòng không mới để giúp Ukraine có vị thế tốt nhất trong các cuộc đàm phán với Nga.

Tuy nhiên, Thủ tướng Starmer lưu ý một kế hoạch chấm dứt xung đột tại Ukraine sẽ được thảo luận với Mỹ để cùng nhau thực hiện. Các nhà lãnh đạo cũng nhất trí sẽ sớm gặp lại nhau để “giữ đà sau các hoạt động này” và tiếp tục hợp tác để xây dựng một kế hoạch chung vì một nền hòa bình công bằng và lâu dài cho Ukraine. 

Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk cho hay các nhà lãnh đạo châu Âu đều thống nhất cho rằng lục địa già cần gánh vác thêm trách nhiệm và “chi tiêu nhiều hơn cho ngân sách quốc phòng trong khuôn khổ NATO”, đồng thời nhấn mạnh quyết tâm duy trì quan hệ chặt chẽ với Mỹ. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng đề nghị các quốc gia châu Âu tăng ngân sách quốc phòng lên mức 3 - 3,5% GDP để thích ứng với sự thay đổi các ưu tiên của Mỹ.

Tuy nhiên, thách thức đang đặt ra là Nga đã nhiều lần phản đối thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) điều động lực lượng gìn giữ hòa bình tới Ukraine. Ngay cả khi Nga không phản đối, giới chuyên môn cảnh báo vẫn rất khó để châu Âu lấp khoảng trống hoặc thay thế hoàn toàn hỗ trợ của Mỹ. 

Ukraine sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản

Dù nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của châu Âu, nhưng Ukraine vẫn cần có cam kết an ninh từ Mỹ và do đó Kiev phải nhanh chóng “làm lành” với chính quyền Tổng thống Donald Trump. Trong cuộc phỏng vấn với Đài BBC (Anh) sau hội nghị thượng đỉnh các nước châu Âu về Ukraine, Tổng thống Zelensky bày tỏ sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản với Mỹ.  Ông Zelensky cho biết: “Chính sách của chúng tôi là tiếp tục những gì đã tiến hành trước đó và Ukraine có lập trường mang tính xây dựng. Nếu đã đồng ý với thỏa thuận khoáng sản, chúng tôi sẵn sàng ký. Văn kiện sẽ được thông qua nếu các bên đều sẵn sàng”.

Đặc biệt, ông Zelensky cho rằng có thể cứu vãn quan hệ với Tổng thống Mỹ sau cuộc tranh cãi giữa hai bên tại Nhà Trắng ngày 28-2 vừa qua. Ông nhấn mạnh: “Tôi nghĩ mối quan hệ của chúng tôi sẽ tiếp tục và cho rằng các cuộc thảo luận nên tiến hành theo hình thức kín thay vì công khai trước truyền thông như cuộc gặp vừa qua”. Tổng thống Zelensky thừa nhận “những gì đã xảy ra không mang lại điều gì tích cực cho hai bên với tư cách là đối tác”.

Trong khi đó, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết chính quyền Tổng thống Trump không còn xem xét việc ký thỏa thuận đất hiếm và khoáng sản khác với Ukraine. “Điều kiện tiên quyết cho hợp tác kinh tế là giới lãnh đạo Ukraine phải theo đuổi một thỏa thuận hòa bình” - ông Bessent nêu rõ. 

Trong cuộc gặp tại Nhà Trắng ngày 28-2 để thảo luận về xung đột Nga - Ukraine và hợp tác khai thác khoáng sản, Tổng thống Trump và người đồng cấp Zelensky đã có cuộc tranh cãi do bất đồng quan điểm. Ông Zelensky kêu gọi nhà lãnh đạo Mỹ thận trọng với Nga, ngược lại ông Trump tỏ ra không hài lòng về thái độ của đối tác. Tranh cãi khiến nhà lãnh đạo Ukraine rời Nhà Trắng sớm hơn dự kiến, hai bên cũng không họp báo chung và cũng không ký thỏa thuận khoáng sản như dự kiến.

MAI QUYÊN (Theo Guardian, Euractiv)