Sau thời gian bất đồng xung quanh cáo buộc gián điệp, cuộc chiến chất bán dẫn và leo thang cạnh tranh quân sự, Mỹ - Trung Quốc khép lại năm 2023 với tình trạng “hòa hoãn chiến thuật”, kéo theo dự báo quan hệ giữa hai siêu cường tiếp tục còn nhiều sóng gió trong năm 2024.

Tổng thống Mỹ Biden (phải) gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hồi tháng 11. Ảnh: NYT

Thông qua kết quả cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng 11, các chuyên gia quan hệ quốc tế cho biết Washington và Bắc Kinh đều muốn tạo bầu không khí hòa dịu. Ðiều này cho phép hai bên hiểu rõ mục tiêu thực sự của đối phương, tránh hành động vượt tầm kiểm soát. Hòa hoãn về chiến thuật là cần thiết khi Trung Quốc đang trong thời kỳ kinh tế giảm tốc, còn Tổng thống Biden phải đối mặt cuộc tái tranh cử vào năm tới.

Tuy vậy, Giám đốc Viện Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế Vương Nhất Vĩ thuộc Ðại học Nhân Dân Bắc Kinh không mấy lạc quan về triển vọng cải thiện đáng kể quan hệ song phương trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung đang hồi quyết liệt. Thậm chí, Hãng tin Reuters dự báo quan hệ hai nước năm 2024 có thể chứng kiến những biến động mới, từ cuộc bầu cử ở Ðài Loan và Mỹ cho tới cuộc chiến thương mại - công nghệ chưa có hồi kết.

Rắc rối xuyên eo biển

Cuộc tổng tuyển cử ở Ðài Loan tiến hành vào tháng 1-2024 và cách Bắc Kinh phản ứng có thể quyết định liệu quan hệ Mỹ - Trung có rơi vào nghi kỵ. Trong tiết lộ mới đây, các nguồn tin ẩn danh xác nhận Chủ tịch Tập hồi tháng 11 đã trực tiếp nói với Tổng thống Biden rằng Bắc Kinh sẽ thống nhất Ðài Loan và cảnh báo Washington không can thiệp. Trước thông tin trên, phát ngôn viên Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ John Kirby cho biết việc lãnh đạo Trung Quốc công khai muốn thống nhất Ðài Loan không phải điều mới mẻ. Tổng thống Biden cũng đã đáp lại rằng Mỹ vẫn tuân thủ chính sách “Một Trung Quốc”, không khuyến khích sự độc lập của Ðài Loan nhưng cũng không tán thành việc đơn phương thay đổi hiện trạng hay sử dụng vũ lực.

Hiện chưa rõ Trung Quốc có kế hoạch sử dụng vũ lực hay không, nhưng tình báo Mỹ từng cho biết Bắc Kinh đã chỉ đạo quân đội sẵn sàng thống nhất Ðài Loan vào năm 2025 hoặc 2027. Gần đây, Trung Quốc tiếp tục tăng cường áp lực quân sự và chính trị khi coi bầu cử ở Ðài Loan là lựa chọn giữa “hòa bình và chiến tranh”. Trong bối cảnh này, Thượng nghị sĩ Mỹ Lindsey Graham cho biết ông sẽ làm việc với các nhà lập pháp đảng Cộng hòa và Dân chủ để giúp Ðài Loan tăng cường phòng thủ, đồng thời soạn thảo các biện pháp trừng phạt Trung Quốc nếu họ cố gắng thống nhất Ðài Loan bằng vũ lực.

Phiên bản “Trump 2.0”

Cùng với bầu cử ở Ðài Loan, cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024 có thể để lại nhiều hậu quả hơn khi mọi người đang chờ đợi màn tái đấu tiềm năng giữa Tổng thống Biden và người tiền nhiệm Donald Trump. Ðối với Trung Quốc, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Stimson Yun Sun cho biết ông Trump trở lại Nhà Trắng sẽ là “cơn ác mộng tệ nhất”.

Còn nhớ, Trung Quốc đối mặt tình trạng “căng như dây đàn” khi ông Trump “tấn công” Bắc Kinh bằng cuộc chiến thương mại toàn diện, cáo buộc về nguồn gốc đại dịch COVID-19 và tuyên bố ủng hộ Ðài Loan. Ở khía cạnh nào đó, sự trở lại của ông Trump theo chủ nghĩa biệt lập có thể đem lại lợi ích địa chính trị cho Trung Quốc. Nhưng dưới sự lãnh đạo của một tổng thống không tuân theo các quy tắc như ông Trump, quan hệ Mỹ - Trung được dự đoán tiếp tục bế tắc khi hai bên chưa từng có cuộc đàm phán ý nghĩa, thay vào đó là leo thang căng thẳng không thể ngăn cản.

Xung đột chất bán dẫn

Hồi tháng 10, Mỹ thắt chặt các hạn chế hiện có và vá những lỗ hổng quy định nhằm ngăn công nghệ chip tiên tiến lọt vào tay Trung Quốc. Chính quyền Tổng thống Biden dự kiến cứng rắn hơn vào năm tới, bởi theo lời Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina Raimondo, các biện pháp kiểm soát ít nhất được cập nhật hàng năm.

Tuy có tranh luận về cách làm của Mỹ hiệu quả đến đâu, nhưng nó phần nào khiến Trung Quốc phải nỗ lực thích ứng. Một đòn bẩy mà Trung Quốc có thể sử dụng hiện nay là vị thế thống trị nguồn cung đất hiếm cần cho sản xuất chip. Nhưng mâu thuẫn từ các biện pháp trả đũa chỉ khiến căng thẳng gia tăng khi Washington tiếp tục trấn áp hành vi vi phạm. Theo Trợ lý Bộ trưởng Thương mại phụ trách xuất khẩu Matthew S. Axelrod, các cuộc điều tra về những vi phạm rõ ràng liên quan xuất khẩu công nghệ sang Trung Quốc đang được tiến hành và nỗ lực đó sẽ dẫn tới các hành động đáng kể hơn vào năm 2024.