Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa công bố Chiến lược An ninh Quốc gia mới, qua đó đánh dấu bước ngoặt lớn trong chính sách đối ngoại của Washington là từ bỏ chủ nghĩa toàn cầu để ưu tiên lợi ích quốc gia theo nguyên tắc "Nước Mỹ trên hết"; tập trung vào sự thống trị về công nghệ và sức mạnh kinh tế; siết kiểm soát di cư thay cho chống khủng bố; và chuyển trọng tâm sang Tây bán cầu thay vì đối đầu Nga, Trung Quốc.

Lợi ích cốt lõi của Mỹ

Chiến lược mới thu hẹp đáng kể phạm vi các vấn đề Washington coi là lợi ích sống còn. Ngay từ phần mở đầu, chiến lược mới nhấn mạnh rằng Mỹ phải an toàn và thịnh vượng ngay trên lãnh thổ của mình trước khi "gánh" các trách nhiệm lớn hơn ở bên ngoài. Văn kiện này không còn nhắc nhiều đến "sứ mệnh dẫn dắt trật tự toàn cầu" mà xoay về những yếu tố cụ thể hơn, gồm tham vọng thống trị về công nghệ và tăng cường sức mạnh kinh tế của Washington. Một trong những "lợi ích cốt lõi, thiết yếu" được văn kiện đề cập là bảo đảm rằng "công nghệ và các tiêu chuẩn của Mỹ, đặc biệt trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học và điện toán lượng tử, sẽ thúc đẩy thế giới tiến lên". Văn kiện nhiều lần đề cập đến việc đưa Mỹ trở thành quốc gia "tiên tiến nhất về công nghệ" trên thế giới.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cùng Phó Tổng thống JD Vance, Ngoại trưởng Marco Rubio và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth. Ảnh: Reuters

Để củng cố nền kinh tế quốc gia Mỹ, chiến lược kêu gọi bảo vệ chuỗi cung ứng bền vững bằng cách mở rộng khả năng tiếp cận của Washington đối với các khoáng sản và vật liệu quan trọng; giám sát những tiến bộ công nghệ do các quốc gia khác tạo ra để giảm thiểu các mối đe dọa đối với xứ cờ hoa. Văn kiện còn kêu gọi "tái công nghiệp hóa" thông qua "sử dụng chiến lược thuế quan và các công nghệ mới có lợi cho sản xuất công nghiệp trên diện rộng".

Điểm gây chú ý lớn nhất của Chiến lược An ninh Quốc gia mới là việc Mỹ rút khủng bố Hồi giáo khỏi "mối đe dọa số 1" kéo dài suốt 2 thập niên. "Những ngày Trung Đông thống trị toàn bộ chính sách đối ngoại của Mỹ trong cả hoạch định dài hạn lẫn triển khai hằng ngày đã qua, không phải vì khu vực này không còn quan trọng, mà vì nó không còn là mối đe dọa thường trực hay nguy cơ thảm họa cận kề như trước đây" - văn kiện nêu rõ.

Thay vì xem Trung Đông như tâm điểm bất ổn toàn cầu, Nhà Trắng mô tả khu vực này đang dần trở thành "không gian của hợp tác, hữu nghị và đầu tư", đồng thời tuyên bố "kỷ nguyên di cư ồ ạt phải chấm dứt", coi an ninh biên giới là "yếu tố cốt lõi của an ninh quốc gia". Văn kiện mô tả dòng người vượt biên trái phép, mạng lưới buôn ma túy và tội phạm xuyên quốc gia như những mối đe dọa trực tiếp đến trật tự xã hội và sự gắn kết cộng đồng.

Trọng tâm là quay trở lại "sân nhà"

Đặc biệt, văn kiện tập trung "bất thường" vào Tây bán cầu - khu vực từ lâu được Washington xem là "sân sau". Chính quyền Tổng thống Trump khẳng định Mỹ "phải giữ vị thế áp đảo tại Tây bán cầu như một điều kiện thiết yếu cho an ninh và thịnh vượng", từ đó cho phép Washington "tự tin hành động ở mọi nơi cần thiết". Tài liệu nhấn mạnh trách nhiệm của Mỹ trong việc ngăn chặn "ảnh hưởng đối địch từ bên ngoài" đối với khu vực, gồm kiểm soát căn cứ quân sự, cảng biển, cơ sở hạ tầng then chốt và các tài sản chiến lược. Bản chiến lược cũng kêu gọi gia tăng đáng kể sự hiện diện quân sự của Mỹ tại Tây bán cầu, qua đó nhấn mạnh nhu cầu xây dựng "lực lượng tuần duyên và hải quân phù hợp hơn" để kiểm soát các tuyến hàng hải, ngăn chặn di cư bất hợp pháp, giảm buôn người và buôn bán ma túy, đồng thời bảo đảm quyền kiểm soát các tuyến trung chuyển trọng yếu trong trường hợp khủng hoảng.

Trong văn kiện, Nga không còn được mô tả là "đối thủ chiến lược" của Mỹ theo cách rõ ràng như trước, trong khi Trung Quốc được đề cập bằng giọng điệu "mềm mại" hơn đáng kể, khác xa với Chiến lược An ninh Quốc gia hồi năm 2017 khi Bắc Kinh bị chỉ đích danh là "cường quốc xét lại". Văn kiện nhấn mạnh mong muốn xây dựng "mối quan hệ kinh tế cùng có lợi thực sự" và ưu tiên "tính có đi có lại và công bằng" với Trung Quốc.

Chiến lược mới tiếp tục khẳng định Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là trung tâm cạnh tranh kinh tế - địa chính trị của thế kỷ 21. Mỹ cam kết duy trì tự do hàng hải, bảo đảm chuỗi cung ứng an toàn, tiếp cận vật liệu chiến lược và ngăn ngừa xung đột tại các điểm nóng hàng hải. Đáng chú ý, Mỹ kêu gọi tăng cường quan hệ thương mại và an ninh với Ấn Độ, khuyến khích New Delhi đóng góp nhiều hơn vào an ninh khu vực thông qua hợp tác với Mỹ, Nhật Bản và Úc. 

Trong tài liệu về tầm nhìn an ninh mới, chính quyền ông Trump kêu gọi các nước châu Âu phải "tự chịu trách nhiệm chính" về phòng thủ, qua đó ngụ ý rằng Mỹ không nên tiếp tục cung cấp "chiếc ô an ninh" cho châu Âu. Kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Mỹ được xem như "chiếc ô an ninh" của châu Âu, chi tiền của và triển khai binh sĩ để đảm bảo an ninh cho khu vực. Nhưng ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump đã thể hiện sự không hài lòng về sự bảo vệ này. Ông chủ Nhà Trắng từng mô tả các đồng minh châu Âu quá phụ thuộc vào Mỹ và không chi đủ nhiều cho ngân sách quốc phòng để tự đảm bảo an ninh.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)