TRẦN PHƯỚC THUẬN

Tiên sư Cổ miếu bây giờ.

Khoảng thời gian đầu những năm 50 của thế kỷ 19, tình hình an
ninh vùng Ba Thắc (Bạc Liêu - Sóc Trăng) bất ổn, nơi đây có loạn Sana Tia và Sana Sum (tiếng Khmer - Sana có nghĩa là nguyên soái), hai tên này nguyên là người ở Trà Khương (Sóc Trăng), chúng tập hợp được một số quân kéo đi cướp bóc khắp nơi (1). Chúng tấn công cả đồn Bãi Xào và vây hãm thị trấn Bạc Liêu, cùng thời gian đó ở thôn Lạc Hòa (Sóc Trăng) lại có loạn Lâm Lâm, cũng cầm đầu một toán quân ô hợp, đi đến đâu giết người cướp của đến đấy (2).

Lúc đó Nguyễn Tri Phương (1800 - 1873) đang giữ chức Khâm sai Tổng thống Quân vụ Đại thần kiêm Tổng đốc của các tỉnh Gia Định, Biên Hòa, Vĩnh Long, Định Tường, An Giang và Hà Tiên đã đem quân xuống vùng Ba Thắc để tiễu trừ loạn phỉ. Đội quân của ông là một đội quân tinh nhuệ, có nhiều kinh nghiệm chiến đấu nên chỉ trong một thời gian ngắn - không đầy một năm đã dẹp tan quân phiến loạn.

Tương truyền rằng trong lúc hành quân diệt địch, bộ chỉ huy quân sự của Nguyễn Tri Phương trú đóng trên một khu đất gò thuộc vùng Miếu Tiên Sư ngày nay. Ở đấy lúc bấy giờ có một ngôi miếu nhỏ thờ Tam Giáo tổ sư được làm bằng cây lá rừng, ngôi miếu không có bảng hiệu - cũng như nhiều ngôi miếu nhỏ khác, được người dân ở đây gọi bằng nhiều tên gọi khác nhau: Miếu Tiên Sư, Miếu Tổ Sư, Miếu Thầy.

Sau thời gian binh biến, ngôi miếu bị hư hao gần như toàn bộ, nên trước khi rút quân về, Nguyễn Tri Phương đã ra lệnh cho quân lính dùng cây lá và một số vật liệu để xây dựng lại. Ngôi miếu mới tuy cũng đơn sơ nhưng lớn gấp đôi ngôi miếu cũ và đặc biệt là Tổng đốc Nguyễn Tri Phương tự tay viết bảng hiệu. Đây là bảng hiệu đầu tiên mang tên Tiên Sư Miếu (được viết bằng chữ Hán). Ông nhắc nhở người địa phương nên dùng ngôi miếu này tiếp tục thờ cúng những người có công khai khẩn đất hoang, xây dựng làng xã và những chiến sĩ vì nước bỏ mình.

Lời dặn bảo này đã trở thành truyền thống thờ phụng ở miếu Tiên Sư, nên từ trước đến nay ngoài Nguyễn Tri Phương còn có một số người có công xây dựng làng xã ở Bạc Liêu được thờ như: Phan Thanh Giản, Cao Minh Thạnh, Nguyễn Tấn Phát, Triệu Vạn Tượng, Lý Hữu Hoan, Phan Kim Lý, Trịnh Thiện Kim, Cao Tấn Hưng, Trịnh Thành Long ... và 20 chiến sĩ chống Pháp đã anh dũng hy sinh, trong đó có bảy người bị Pháp xử bắn tại sân miếu.

Năm 1853, Nguyễn Tri Phương được phong hàm Đông các Đại học sĩ, lãnh chức Kinh lược sứ Nam Kỳ. Ông đã tổ chức khai phá đất hoang thành lập thôn ấp ở nhiều nơi. Khoảng năm 1855, ông đã đem một số lớn lưu dân người Việt vào Bạc Liêu khai khẩn đất hoang lập nhiều thôn làng ở đây như: Vĩnh Lợi, Vĩnh Mỹ, Phong Thạnh, Vĩnh Trạch... Nguyễn Tri Phương rất chú trọng mở mang dân trí. Nhận thấy ở đây người Việt càng ngày càng đông, cần phải có một nơi để học hành nên ông ra lệnh cho các chức sắc ở địa phương mở rộng diện tích của miếu Tiên Sư bằng cách cất thêm tiền sảnh và hai chái hai bên để làm nơi dạy học. Ngôi trường được thành lập theo ý của quan Kinh lược nên được các giới chức làng tổng ở Bạc Liêu rất quan tâm, nhiều thầy đồ ở các nơi được mời về giảng dạy. Vì vậy có thể nói Miếu Tiên Sư là nơi duy nhất dạy chữ Nho (chữ Hán âm Việt) ở Bạc Liêu và sau đó trở thành điểm dạy chữ Việt đầu tiên ở đây.

Năm Tân Sửu (1901), ban bảo trợ miếu đã đứng ra vận động bá tánh để thành lập ban tế tự, ông Cao Minh Thạnh (1860 - 1919) được bầu làm trưởng ban. Ông Thạnh là người cố cựu ở Bạc Liêu có nhiều kinh nghiệm về quản lý và có tư tưởng canh tân, nên khi vừa tiếp nhận nhiệm vụ, ông đã đứng ra vận động bà con khu phố quyên góp tiền bạc để xây dựng một ngôi miếu bằng gạch ngói thay cho ngôi miếu nóc lá cây rừng đã hư cũ. Sau khi ngôi miếu mới được hoàn thành, bề ngoài khá đồ sộ, ông Cao Minh Thạnh đã đề nghị đổi tên TIÊN SƯ MIẾU thành TIÊN SƯ CỔ PHỦ cho thích hợp hơn.

Đến năm 1964, ông Trần Vinh lại đề nghị nên dùng tên cũ - cái tên mà ông Nguyễn Tri Phương đã đặt ra. Ngôi miếu đến nay cũng lâu năm nên giữ lại từ “cổ” ; do đó ngôi miếu này lại mang tên Tiên Sư Cổ Miếu.

Năm 1997, Tiên Sư Cổ Miếu lại được trùng tu. Lần trùng tu này được sự ủng hộ của ông Mã Tính một Việt kiều ở Mỹ đóng góp hơn một trăm triệu, gia đình ông ở Bạc Liêu cũng đã hiến tặng hai chiếc xe tang, một cho Tiên Sư Cổ Miếu và một cho Vĩnh Triều Minh, góp phần phục vụ lợi ích xã hội rất tích cực.

Cũng trong năm này Tiên Sư Cổ Miếu được Ủy ban Nhân dân tỉnh Bạc Liêu cấp quyết định công nhận “Di tích lịch sử văn hóa” theo Quyết định số: 877/QĐ.UB ngày 15/09/1997, cùng lúc với ba ngôi đình miếu khác. Đây là ngôi cổ miếu không những có quan hệ mật thiết với những sự kiện lịch sử quan trọng trong quá trình hình thành làng xã ở Bạc Liêu, mà còn là một chiến tích của người anh hùng Nguyễn Tri Phương qua việc tiễu trừ quân phiến loạn và đẩy lùi giặt dốt - những việc làm có ý nghĩa lớn trong lịch sử khai phá vùng đất Nam bộ.

(1) Huỳnh Minh, Bạc Liêu xưa và nay. Nxb Cánh Bằng Sài Gòn - 1966, trang 17.

(2) Huỳnh Minh, Bạc Liêu xưa và nay. Nxb Cánh Bằng Sài Gòn - 1966, trang 19.