Tác giả Nguyễn Tuấn Anh. Ảnh: TRỊNH GIA HUY

“Sông nước với đô thị Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh” là công trình nghiên cứu dày dặn, công phu của tác giả trẻ Nguyễn Tuấn Anh, do NXB Thanh Niên ấn hành. Quyển sách giúp độc giả có những góc nhìn mới về giá trị sông nước đã mang đến cho TP Hồ Chí Minh, từ đó chung tay hành động để giữ gìn và phát huy bản sắc đô thị sông nước.
Chia sẻ với phóng viên Báo Cần Thơ, tác giả Nguyễn Tuấn Anh cho biết thêm:

- Không tham vọng là người mở đầu nghiên cứu một vấn đề hoàn toàn mới mẻ, qua quyển sách này, tôi chỉ mong muốn phác thảo sự hình thành và phát triển của đô thị Sài Gòn - TP Hồ Chí Minh với vai trò của sông nước qua những giá trị vật chất và tinh thần.

Qua 3 chương của sách, tôi lần lượt đi từ “Những dòng sông trong tiến trình lịch sử”, đến “Sông nước Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ lịch sử” và cuối cùng là hướng tiếp cận “Sông nước Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh nhìn từ văn hóa”. Từ đó thấy rằng, lịch sử đô thị sầm uất này luôn gắn liền với những dòng sông, định hình nên nét văn hóa sông nước riêng biệt. Phần cuối của sách, tôi cũng giới thiệu bản đồ về hệ thống sông tại Chợ Lớn, cầu tại TP Hồ Chí Minh và cơ sở tín ngưỡng liên quan đến sông nước tại thành phố này.

* Thưa anh, vì sao khi nghiên cứu về TP Hồ Chí Minh, anh lại chọn hướng tiếp cận từ yếu tố sông nước?

- Sông nước không là đặc trưng duy nhất của TP Hồ Chí Minh ngày nay. Nhưng rõ ràng, khi nhìn kỹ lại trong lịch sử của vùng đất này nói riêng, đất phương Nam nói chung, sông nước đóng vai trò chủ lực. Trong dòng chảy hơn trăm năm, sự ứng phó và cải tạo thiên nhiên của nhân dân là thành tựu to lớn, biến đổi một vùng đất hoang vu, đầy trở ngại thành đô thị trù phú, sầm uất. Ở đó, sông nước là môi trường sinh tồn đem lại nguồn lợi lớn trong mọi mặt của đời sống. Riêng ở TP Hồ Chí Minh, sông nước góp phần phát triển nền kinh tế trở nên sung túc. Như trong sách tôi có phân tích, từ nhiều nguyên do, giá trị sông nước chưa được khai thác xứng với tiềm năng để phục vụ cho sự phát triển hơn nữa của thành phố “đầu tàu” Nam Bộ khi bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

TP Hồ Chí Minh vẫn phải chịu những áp lực nặng nề về môi trường đô thị. Chúng ta hay nhắc đến các khái niệm đô thị sinh thái, kinh tế xanh, phát triển bền vững. Nhưng thực tế rất nhiều dòng sông, kinh rạch bị ô nhiễm trầm trọng, là nỗi ám ảnh đối với người dân ven sông cả trong mùa mưa và mùa khô. Việc xả rác thải trực tiếp ra sông là vấn đề nhức nhối cần được nhận thức để thay đổi thói quen.

Tôi nghĩ rằng để thay đổi nhận thức đó là việc không khó, nhưng cũng không dễ làm ngay, cần có thời gian. Là người làm trong lĩnh vực giáo dục, tôi tin vào thế hệ công dân trẻ của thành phố sẽ nhận thức khác về vấn đề bảo vệ môi trường đô thị, đặc biệt là sông nước. Viết một công trình tương đối đầy đủ để tái nhận thức vai trò sông nước đối với đô thị này là mong muốn của tôi dành cho mọi người, đặc biệt là thanh thiếu niên.

TP Hồ Chí Minh lung linh về đêm bên dòng sông Sài Gòn. Ảnh: NGUYỄN TUẤN ANH

* Rõ ràng, giá trị sông nước của một đô thị, suy rộng ra ở cả vùng đất Nam Bộ, có tiềm năng rất lớn. Theo anh, trong bối cảnh đô thị hóa hiện nay, làm gì để đánh thức bản sắc đô thị sông nước, nhất là từ hướng tiếp cận văn hóa?

- Tôi nghĩ, việc đưa ra giải pháp để đánh thức bản sắc đô thị sông nước, nhất là từ hướng tiếp cận văn hóa, đã có nhiều gợi ý rồi. Ở đây, tôi muốn tiếp cận một khía cạnh khác, đó là thay đổi cách mọi người nghĩ về sông nước. Chỉ khi chúng ta thay đổi cách suy nghĩ, tức là nhận thức về vai trò cũng như giá trị của sông nước đối với sự phát triển của đô thị, thì chúng ta mới thực sự có thể đánh thức được bản sắc đô thị sông nước.

Bản sắc đô thị sông nước TP Hồ Chí Minh không phải là đem một mô hình từ bên ngoài áp đặt vào. Mà cần phải tìm hiểu rõ những đặc trưng, đặc điểm của sông nước tại thành phố. Chúng ta hoàn toàn có thể kỳ vọng vào việc đánh thức bản sắc đô thị sông nước khi có sự đồng lòng giữa chính quyền và người dân, có sự chia sẻ lợi ích chính đáng từ các bên khi khai thác giá trị của sông nước.

Tôi nghĩ rằng, ngày nay chúng ta có nhiều phương tiện để đánh thức và lan tỏa giá trị văn hóa của sông nước đối với các đô thị không chỉ ở TP Hồ Chí Minh. Cần nhiều hơn nữa những tiếng nói và hành động từ cộng đồng thì chúng ta có thể xây dựng nhiều đô thị phát triển khi tận dụng tốt lợi thế từ sông nước.

* Xin cám ơn anh!

ĐĂNG HUỲNH (thực hiện)