Thời gian qua, hoạt động nuôi trồng thủy sản ngày càng đóng góp lớn trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp và xuất khẩu, tạo công ăn việc làm cho nhiều người lao động. Tuy nhiên, việc nuôi trồng nhiều loại thủy sản vẫn chưa thật sự bền vững vì còn đối mặt với nhiều rủi ro, nhất là nguy cơ dịch bệnh, và các tác động của biến đổi khí hậu. Điều này đòi hỏi ngành thủy sản phải nâng cao năng lực phòng, chống dịch bệnh, hướng tới sản xuất an toàn, hiệu quả và bền vững.

Thủy sản nuôi đóng vai trò quan trọng

Hiện các sản phẩm thủy sản của nước ta đã được xuất khẩu đến hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Những năm gần đây, sản lượng thủy sản nước ta đạt hơn 9 triệu tấn/năm, với kim ngạch xuất khẩu đạt 9-10 tỉ USD/năm, đóng góp rất quan trọng vào nền kinh tế quốc dân. Trong đó, các sản phẩm thủy sản nuôi trồng luôn chiếm ưu thế cả về sản lượng và giá trị xuất khẩu, đồng thời góp phần tạo công ăn việc làm cho nhiều người lao động.

Thu hoạch cá tra tại một hộ dân ở TP Cần Thơ.

Thực tế cho thấy, qua 10 tháng năm 2025, thủy sản nuôi vẫn tiếp tục chiếm sản lượng lớn hơn rất nhiều so với thủy sản khai thác. Theo Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), tổng sản lượng thủy sản nuôi trồng và khai thác của cả nước 10 tháng năm 2025 đạt hơn 8,15 triệu tấn, tăng 3,1% so với cùng kỳ năm 2024. Trong đó, sản lượng thủy sản nuôi trồng đạt 4,88 triệu tấn (gồm cá 3,2 triệu tấn, tôm 1,14 triệu tấn...), khai thác đạt 3,28 triệu tấn. Kim ngạch xuất khẩu thủy sản trong 10 tháng năm 2025 đạt 9,3 tỉ USD, tăng 12,9% so với cùng kỳ năm trước.

Ngành Thủy sản nước ta đang trong quá trình chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng tăng trưởng xanh và phát triển giá trị gia tăng. Nhiều địa phương đã quan tâm giảm các hoạt động khai thác để tái tạo và bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Đồng thời, đẩy mạnh phát triển nuôi ngày càng đa dạng nhiều loại thủy sản có giá trị kinh tế cao nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường, phát huy tốt các tiềm năng, lợi thế tại địa phương. Tuy nhiên, sự phát triển của ngành vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức, trong đó nguy cơ bùng phát dịch bệnh nguy hiểm và một số bệnh mới nổi trên thủy sản nuôi là mối lo ngại đáng quan tâm.

Theo Phòng Quản lý bệnh thủy sản, Cục Thủy sản và Kiểm ngư, 10 tháng năm 2025 có 285 xã, phường tại 18 tỉnh, thành phố công bố dịch bệnh trên thủy sản, với diện tích thiệt hại 6.746ha, chiếm 1,49% diện tích nuôi. Các địa phương có diện tích bị thiệt hại nhiều gồm Cà Mau, An Giang, Cần Thơ và Vĩnh Long.

Hướng đến sản xuất an toàn, bền vững

Trước những thách thức nghiêm trọng từ dịch bệnh đe dọa sự phát triển bền vững của ngành thủy sản, Cục Thủy sản và Kiểm ngư vừa phối hợp Sở NN&MT TP Cần Thơ và Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) tổ chức hội thảo “Giải pháp phòng, trị một số bệnh nguy hiểm và bệnh mới nổi trong nuôi thủy sản”. Sự kiện quy tụ các nhà quản lý, nhà khoa học và chuyên gia hàng đầu để tìm ra định hướng đột phá, góp phần thúc đẩy nuôi trồng thủy sản an toàn và bền vững.

Để nâng cao hiệu quả trong quản lý và phòng, trị bệnh thủy sản, nhiều chuyên gia và đại biểu cho rằng, các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh thông tin, tập huấn, cập nhật kiến thức cho người dân, doanh nghiệp trong phòng, trị bệnh trên thủy sản. Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về dịch bệnh thủy sản để chủ động phòng ngừa, giám sát và cảnh báo sớm dịch bệnh trên phạm vi toàn quốc, chuyển từ phòng, chống bị động sang quản lý chủ động. Tăng cường nghiên cứu, sản xuất và sử dụng vaccine, chế phẩm sinh học trong phòng bệnh thủy sản. Phát triển các cơ sở nuôi trồng thủy sản được chứng nhận an toàn dịch bệnh gắn với mở rộng vùng nuôi an toàn, truy xuất nguồn gốc phục vụ xuất khẩu…

Theo TS Trần Hữu Lộc, Trường Đại học Nông lâm TP Hồ Chí Minh, cần có hệ thống thu thập dữ liệu, kết nối thông tin và phát triển cơ sở nuôi đạt chứng nhận về an toàn dịch bệnh. Xây dựng quy trình sản xuất kiểm soát mầm bệnh, đầu tư hạ tầng xử lý nước, thiết kế vùng nuôi khoa học... Khi làm một cách bài bản, chúng ta mới mở rộng được sản xuất kinh doanh và phát triển bền vững.

Theo ông Nguyễn Tấn Nhơn, Phó Giám đốc Sở NN&MT TP Cần Thơ, sau khi sáp nhập với tỉnh Sóc Trăng và Hậu Giang, TP Cần Thơ có đầy đủ các loại hình sinh thái từ nước ngọt, nước lợ cho đến nước mặn, tạo điều kiện đa dạng cho hoạt động nuôi trồng thủy sản. Hiện thành phố có vùng nuôi tôm nước lợ đạt khoảng 51.000ha, nuôi thủy sản nước ngọt 42.000ha. Trước tác động của biến đổi khí hậu và các yếu tố thời tiết khắc nghiệt, nhiều loại dịch bệnh cũng diễn biến phức tạp gây ảnh hưởng đến nuôi thủy sản. Một số loại dịch bệnh nguy hiểm đã phát sinh, đặc biệt tại các vùng nuôi tôm. Nhiều hộ nuôi nhỏ lẻ theo hình thức truyền thống đã phải ngừng hoạt động do giá tôm không đạt được mức như người dân mong muốn và tình hình dịch bệnh phức tạp làm tăng rủi ro, khiến người nuôi không có lãi. Trong bối cảnh đó, mô hình nuôi theo hướng công nghiệp, quản lý tốt dịch bệnh nhờ chủ động việc kiểm soát nước và các yếu tố đầu vào phục vụ sản xuất, chứng tỏ được khả năng tồn tại và phát triển.

Còn theo ông Lê Văn Khoa, Giám đốc Kỹ thuật toàn quốc, Công ty Grobest Việt Nam, hiện số lượng cơ sở nuôi thủy sản đạt chứng nhận an toàn dịch bệnh động vật theo Thông tư số 24/2022/TT-BNNPTNT còn ít. Nguyên nhân do người dân, doanh nghiệp còn ngại thực hiện vì tốn một khoản chi phí khá lớn, trong khi nhiều người chưa thấy hết các lợi ích của nó trong phòng tránh dịch bệnh và giúp mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Các cơ quan chức năng của Nhà nước cần tăng cường thông tin, tuyên truyền và hỗ trợ người dân, doanh nghiệp xây dựng và phát triển các cơ sở nuôi thủy sản an toàn dịch bệnh.

Theo ông Nhữ Văn Cẩn, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, lĩnh vực thủy sản nước ta đang phát triển rất tốt, đặc biệt là nuôi trồng thủy sản. Bên cạnh các đối tượng chủ lực truyền thống như tôm và cá tra, ngành đang chứng kiến sự trỗi dậy của các nhóm đối tượng mới có giá trị cao và tốc độ tăng trưởng nhanh như nhuyễn thể hai mảnh vỏ, cá rô phi và lươn. Tuy nhiên, các hoạt động sản xuất thủy sản vẫn đang tiềm ẩn nguy cơ về dịch bệnh, cùng với các rào cản về kỹ thuật và thương mại. Các mô hình nuôi thâm canh, tuy mang lại năng suất cao, cũng làm gia tăng rủi ro dịch bệnh, đòi hỏi công tác phòng, chống và kiểm soát phải được đặt lên hàng đầu để đảm bảo sự phát triển bền vững.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG