Đại dịch COVID-19 đã làm “gãy” rất nhiều chuỗi sản xuất và cung ứng, nhất là nông sản tại ĐBSCL. Một trong những nguyên nhân cốt yếu là thiếu các trung tâm logistics đầu tư ở các vùng trọng điểm sản xuất nông nghiệp. Điều này không chỉ làm chi phí doanh nghiệp (DN) đội lên cao mà còn giảm năng lực cạnh tranh của DN. Giải pháp gỡ điểm nghẽn logistics chính là đầu tư có trọng điểm và có sự phối hợp, liên kết chặt chẽ giữa các địa phương, vùng.

Nghẽn do thiếu kết nối hạ tầng

Cảng Cái Cui, TP Cần Thơ ngoài xuất nhập khẩu hàng hóa còn là trung tâm logistics của vùng. Ảnh: CTV

Theo Quyết định 1012/QĐ-TTg ngày 3-7-2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch phát triển hệ thống trung tâm logistics trên địa bàn cả nước đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 thì ĐBSCL có 2 trung tâm logistics hạng II tại Long An và TP Cần Thơ. Cụ thể, trung tâm hạng II ở tiểu vùng kinh tế các tỉnh Tây Nam TP Hồ Chí Minh có quy mô tối thiểu 20ha đến năm 2020 và trên 50ha đến năm 2030, phạm vi hoạt động: Long An, Tiền Giang, Vĩnh Long, Đồng Tháp và Bến Tre; kết nối với các cảng cạn, cảng biển (cụm cảng Sài Gòn, cụm cảng Bà Rịa - Vũng Tàu, Mỹ Tho), cảng hàng không, bến xe, nhà ga, các khu công nghiệp, các cửa khẩu thuộc tỉnh Long An, Đồng Tháp. Tiểu vùng kinh tế trung tâm vùng ĐBSCL tại Cần Thơ quy mô 30ha đến năm 2020 và trên 70ha đến năm 2030, phạm vi hoạt động: TP Cần Thơ, Trà Vinh, Vĩnh Long, Hậu Giang, Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng và An Giang.

Ông Nguyễn Phương Lam, Giám đốc Phòng Thương mại và Công nghiệp chi nhánh Cần Thơ, phân tích: “Ngày nay năng lực cạnh tranh của quốc gia, địa phương hay của ngành đều dựa trên năng lực logistics, bởi các lợi thế so sánh dường như không còn quá quan trọng tại mỗi địa phương. Tại ĐBSCL, logistics là ngành mới, nên chưa có một trung tâm logistics đúng nghĩa, có quy mô, mà chỉ mới được quy hoạch. Các trung tâm nhỏ lẻ nằm ở khu công nghiệp hay các kho lạnh của DN tự đầu tư thì chỉ ở chừng mực, chưa đồng bộ. Điểm nghẽn lớn nhất của ĐBSCL được nói đến nhiều là hạ tầng giao thông kết nối và hệ thống cảng biển quy mô lớn. Điều này quyết định đến phát triển ngành logistics. Nếu hạ tầng phát triển thì logistics phát triển theo, còn hiện tại thì logistics lại chờ hạ tầng. Đó là vòng lẩn quẩn của ĐBSCL trong 3 thập niên qua”.

TS Trần Hữu Hiệp, chuyên gia kinh tế ĐBSCL, thì cho rằng: “Theo quy hoạch, ĐBSCL có 2 trung tâm logistics hạng II, nhưng việc đầu tư để phát triển nó còn nhiều vấn đề phải bàn. Hơn 20 năm trước, hạ tầng giao thông được xác định là một trong 3 khâu đột phá để phát triển ĐBSCL. Phải thừa nhận trong 20 năm qua, hạ tầng giao thông của vùng đã có các trục dọc, đường ngang, cầu vượt sông lớn, đường bộ, hàng hải, hàng không… nhưng so với yêu cầu phát triển, nhất là kết nối với TP Hồ Chí Minh, kết nối vùng thì vẫn còn là điểm nghẽn. Điều đó làm ảnh hưởng đến đầu tư logistics”.

Theo TS Hiệp, chi phí logistics của các DN Việt Nam chiếm 25-30% giá thành (thế giới chi phí logistics chiếm từ 9-12% trong giá thành). Tại ĐBSCL chưa có thống kê riêng chi phí logistics nhưng chắc chắn là cao, vì hầu hết nông sản đều chuyển lên TP Hồ Chí Minh xuất khẩu, do tàu lớn không thể vào được các cảng của vùng. Thứ hai chưa hình thành chuỗi kết nối logistics. Chưa có DN lớn đầu tư logistics, có chăng xuất hiện của các DN đến từ nơi khác. “Nếu không giải quyết được bài toán hạ tầng, dịch vụ, chi phí thì logistics không giải quyết được. Và nó làm ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp, tiêu thụ nông sản” - TS Hiệp khẳng định.

Nhanh, chuyên nghiệp để cạnh tranh

Gần đây đã xuất hiện những “đứt gãy” trong chuỗi cung ứng và tiêu thụ nông sản do thực hiện giãn cách xã hội; nhất là hàng thiết yếu và nông sản. Theo TS Hiệp, ĐBSCL kết nối TP Hồ Chí Minh và vẫn thực hiện “mục tiêu kép”. Vì vậy, nhu cầu nguyên liệu cho DN duy trì sản xuất rất lớn, nhưng chuỗi cung ứng (hàng tiêu dùng thiết yếu cho đời sống dân sinh, tiêu thụ nông sản và nguyên liệu cho sản xuất) đã có sự đứt gãy. “Nếu nhìn bề ngoài là sự lưu thông bị đứt gãy, nhưng nhìn bên trong thì đó là sự yếu kém và đứt gãy của chuỗi logistics. Nếu ví logistics là mạch máu của nền kinh tế thì các trung tâm logistics chính là điểm điều hòa, xử lý mạch máu này. Vì đó là nơi lưu trữ, bảo quản hàng hóa, làm dịch vụ, kiểm hóa, thực hiện các thủ tục xuất nhập khẩu và kết nối các phương thức giao thông, lưu thông hàng hóa nhưng ĐBSCL đang rất thiếu” - TS Hiệp nói.

Ở góc nhìn khác, ông Lam, cho rằng, đại dịch COVID- 19 ảnh hưởng hầu hết các ngành, lĩnh vực. Riêng ĐBSCL với kinh tế chủ lực là chế biến nông sản, nên các nguyên liệu cung ứng từ nội địa chịu ảnh hưởng nghiêm trong do giãn cách. Nếu đặt vấn đề liệu logistics hoàn thiện có giúp giảm đứt gãy hay không, thì phải nói rằng logistics không thể là cứu cánh toàn bộ những thiệt hại từ khủng hoảng. Tuy nhiên, logistics vẫn là mắc xích quan trọng trong chuỗi giá trị sản xuất. Nếu mắc xích này được đầu tư tốt ngay từ đầu thì sẽ giảm thiểu nhiều thiệt hại cho DN và nền kinh tế. Hệ thống logistics tốt, DN có thể sản xuất cầm chừng với nguồn nguyên liệu sẵn có, tồn trữ, tránh dồn ứ nguyên liệu và tránh thiếu hụt trong cung ứng... Thậm chí khủng hoảng kéo dài thì logistics sẽ là tổng kho lưu trữ hàng hóa cho DN. Vì vậy, với những gì đang diễn ra, các tỉnh ĐBSCL cần tính toán ngay đến khuyến khích DN đầu tư logistics kết nối với các cảng biển, ga hàng không, kết nối vận tải giữa trung tâm và các vệ tinh. Chính phủ đã có những ưu tiên đầu tư hạ tầng giai đoạn 2021-2025 cho ĐBSCL tốt hơn và logistics sẽ phát triển mạnh hơn.

Ông Nguyễn Hoàng Cung, Giám đốc Công ty TNHH Đại Thuận Thiên (TP Cần Thơ), chuyên xuất khẩu trái cây, cho biết: “Chi phí logistics hiện chiếm tới 30% giá thành nông sản xuất khẩu. Logistics là nút thắt lớn của DN hiện nay, nhiều đơn vị không đủ năng lực đầu tư hậu cần cho nông sản. Vì vậy, DN rất cần nhà nước quan tâm, có chính sách cho DN để nâng cao năng lực cạnh tranh cho nông sản trong xu thế hiện nay. Nhưng phải nhanh, chuyên nghiệp và giá cạnh tranh”. Theo ông Cung, hiện trái cây xuất khẩu của công ty (nhãn, xoài, sầu riêng, dưa lưới…) đều gửi ở kho logistics ở thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long. Khi có dịch vụ hậu cần tốt cho nông sản, không chỉ giúp DN tăng cạnh tranh mà còn giúp tăng khả năng mua hàng của DN, tạo tâm lý thoải mái cho nhà mua, giảm thất thoát sau thu hoạch, tăng giá trị vì mẫu mã đẹp hơn, nhất là sản phẩm tươi.

Theo PGS.TS Mai Văn Nam, Trường Đại học Cần Thơ, trong sản xuất, tiêu thụ, xuất khẩu hàng hóa, chi phí vận chuyển và các hoạt động khác có liên quan, logistics chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành sản phẩm, nhất là nông sản. Cho nên cần nâng cao cạnh tranh, giảm bớt chi phí cho DN và cũng là để nâng cao chuỗi giá trị ngành nông nghiệp của ĐBSCL. Các địa phương trong vùng cần liên kết phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đồng bộ, kết nối với các trung tâm dịch vụ hậu cần và TP Hồ Chí Minh. Trong đó, Cần Thơ phải đóng vai trò là trung tâm logistics của vùng ĐBSCL để thúc đẩy sự phát triển.

GIA BẢO