Ông Hồ Quang Lợi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam. Ảnh: Nguyễn Mạnh (hoinhabaovietnam.vn)

Nhân kỷ niệm 95 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2020), ông Hồ Quang Lợi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, trả lời các phóng viên thông tấn, báo chí về những thách thức của báo chí trong thời đại số; thực hiện tốt quy hoạch để báo chí phát triển bài bản, chuyên nghiệp hơn.

- Báo chí ở nước ta hiện nay có 4 loại hình cơ bản: báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử. Sự cạnh tranh trong hệ thống báo chí được thực hiện trên cơ sở từng cơ quan báo chí phải làm đúng chức năng, nhiệm vụ, phục vụ đúng bạn đọc của mình. Hiện nay, nhiều cơ quan báo chí còn hỗ trợ, phối hợp với nhau để cùng phát triển theo tinh thần tất cả cùng thắng.

Đó là nói về tổng thể, còn cụ thể thì dù muốn hay không vẫn đang có một sự cạnh tranh rõ ràng, tự nhiên giữa báo điện tử - đang phát triển mạnh với báo in - đang giảm sút; bởi hiện nay mỗi người đều có thể tiếp cận được thông tin từ máy tính, điện thoại di động thay vì cầm báo in để đọc. Thậm chí, báo điện tử hiện cũng gây cả áp lực đối với cả phát thanh và truyền hình bởi trên báo điện tử có cả phát thanh, truyền hình, thậm chí phát triển đa phương tiện và phát huy hiệu quả rất tốt.

Tuy nhiên, dù có sự cạnh tranh, vượt trội của báo điện tử, tôi vẫn tin rằng trong thực tiễn hiện nay báo in vẫn cần thiết. Nhiều tờ báo chính trị lớn của nước ta hiện nay như: Nhân Dân, Quân Đội Nhân Dân, Hà Nội Mới, Sài Gòn Giải Phóng, Tiền Phong, Thanh Niên. Tuổi Trẻ... đang có số lượng phát hành tốt, dù có sự giảm sút. Đồng thời, dù báo điện tử có thực hiện các loại hình phát thanh, truyền hình nhưng các đài truyền hình, đài phát thanh vẫn thể hiện được sức mạnh. Với những phương tiện chủ lực, từng loại hình báo chí vẫn phát huy được vai trò và hiệu quả vô cùng to lớn.

* Theo ông, trong thời đại công nghệ số, người làm báo sẽ gặp những áp lực gì khác so với trước đây?

- Người làm báo hiện nay gặp áp lực từ mạng xã hội là lớn nhất vì mạng xã hội đang đua tranh với báo chí trong đưa thông tin ra xã hội. Vì vậy, báo chí cần tiếp tục đổi mới về phương thức nghề nghiệp, cải tiến mạnh mẽ, tận dụng những lợi thế về công nghệ thông tin để áp dụng cho sự phát triển. Nhà báo không chỉ sử dụng cây bút mà còn sử dụng nhiều phương tiện khác để thực hiện truyền thông. Các cơ quan báo chí phải xây dựng được tòa soạn hội tụ và cơ quan báo chí đa phương tiện để trong môi trường làm việc ngày càng hiện đại, báo chí vươn tới những khả năng có thể tích hợp được các nguồn thông tin một cách hữu hiệu nhất. Và quan trọng nhất là báo chí phải vượt trội được mạng xã hội về độ tin cậy, sự chính xác trong đưa tin.

Một thách thức với báo chí hiện nay nữa là việc bảo đảm nguồn thu, bởi một thị phần rất quan trọng của quảng cáo hiện nay đang chuyển dần từ các cơ quan báo chí sang các nền tảng xuyên biên giới (60-70%). Các cơ quan báo chí chỉ còn khoảng 30% thị phần chung nhau. Báo chí đang đứng trước những thách thức lớn về sút giảm lượng báo in và giảm nguồn thu từ quảng cáo.

Các nhà báo hiện nay luôn đổi mới, năng động trong tác nghiệp với hình thức báo chí đa phương tiện. Trong ảnh: Phóng viên tác nghiệp tại tỉnh Cà Mau. Ảnh: Duy Khôi

* Trước sự cạnh tranh giữa báo chí và mạng xã hội, theo ông xu hướng báo chí cách mạng Việt Nam sẽ như thế nào trong thời gian tới và đặt ra cho các nhà báo cũng như cơ quan báo chí những vấn đề gì, thưa ông?

- Tôi nghĩ sẽ phải xây dựng một nền báo chí cách mạng Việt Nam giàu tính chiến đấu, tính nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại để người làm báo có thể tiếp tục hành nghề theo phương châm khách quan, tôn trọng sự thật, bảo vệ công lý và lẽ phải. Muốn làm được điều đó, từng nhà báo phải vươn lên, từng cơ quan báo chí phải xây dựng lại hệ thống để trở nên chuyên nghiệp hơn, hiệu năng hơn. Đó là con đường không thể khác.

Trước hết, mỗi cơ quan báo chí, mỗi nhà báo phải nhận thức được những thách thức trong thời đại truyền thông kỹ thuật số để chuẩn bị một tâm thế cần thiết cho đổi mới, cải tiến, nâng cao chất lượng của các ấn phẩm của các sản phẩm báo chí. Thứ hai là phải đào tạo và đào tạo là các nhà báo để có thể tác nghiệp trong môi trường số hiện nay. Thứ ba, các cơ quan báo chí không thể hoạt động chỉ với những phương tiện truyền thống như trước đây, cần phải đổi mới về công nghệ, thiết bị cơ sở vật chất theo hướng ngày càng hiện đại và chuyên nghiệp hơn.

* Theo ông thì mạng xã hội có thể dần thay thế được báo chí trong tương lai hay không?

- Mạng xã hội hiện là một nhu cầu lớn của đời sống xã hội. Mạng xã hội có xây đắp nhưng có tàn phá; có những tiện ích rất lớn nhưng cũng đặt ra những thách thức gay gắt. Nhưng chúng ta không thể sống mà lại không có mạng xã hội, vì vậy báo chí không thể đối lập với mạng xã hội mà phải tương tác với mạng xã hội vì đây là môi trường truyền thông có thông tin đa dạng, phong phú nhưng cũng rất hỗn tạp. Báo chí có thể chắt lọc nhiều thông tin bổ ích từ trên mạng xã hội nhưng thông tin phải được kiểm chứng. Báo chí phải là câu trả lời cho những vấn đề mà mạng xã hội nêu lên. Điều này đòi hỏi tính trách nhiệm cao của các nhà báo, của các cơ quan báo chí. Mạng xã hội càng phát triển, vai trò của báo chí càng cần được khẳng định, nâng cao. Đây chính là lúc cần sự vào cuộc mạnh mẽ của báo chí để trở thành dòng thông tin chủ lưu quan trọng nhất, tin cậy nhất trong xã hội.

* Thực hiện Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, đã có gần 20 tờ báo được chuyển đổi thành tạp chí. Ông có đánh giá gì về lộ trình chuyển đổi này?

- Trước hết phải khẳng định quyết định Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025 của Thủ tướng Chính phủ là hết sức cần thiết. Các cơ quan chức năng và giới báo chí cả nước phải có trách nhiệm thực hiện nghiêm túc và có kết quả. Thực hiện quy hoạch để cho báo chí phát triển đúng hướng hơn, lành mạnh hơn, tránh được sự tránh chồng chéo, lãng phí và cũng góp phần ngăn chặn được những vi phạm của báo chí.

Nhìn chung, về cơ bản việc thực hiện quy hoạch đã theo đúng tiến độ, yêu cầu. Cụ thể, các cơ quan chức năng đã cấp giấy phép cho 18 tờ báo trước đây của các hội thành tạp chí và các tờ báo chuyển thành tạp chí đang bắt đầu làm quen với điều kiện mới. Tất nhiên là vẫn còn những khó khăn và có nhiều vấn đề cần tiếp tục chấn chỉnh vì quy hoạch báo chí là một vấn đề lớn, khó và phức tạp, liên quan đến hệ thống cơ cấu tổ chức của các cơ quan báo chí của Việt Nam hiện nay. Điều quan trọng nhất là liên quan đến con người, bởi khi thực hiện quy hoạch sẽ có một số tờ báo bị sáp nhập, có những tờ báo chuyển thành tạp chí nhưng cũng có những tờ báo không còn nữa. Điều này sẽ tác động trực tiếp đến một số nhà báo về việc làm, vấn đề đời sống.

Đến giờ này có thể nói về cơ bản đã giải quyết tương đối ổn thỏa về mặt cơ cấu tổ chức, nhưng không phải như vậy là xong, bởi quy hoạch báo chí là cả một quá trình và phải giải quyết vấn đề nảy sinh trong quá trình ấy. Một số tờ báo chuyển đổi từ tờ báo thành tạp chí cũng cần được quan tâm đến cơ cấu nội dung, cách thức thực hiện. Làm gì để ngăn chặn được việc thực hiện không nghiêm quy hoạch là trách nhiệm của các cơ quan chủ quản, các cơ quan quản lý và chỉ đạo báo chí, của các cơ quan báo chí và có sự tham gia của người làm báo...

* Thực hiện quy hoạch báo chí sẽ có tác động không nhỏ đến một bộ phận người làm báo về tâm lý, đời sống, việc làm. Nhân dịp 21-6, ông có chia sẻ gì đối với họ?

- Với trách nhiệm là tổ chức chính trị xã hội nghề nghiệp bảo vệ quyền lợi chính đáng, hợp pháp của báo chí cả nước, Hội Nhà báo Việt Nam coi việc bảo vệ quyền làm nghề và các quyền lợi chính đáng của hội viên là trách nhiệm thiêng liêng của mình. Đối với quy hoạch báo chí, từ thời gian bàn thảo đến khi có quyết định của Chính phủ và đi vào thực hiện, lãnh đạo Hội Nhà báo Việt Nam luôn quan tâm đến vấn đề việc làm, đời sống của một số hội viên chịu tác động không mong muốn của quy hoạch. Hội Nhà báo Việt Nam luôn mong muốn các cấp có trách nhiệm, các cơ quan báo chí thuộc diện chuyển đổi phải đặc biệt quan tâm đến lợi ích chính đáng của các nhà báo, giải quyết thỏa đáng công ăn việc làm, đảm bảo được đời sống của người làm báo không bị tác động theo hướng sút giảm. Làm sao để việc chuyển đổi có bước đi phù hợp và có sự quan tâm đúng mức đến cuộc sống của những người làm báo.

* Trân trọng cảm ơn ông!

Phúc Hằng (TTXVN)