Áp lực từ biến đổi khí hậu, dịch chuyển chuỗi cung ứng, yêu cầu tuân thủ các quy định của thị trường nhập khẩu, vấn đề chuyển đổi xanh không còn là khẩu hiệu mà trở thành tiêu chuẩn, điều kiện để thu hút các dòng vốn đầu tư, thước đo uy tín quốc gia - địa phương - doanh nghiệp. Mới đây, tại hội thảo khoa học cấp Bộ “Chuyển đổi xanh ở vùng ĐBSCL: cơ hội, thách thức và giải pháp”, các nhà quản lý, nhà khoa học, chuyên gia cùng đánh giá thực trạng, nhận diện nút thắt và đề xuất giải pháp khả thi nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh ở ĐBSCL đi vào thực chất, đạt được mục tiêu đề ra.

Không chỉ là xu hướng nhất thời

Theo PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, ĐBSCL là vùng sản xuất nông nghiệp trọng yếu, đóng góp chủ lực vào xuất khẩu lúa gạo, trái cây và thủy sản, giữ vị trí then chốt trong bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và tham gia sâu vào các chuỗi giá trị nông sản toàn cầu. Tuy nhiên, nơi đây lại là một trong những khu vực chịu tổn thương nặng nề và phức tạp nhất trước biến đổi khí hậu, nước biển dâng, xâm nhập mặn, thiếu hụt nguồn nước ngọt, sụt lún địa chất, suy giảm phù sa và đa dạng sinh học. Những yếu tố này đang làm thu hẹp đáng kể không gian sinh kế truyền thống của người dân trong vùng.

“Trong bối cảnh đó, áp lực chuyển đổi mô hình tăng trưởng; tái cơ cấu ngành nghề, lao động; chuẩn hóa quy trình sản xuất, chế biến, logistics theo tiêu chuẩn xanh toàn cầu, cùng với yêu cầu giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững… đang trở thành những điều kiện bắt buộc để ĐBSCL duy trì lợi thế cạnh tranh, mở rộng thị trường, thu hút đầu tư và nâng cao thu nhập cho người dân” - PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Bà Châu Thị Mỹ Phương, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Đồng Tháp, cho biết: "Để phát triển bền vững, Đồng Tháp xác định chuyển đổi xanh không chỉ là xu thế mà là yêu cầu tất yếu, vừa phát triển kinh tế, vừa bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên và đảm bảo nâng cao chất lượng sống của người dân. Chuyển đổi xanh không chỉ giúp ĐBSCL nói chung, Đồng Tháp nói riêng khỏi những tổn thương do biến đổi khí hậu, mà còn mở ra cánh cửa phát triển mới bền vững hơn, thịnh vượng hơn. Đây cũng là cơ hội để tái cấu trúc kinh tế của địa phương theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững".

Các đại biểu tham dự tọa đàm trong khuôn khổ Hội thảo: "Chuyển đổi xanh ở vùng ĐBSCL: cơ hội, thách thức và giải pháp”.

Theo bà Châu Thị Mỹ Phương, hội thảo thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong thực hiện chủ trương của Đảng, nhà nước về chuyển đổi xanh. Qua hội thảo, mỗi địa phương trong vùng có cái nhìn tổng quan, khoa học hơn trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương theo hướng xanh, bền vững.

Dù nhận thức rõ vai trò, tầm quan trọng của chuyển đổi xanh đối với tương lai ĐBSCL, song quá trình chuyển đổi xanh ở các địa phương vẫn vướng nhiều khó khăn. Đơn cử, dù khung chính sách đã tương đối đầy đủ, nhưng quá trình hiện thực hóa ở cấp vùng/địa phương chưa đồng đều; nhiều nơi còn lúng túng trong nhận thức khái niệm, phạm vi, ưu tiên và thước đo “chuyển đổi xanh”. Nguồn lực tài chính xanh và cơ chế huy động - phân bổ chưa thông suốt; việc kết hợp quy hoạch không gian với quy hoạch ngành, quy hoạch tài nguyên - môi trường, logistics và đô thị hóa còn thiếu tính tích hợp. Các mô hình thí điểm về chuyển đổi xanh quy mô còn nhỏ, tác động lan tỏa chưa nhiều; công nghệ - dữ liệu - nhân lực - quản trị số cho chuyển đổi xanh còn thiếu hụt.

Đi vào thực chất

PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng, chia sẻ: “Chuyển đổi xanh ở vùng ĐBSCL là một hành trình mang tính hệ thống. Nghĩa là, không chỉ thay đổi kỹ thuật canh tác hay thay công nghệ xử lý chất thải, mà là đổi mới tư duy phát triển, cách tổ chức không gian, phương thức quản trị và cách chúng ta huy động - phân bổ nguồn lực. Đó cũng là cơ hội lớn để vùng định vị chuỗi giá trị toàn quốc và toàn cầu bằng nông nghiệp sinh thái - công nghiệp chế biến sâu - dịch vụ logistics xanh - du lịch sinh thái chất lượng cao. Nếu biết chọn đúng lĩnh vực ưu tiên, hành động quyết liệt và phối hợp hiệu quả, ĐBSCL có thể vừa giảm rủi ro từ ảnh hưởng biến đổi khí hậu khí hậu, vừa nâng thu nhập cho người dân và tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế”.

TS Trần Hữu Hiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch ĐBSCL nhấn mạnh sự cần thiết phải phối hợp liên ngành, liên vùng, bởi chuyển đổi xanh không thể thực hiện đơn lẻ ở từng lĩnh vực mà cần sự đồng bộ trong quy hoạch năng lượng, giao thông, đô thị, nông nghiệp và công nghiệp. Đồng thời, khẳng định vai trò quan trọng của doanh nghiệp đối với sự thành bại của trong quá trình chuyển đổi xanh. 

Trồng nấm rơm theo mô hình nông nghiệp tuần hoàn tại HTX Newgreen Farm, TP Cần Thơ.

“Việc chuyển đổi xanh thể hiện trách nhiệm xã hội, môi trường của doanh nghiệp, người sản xuất. Tuy nhiên, quá trình cũng phải thực sự mang lại lợi cho doanh nghiệp. Chẳng hạn, khi doanh nghiệp đầu tư cho công nghệ xanh, sạch sẽ được hưởng ưu đãi về thuế; hỗ trợ tiếp cận công nghệ, xây dựng thương hiệu… Có như vậy, chuyển đổi xah mới mang lại hiệu quả thực chất chứ không chỉ là khẩu hiệu suông” - TS Trần Hữu Hiệp bày tỏ.

Tại hội thảo, các nhà khoa học cũng khẳng định công nghệ là nhân tố tạo đột phá trong chuyển đổi xanh. Do đó, các địa phương cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn, AI, IoT trong quản trị tài nguyên - môi trường, nông nghiệp xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo; khuyến khích doanh nghiệp tham gia đổi mới công nghệ, đầu tư R&D, đổi mới mô hình sản xuất - kinh doanh theo hướng xanh hóa. Cùng với đó, phát triển hệ sinh thái dữ liệu phục vụ giám sát, đánh giá mức độ xanh hóa nền kinh tế, kết nối thị trường tín chỉ carbon và các chuẩn mực quốc tế.

Mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng siêu thâm canh trong hệ thống tuần hoàn kết hợp đa loài tại Trường Thủy sản, Đại học Cần Thơ.

Đặc biệt, chuyển đổi xanh phải bắt đầu từ con người - từ đổi mới tư duy quản lý Nhà nước đến nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ hoạch định chính sách, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư. Theo đó, cần hình thành văn hóa phát triển xanh; đổi mới nội dung đào tạo, bồi dưỡng, tích hợp chuyển đổi xanh vào chương trình giáo dục, đào tạo ở các cấp; thúc đẩy mạng lưới liên kết giữa khoa học - công nghệ - doanh nghiệp - nhà trường - địa phương để tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển xanh.

 Bài, ảnh: MỸ THANH