Hoa Lư là kinh đô đầu tiên của nhà nước Ðại Cồ Việt do Ðinh Tiên Hoàng đế tạo lập. Ðầu năm 2025, Hoa Lư đã chính thức trở thành thành phố, hướng tới "Ðô thị Di sản thiên niên kỷ" phát triển du lịch - dịch vụ dựa trên nền tảng bề dày những giá trị thiên nhiên, văn hóa, lịch sử phong phú, trong đó có "bảo tàng thơ" độc đáo trên núi Non Nước.

Núi Non Nước.

Đầu xuân Ất Tỵ 2025, chúng tôi lại có dịp trở về cố đô Hoa Lưu dâng hương. Nếu như Cần Thơ là thành phố mênh mông sông rạch thì tỉnh Ninh Bình với hạt nhân là TP Hoa Lư cũng có nhiều sông suối, nhưng chen lẫn các núi đá vôi lô nhô với bên dưới sâu thẳm các hang động. Ðây là lợi thế về mặt phòng thủ mà từ xưa Ðinh Tiên Hoàng đế đã chọn làm căn cứ địa để dẹp loạn 12 sứ quân thống nhất đất nước, đặt kinh đô ở Hoa Lư.

Ngoài giá trị về mặt quân sự, núi sông Hoa Lư còn tạo nên nhiều thắng cảnh và lưu dấu nhiều di tích cổ quý giá. Ðến với cố đô, đầu tiên mọi người thường tìm đến dâng hương đền Vua Ðinh, Vua Lê, viếng chùa Nhất Trụ gần bên ngắm cột kinh Phật do Nam Việt Vương Ðinh Liễn tạo lập, cùng nhiều ngôi cổ tự khác xung quanh, như chùa Am, chùa Ðìa, chùa Ngần, chùa Nhất Trụ, chùa Bà Ngô… Ðến với cố đô cũng không thể quên đi thuyền trên sông Sào Khê ngắm Tràng An, vào phố cổ Hoa Lư thưởng thức ẩm thực ngắm núi Kỳ Lân, và đặc biệt lên núi Non Nước khám phá vẻ đẹp kỳ diệu những bài thơ khắc thạch trên vách núi.

Chương trình quốc gia Ngày thơ Việt Nam sau 22 lần tập trung tổ chức ở Thủ đô Hà Nội, đến lần thứ 23 năm Ất Tỵ 2025, Hội Nhà văn Việt Nam đã chọn TP Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình làm nơi tôn vinh thi ca. Trong đêm thơ Nguyên tiêu, bài thơ "Dục Thúy sơn" của Trương Hán Siêu viết về núi Non Nước qua bản dịch của nhà nghiên cứu Trần Văn Giáp là một trong những điểm nhấn quan trọng. Cả phần tiếng Hán và tiếng Việt được giọng ngâm truyền cảm của NSND Mai Thủy thể hiện đã âm vang gây xúc động lòng người.

"Sơn sắc thượng y y,

Du nhân hồ bất quy?

Trung lưu quang tháp ảnh,

Thượng giới khải nham phi.

Phù thế như kim biệt,

Nhàn danh ngộ tạc phi.

Ngũ hồ thiên địa khoát,

Hảo phỏng cựu ngư ky."

Nhà nghiên cứu Trần Văn Giáp dịch thơ:

"Non xanh xanh vẫn như xưa

Du nhân đi mãi vẫn chưa thấy về?

Sóng in bóng tháp bồ đề,

Mở toang cửa động liền kề chân mây,

Ðời lênh đênh trước khác nay,

Thân nhân mới biết trước ngày lầm to.

Mênh mông trời đất Năm hồ,

Vòm câu cũ, kíp thăm dò nơi đâu."

Chữ "dục" tiếng Hán trong bài thơ có nghĩa là tắm, "thúy" là con chim trả. Núi Non Nước trong đôi mắt thi sĩ giàu sức liên tưởng của Trương Hán Siêu giống như con chim trả màu xanh biếc đang nghiêng mình tắm giữa cửa biển với "Mênh mông trời đất Năm hồ". Tên bài thơ cũng trở thành tên ngọn núi do ông khám phá đầu tiên vào thế kỷ XIII thời nhà Trần.

Núi Non Nước hợp cùng với núi Cá Voi, núi Cánh Diều và núi Kỳ Lân được mệnh danh là tứ đại danh sơn của Hoa Lư, được xếp hạng là Di tích lịch sử và thắng cảnh cấp quốc gia đặc biệt. Núi có độ cao trên 100m nằm ở phía Ðông Bắc thành phố, hiện nay tọa lạc trong công viên Thúy Sơn. Sau khi dâng hương đền thờ Trương Hán Siêu dưới chân núi, được sự hướng dẫn của nhà văn Vũ Thanh Lịch, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Bình, chúng tôi leo qua 72 bậc đá chia làm 5 cấp lên đỉnh núi. Ngọn danh sơn này có đỉnh tương đối bằng phẳng, cây cối xanh mát, thú vị hơn là có lầu Nghinh Phong do Trương Hán Siêu dựng nên để đón gió và tiếp khách bốn phương. Từ đây phóng tầm mắt ngắm cầu Ninh Bình nối hai tỉnh Ninh Bình với Nam Ðịnh và phong cảnh hữu tình ngã ba sông Vân hợp lưu sông Ðáy.

Ðặc biệt, theo nhà văn Vũ Thanh Lịch, kể từ khi bài "Dục Thúy Sơn" của Trương Hán Siêu được khắc vào vách đá đầu tiên trên đỉnh núi thì lần lượt có hơn 100 bài thơ, văn, phú khác của các tao nhân mặc khách từ khắp nơi về đây cao hứng viết nên, trong đó có hơn 40 bài cũng được khắc thạch, để rồi Non Nước thành ngọn núi thơ độc đáo hiếm có, ghi dấu những tên tuổi các vị vua cùng danh nhân: Trần Anh Tông, Phạm Sư Mạnh, Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Ngô Thì Sỹ, Phan Huy Ích, Ngô Thì Nhậm, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Ðức, Nguyễn Du, Cao Bá Quát, Nguyễn Khuyến, Tản Ðà...

Từng nhiều lần leo 72 bậc đá lên đỉnh núi ngắm cảnh đọc thơ, nhưng buổi chiều Nguyên tiêu Ất Tỵ 2025 với tôi cảm giác thật kỳ lạ. Bên lầu Nghinh Phong, tôi như nghe đâu đây, bước chân, giọng nói, tiếng thơ của Trương Hán Siêu và bao bậc tiền nhân khác vọng về, đặc biệt là danh nhân Nguyễn Trãi thời nhà Hậu Lê với bài thơ cũng có tên "Dục Thúy Sơn" cảm nhớ Trương Thiếu bảo, tức Trương Hán Siêu qua bản dịch của nhà thơ Khương Hữu Dụng:

"Cửa biển có non tiên;

Từng qua lại mấy phen.

Cánh tiên rơi cõi tục

Mặt nước nổi hoa sen.

Bóng tháp hình trâm ngọc;

Gương sông ánh tóc huyền.

Nhớ xưa Trương Thiếu bảo

Bia khắc dấu rêu hoen".