Huyện Vĩnh Thạnh là vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm của TP Cần Thơ, đóng góp một lượng lớn lúa gạo phục vụ xuất khẩu và góp phần đảm bảo an ninh lương thực với 400.000 tấn lúa (bình quân) mỗi năm. Thế nhưng, năm 2019 lại gặp nhiều khó khăn, toàn huyện gieo trồng được hơn 63.566ha lúa, đạt sản lượng 376.050 tấn, đạt 87,36% kế hoạch (giảm 84.000 tấn so năm 2018), năng suất trung bình ước 5,92 tấn/ha, lợi nhuận cả năm ước đạt hơn 36,2 triệu đồng/ha (so năm 2018 giảm 21,5 triệu đồng/ha). Đây là khoảng thu nhập không nhỏ đối với huyện có hơn 75% người dân sống bằng nghề nông.

Nông dân huyện Vĩnh Thạnh vệ sinh đồng ruộng chuẩn bị xuống giống vụ đông xuân.

Vấn đề đặt ra là vì sao năng suất giảm trong khi người trồng lúa canh tác trong điều kiện khá thuận lợi, máy móc, nông cụ hiện đại từ khâu cày ải, trang ủi mặt ruộng bằng công nghệ tia lazer, thu hoạch, phơi sấy bằng cơ giới? Nông dân ngày càng có nhiều kinh nghiệm trong quá trình sản xuất lại được ngành chức năng thường xuyên tập huấn, cập nhật kiến thức về tiến bộ khoa học kỹ thuật…

Trăn trở với những khó khăn trong sản xuất, nông dân Võ Hoàng Nhanh, ấp Bờ Bao, xã Thạnh Tiến, cho biết: “Gia đình tôi canh tác 25 công đất, vụ đông xuân gieo sạ giống OM 5451, sau hơn 3 tháng thu hoạch được 30 tấn lúa tươi, giảm 5 tấn so với vụ đông xuân trước, bán lúa với giá 4.600 đồng/kg. Vụ hè thu thu hoạch được 21,25 tấn, giảm 3,75 tấn so với cùng kỳ, vụ này do mưa bão lúa bị đổ ngã, năng suất và chất lượng giảm nên chỉ bán được 4.000 đồng/kg, thay vì giá thị trường ngay thời điểm thu hoạch là 4.700 đồng/kg. Như vậy cả hai vụ lúa, gia đình tôi thất thu 38 triệu đồng, đó là chưa kể chênh lệch giá cả do thị trường không ổn định, lúa bị đổ ngã giảm chất lượng!”.  

Không riêng gì ông Võ Hoàng Nhanh mà đa phần người trồng lúa ở huyện Vĩnh Thạnh đều lâm vào tình cảnh tương tự. Nhìn lại bình diện chung trong sản xuất, đối với vụ đông xuân xuống giống trong điều kiện khá thuận lợi, nước lũ rút nhanh, bà con đồng loạt tổ chức xuống giống, thế nhưng từ giữa đến cuối vụ nắng nóng gay gắt và kéo dài đến vụ hè thu. Mặc dù trên kênh rạch vẫn đảm bảo lượng nước tưới cho lúa, nhưng nắng nóng gay gắt và kéo dài đã làm cây lúa sinh trưởng và phát triển chậm, nông dân nôn nóng bón thêm phân để giúp lúa tăng trưởng. Đến thời điểm thu hoạch thì thời tiết chuyển sang mưa, gây đổ ngã và ngập úng khoảng 4.000ha lúa, thiệt hại từ 20-50% năng suất. Nhiều nông dân lâm vào tình cảnh lúa chín ngoài đồng không thể thu hoạch, vì đất ngập nước máy cắt không thể xuống ruộng, thu hoạch bằng tay thì giá nhân công quá cao, đành bán “tháo” cho các chủ nuôi vịt…

Ông Phan Văn Năm, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Vĩnh Thạnh, thừa nhận: “Vài năm trở lại đây, việc canh tác của người nông dân gặp nhiều khó khăn, tình trạng hạn hán, mưa bão thất thường đã ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình sinh trưởng, phát triển và các yếu tố hình thành năng suất lúa. Bên cạnh đó, thị trường tiêu thụ cũng gặp nhiều bất lợi do giá lúa sụt giảm ở mức thấp nên lợi nhuận người trồng lúa cũng giảm theo”.

Từ những bất lợi trên đã đặt ra vấn đề làm thế nào để sản xuất lúa gạo đạt hiệu quả bền vững? Trước mắt, vụ đông xuân 2019-2020 này ngành nông nghiệp tích cực vận động bà con thay đổi cơ cấu giống thích nghi với điều kiện thời tiết, theo nhu cầu thị trường như: OM 5451, Đài Thơm 8, nếp… tiếp tục đẩy mạnh liên kết lại với nhau để giảm chi phí giá thành; nhân rộng các mô hình cánh đồng lớn, tổ hợp tác, hợp tác xã… Hiện toàn huyện phát triển được 94 cánh đồng lớn, với diện tích 15.107,94ha, chiếm khoảng 60% diện tích đất sản xuất mỗi vụ, các công ty, doanh nghiệp tham gia bao tiêu được 3.320ha. Ngành nông nghiệp cũng đề nghị bà con ứng dụng mạnh mẽ cơ giới hóa, điện khí hóa các khâu trong quá trình sản xuất và ngay đầu vụ phải áp dụng các biện pháp khoa học kỹ thuật như: 1 phải - 5 giảm, 3 giảm - 3 tăng, bón phân cân đối và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo nguyên tắc 4 đúng để đảm bảo mùa vụ đạt hiệu quả.

Trong đề án chuyển đổi cơ cấu ngành nông nghiệp, huyện Vĩnh Thạnh xác định không quá phụ thuộc vào cây lúa mà tùy vào điều kiện thực tế tổ chức lại sản xuất, thay đổi cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng đa cây đa con, bằng cách vận động nông dân áp dụng các mô hình chăn nuôi hoặc chuyên canh hoa màu, các loại cây ăn quả có giá trị kinh tế thay cho cây lúa ở những nơi có điều kiện. Ông Phan Văn Năm, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Vĩnh Thạnh, khẳng định: “Chuyển đổi những hình thức canh tác phù hợp, áp dụng những mô hình sản xuất mang tính bền vững là hoàn toàn phù hợp trong điều kiện hiện nay. Cách làm này vừa đảm bảo thu nhập cho người nông dân vừa giúp ngành nông nghiệp phát triển bền vững”.

Bài, ảnh: MINH HẢI