HẠNH NGUYÊN

Hôm 9-3, một nhà ngoại giao cấp cao tại Trung Ðông tiết lộ Saudi Arabia đã yêu cầu Mỹ “bật đèn xanh” cho nước này phát triển chương trình hạt nhân vì mục đích dân sự và đổi lại quốc gia giàu dầu mỏ sẽ bình thường hóa quan hệ với Israel.

Tổng thống Mỹ Biden (trái) được Thái tử Mohammed bin Salman đón tiếp khi ông đến thăm Saudi Arabia năm ngoái. Ảnh: Reuters

Những đòi hỏi quá cao

Chương trình hạt nhân dân sự nằm trong số nhiều yêu cầu mà Riyadh đưa ra trong cuộc đàm phán với chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden trong năm qua. Nhà ngoại giao trên cho biết mặc dù Washington mong muốn làm trung gian cho thỏa thuận bình thường hóa, song Riyadh không vội ký kết bởi họ nhận thấy Quốc hội Mỹ phản đối những đòi hỏi của Saudi Arabia về việc thắt chặt hơn quan hệ hợp tác quốc phòng với Mỹ. Nguồn tin cũng lưu ý bạo lực gia tăng trong cuộc xung đột Israel - Palestine kể từ khi chính phủ cực hữu của Thủ tướng Benjamin Netanyahu nhậm chức cuối năm 2022. Ðiều này khiến thỏa thuận bình thường hóa quan hệ với Israel càng ít có khả năng được chấp nhận tại Saudi Arabia và thế giới Hồi giáo rộng lớn.

Riyadh đề nghị phát triển chương trình hạt nhân cùng với sự hợp tác toàn diện từ phía Washington và chấp nhận các cuộc thanh sát, giám sát của quốc gia đồng minh. Mỹ được cho là chưa tin tưởng sáng kiến này. Giới chức Mỹ lâu nay thận trọng với những nỗ lực xây dựng chương trình hạt nhân dân sự của Saudi Arabia, vì sợ rằng đây là có thể là bước đi đầu tiên hướng tới phát triển vũ khí hạt nhân để răn đe Iran - đối thủ trong khu vực của Riyadh.

Saudi Arabia còn đặt điều kiện để bình thường hóa với Israel là mở rộng đáng kể quan hệ quốc phòng với Mỹ, bao gồm loạt cam kết ngăn chặn các chính quyền tương lai rút khỏi những thỏa thuận mua sắm vũ khí đã được ký. Ðáng nói, giới chức Saudi Arabia lại không đặt ra yêu cầu cụ thể liên quan vấn đề Palestine trong các cuộc trao đổi với Mỹ, như cách Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) từng làm khi ra điều kiện bình thường hóa quan hệ với Israel. Việc bình thường hóa quan hệ với UAE đã khiến Israel đình chỉ kế hoạch sáp nhập thung lũng Jordan và các khu định cư ở Bờ Tây.

Còn “rất xa vời”

Phía Saudi Arabia đã liên tục công khai rằng họ sẽ không bình thường hóa quan hệ với Israel cho đến khi nhà nước Palestine được thành lập, điều mà chính phủ hiện nay của ông Netanyahu cực lực phản đối.

Saudi Arabia còn nhiều lần lên án Chính phủ Israel vì nhiều vấn đề trong những tháng gần đây, bao gồm vụ Bộ trưởng An ninh Israel Itamar Ben-Gvir tới thăm Núi Ðền ở Jerusalem, các cuộc tấn công chết người của Lực lượng Phòng vệ Israel tại Bờ Tây và hợp pháp hóa 9 khu định cư Bờ Tây. Riyadh trước đây đôi khi bình luận về xung đột Israel - Palestine nhưng mức độ và tần suất lên án kể từ lúc chính phủ mới nhất của ông Netanyahu được thành lập là điều chưa từng có, càng cho thấy thỏa thuận bình thường hóa quan hệ song phương vẫn còn rất xa vời.

Giới phân tích suy đoán thỏa thuận bình thường hóa sẽ không diễn ra một khi Quốc vương Saudi Arabia Salman, 87 tuổi, vẫn còn đó. Con trai ông, Thái tử Mohammed bin Salman tỏ ra rất háo hức đạt thỏa thuận trên, chủ yếu bởi ông muốn tăng cường hợp tác để chống Iran. Còn trong cuộc phỏng vấn với tờ La Repubblica của Ý hôm 9-3, Thủ tướng Netanyahu cũng cho rằng ông muốn đạt được thỏa thuận ngoại giao với Saudi Arabia. “Tôi tin rằng thỏa thuận hòa bình giữa chúng tôi và Saudi Arabia sẽ dẫn đến một thỏa thuận với người Palestine”, ông Netanyahu nói.

Saudi Arabia năm ngoái đã mở không phận cho các hãng hàng không Israel. Trong khi chính quyền của Tổng thống Biden đánh giá đây là bước đi đầu tiên hướng tới việc bình thường hóa với Nhà nước Do Thái, phía Riyadh đã nhanh chóng bác bỏ. Một nguồn thạo tin nói với tờ The Times of Israel rằng thỏa thuận bình thường hóa có khả năng cao xảy ra khi chính quyền Mỹ dưới thời một tổng thống thuộc đảng Cộng hòa vì Saudi Arabia tin rằng khi đó họ có thể đạt được nhiều hơn so với Mỹ dưới thời một tổng thống đảng Dân chủ.