Bối cảnh và yêu cầu cấp thiết

Trong bối cảnh cả nước đang triển khai Nghị quyết số 18-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đồng thời thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, yêu cầu sắp xếp các đơn vị sự nghiệp công lập - đặc biệt là mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp - đang trở thành một nhiệm vụ cấp thiết, có ý nghĩa chiến lược đối với phát triển nguồn nhân lực quốc gia.

Trường Cao đẳng nghề Sóc Trăng được công nhận đạt chuẩn kiểm định cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Công văn số 59-CV/BCĐ ngày 12/9/2025 của Ban Chỉ đạo Trung ương đã giao nhiệm vụ cụ thể cho Ban Thường vụ các Tỉnh ủy, Thành ủy phải “rà soát, nghiên cứu, đề xuất phương án sắp xếp đơn vị sự nghiệp, trường học thuộc phạm vi lãnh đạo, quản lý”. Tiếp đó, Công văn số 8150/BNV-TCBC ngày 18/9/2025 của Bộ Nội vụ một lần nữa nhấn mạnh yêu cầu các địa phương phải chủ động xây dựng phương án sắp xếp, trong đó quy định rõ: “tối đa mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương không quá 3 trường dạy nghề (không tính các trường tự bảo đảm chi thường xuyên trở lên)”.

Đây là định hướng lớn, mang tính nguyên tắc, nhằm tạo bước chuyển mạnh trong việc tinh gọn tổ chức, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Tuy nhiên, khi triển khai vào thực tiễn, vấn đề đặt ra là cần có sự phân tích thấu đáo để vừa đạt mục tiêu tinh giản bộ máy, vừa phát huy năng lực và hiệu quả của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đồng thời bảo đảm lợi ích cao nhất cho người học cũng như nhu cầu nhân lực của thị trường lao động.

Chủ trương lớn: Tinh gọn đi đôi với nâng chất

Điểm thống nhất xuyên suốt trong các văn bản chỉ đạo là yêu cầu tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Công văn số 59-CV/BCĐ ngày 12/9/2025 đã nhấn mạnh rõ: “Tiếp tục rà soát, sắp xếp tinh gọn tổ chức bộ máy… bảo đảm hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, không trùng dẫm về chức năng, nhiệm vụ”. Đây là lời khẳng định dứt khoát của Trung ương về mục tiêu không chỉ giảm đầu mối, mà còn bảo đảm mỗi đơn vị tồn tại đều có chức năng rõ ràng, hoạt động thiết thực và mang lại giá trị cho xã hội.

Đặc biệt, Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị đã chỉ rõ định hướng chiến lược: phải tạo “đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; mở rộng tự chủ, hội nhập, hiện đại hóa quản trị”. Điều đó có nghĩa, sắp xếp mạng lưới các cơ sở giáo dục nghề nghiệp không đơn thuần là việc thu gọn số lượng, mà là quá trình tái cơ cấu toàn diện: nâng chất lượng đào tạo, mở rộng quyền tự chủ, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp và thị trường lao động, đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Sắp xếp các trung tâm: Tránh phân tán, dàn trải

Công văn số 8150/BNV-TCBC đã quy định rất rõ: “Hợp nhất trung tâm giáo dục nghề nghiệp, trung tâm giáo dục thường xuyên thành trung học nghề tương đương cấp trung học phổ thông trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo để cung ứng dịch vụ sự nghiệp công theo khu vực liên phường, xã”. Đây là bước đi nhằm khắc phục tình trạng phân tán, dàn trải, chồng chéo, đồng thời hình thành những đầu mối đủ mạnh để đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời và học nghề cơ bản cho người dân.

Theo định hướng này, mỗi địa phương sẽ chỉ còn tối đa ba đơn vị (không kể các cơ sở tự chủ), bảo đảm sự gọn nhẹ nhưng vẫn bao phủ được nhu cầu đào tạo tại chỗ. Tuy nhiên, để việc sáp nhập thực sự phát huy hiệu quả, cần phải có tiêu chí đánh giá rõ ràng và minh bạch: quy mô tuyển sinh hằng năm, tỷ lệ học viên hoàn tất chương trình, hiệu quả sử dụng cơ sở vật chất, tỷ lệ người học có việc làm và mức độ hài lòng của doanh nghiệp - người sử dụng lao động. Đặc biệt, phải đặt quyền lợi người học làm trọng tâm: bảo đảm chương trình học tập không bị gián đoạn, bằng cấp được công nhận và cơ hội việc làm sau đào tạo không bị ảnh hưởng.

Trung cấp - cao đẳng: Liên thông, tự chủ, hiệu quả

Đây là vấn đề then chốt trong cơ cấu mạng lưới giáo dục nghề nghiệp của thành phố. Định hướng lớn đã được xác lập rõ:

- Giữ nguyên những trường đang hoạt động hiệu quả, có lộ trình tự chủ tài chính, khẳng định được vai trò vùng. Điều này phù hợp tinh thần Công văn số 59-CV/BCĐ khi yêu cầu phải “rà soát, quy định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, đơn vị, tổ chức… đề xuất, điều chỉnh hợp lý nếu cần thiết”.

- Sáp nhập các trường trung cấp nhỏ lẻ, chồng chéo chức năng vào những trường cao đẳng mạnh để hình thành chuỗi liên thông, nâng cao hiệu quả quản trị và chất lượng đào tạo.

- Giải thể các trường không hiệu quả, không còn tuyển sinh, tuyển sinh không đạt yêu cầu, không gắn với nhu cầu nhân lực thực tiễn, theo đúng chỉ đạo tại Công văn số 8150/BNV-TCBC: “Cơ cấu lại hoặc giải thể các đơn vị hoạt động không hiệu quả”.

Nguyên tắc xuyên suốt là bảo đảm “có lợi nhất cho người học”: không gián đoạn quá trình học tập, bằng cấp được công nhận, cơ hội việc làm sau tốt nghiệp được bảo đảm… Đây cũng chính là tinh thần mà Nghị quyết số 71-NQ/TW đã khẳng định khi nhấn mạnh giáo dục phải “lấy người học làm trung tâm, lấy chất lượng làm thước đo”.

Điều cần đặc biệt lưu ý là việc sắp xếp các trường trung cấp, cao đẳng không chỉ dừng lại ở khâu tổ chức hành chính, mà phải gắn chặt với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, với nhu cầu ngành nghề trọng điểm của vùng và với xu thế chuyển dịch lao động trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Sáp nhập, hợp nhất hay giải thể phải dựa trên những tiêu chí minh bạch, có khả năng lượng hóa được; đồng thời cần có cơ chế giám sát, đánh giá sau sắp xếp để tránh tình trạng “giảm đầu mối nhưng không tăng chất lượng”.

Tiêu chí khách quan - Cơ sở cho quyết định

Để việc sắp xếp thực sự khách quan, minh bạch, cần thiết phải ban hành một bộ tiêu chí chuẩn làm cơ sở đánh giá. Bộ tiêu chí này phải bao quát cả yếu tố định lượng lẫn định tính, phản ánh đúng năng lực hoạt động và sứ mệnh xã hội của từng cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Về định lượng, cần xem xét các chỉ số cốt lõi như: quy mô tuyển sinh bình quân ba năm gần nhất; tỷ lệ học sinh, sinh viên có việc làm sau tốt nghiệp; mức độ tự chủ tài chính; số lượng ngành, nghề đã được công nhận đạt chuẩn kiểm định; giá trị đầu tư cho cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo… Đây là những dữ liệu có thể đo đếm, kiểm chứng, phản ánh trực tiếp hiệu quả vận hành.

Về định tính, cần đánh giá các khía cạnh như: uy tín xã hội, sự gắn kết và đồng hành của doanh nghiệp, vai trò vùng, sứ mệnh đặc thù trong phát triển nguồn nhân lực… Đây là những giá trị mang tính dài hạn, thể hiện vị thế và ảnh hưởng của nhà trường trong hệ thống.

Trên cơ sở đó, có thể phân loại thành ba nhóm rõ ràng: (1) giữ nguyên và tiếp tục phát triển đối với các trường hoạt động hiệu quả, đặc thù, có khả năng tự chủ và khẳng định được vai trò vùng; (2) sáp nhập đối với những trường quy mô nhỏ, chức năng chồng chéo, chưa đủ sức cạnh tranh; (3) giải thể đối với các trường hoạt động kém hiệu quả, tuyển sinh không đạt, không gắn kết với nhu cầu nhân lực của thị trường. Đây chính là cách tiếp cận khoa học, bảo đảm cho quá trình sắp xếp vừa đúng chủ trương, vừa phù hợp thực tiễn. Các tiêu chí này cần được công khai, giám sát độc lập, tránh tình trạng hình thức hoặc áp dụng thiếu nhất quán giữa các địa phương

Bảo đảm quyền lợi người học, ổn định đội ngũ

Việc sắp xếp mạng lưới các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tất yếu sẽ tạo ra những tác động đa chiều, cả tích cực lẫn thách thức. Vì vậy, cùng với bộ tiêu chí đánh giá, cần có những chính sách hỗ trợ phù hợp để bảo đảm quá trình chuyển đổi diễn ra êm thuận, giữ vững ổn định và tạo động lực phát triển mới.

Trước hết, đối với người học, phải kiên quyết đặt lợi ích của các em lên hàng đầu. Các phương án sáp nhập hoặc giải thể cần có cơ chế chuyển tiếp rõ ràng: chương trình đào tạo không bị gián đoạn, tín chỉ hoặc học phần được công nhận liên thông, bằng cấp được bảo lưu và giá trị không thay đổi… Điều này không chỉ thể hiện trách nhiệm xã hội của Nhà nước, mà còn củng cố niềm tin của người dân vào chủ trương cải cách.

Đối với đội ngũ cán bộ, giảng viên và người lao động, quá trình sắp xếp có thể làm phát sinh tâm lý lo lắng, thậm chí phản ứng thụ động. Do đó, cần có chính sách bố trí, sắp xếp hợp lý; đồng thời hỗ trợ đào tạo lại, chuyển đổi vị trí việc làm, bảo đảm quyền lợi về thu nhập và chế độ. Trường hợp đặc thù, có thể áp dụng chính sách tinh giản biên chế hoặc khuyến khích nghỉ hưu trước tuổi, nhưng phải trên tinh thần nhân văn, hài hòa lợi ích.

Đối với các địa phương và doanh nghiệp, việc sáp nhập và nâng cao chất lượng trường nghề cần gắn liền với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Chính quyền địa phương có trách nhiệm hỗ trợ kinh phí chuyển đổi, đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp tham gia đặt hàng đào tạo. Doanh nghiệp vừa là đối tác, vừa là “người tiêu dùng” sản phẩm đào tạo, vì vậy cần có cơ chế đồng hành chặt chẽ trong suốt quá trình tái cơ cấu.

Như vậy, sắp xếp trường nghề không chỉ là bài toán tổ chức hành chính, mà còn là bài toán xã hội và phát triển nhân lực. Nếu làm tốt công tác hỗ trợ, quá trình này sẽ không gây xáo trộn tiêu cực, mà trái lại, sẽ mở ra cơ hội để hệ thống giáo dục nghề nghiệp tinh gọn, hiệu quả, bền vững hơn. Chỉ khi người học yên tâm, đội ngũ ổn định, thì công cuộc sắp xếp mới thực sự đi vào chiều sâu và đạt thành công bền vững.

Kiến nghị: Tinh gọn phải gắn với nâng chất

Chủ trương sắp xếp hệ thống trường nghề là hoàn toàn đúng đắn, phù hợp tinh thần “tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả” mà Nghị quyết 18-NQ/TW và các văn bản chỉ đạo đã xác lập. Tuy nhiên, để đi vào thực chất, cần có sự kết hợp hài hòa giữa nguyên tắc chung của Trung ương và sự linh hoạt theo điều kiện đặc thù của từng địa phương.

Những cơ sở giáo dục nghề nghiệp đã khẳng định hiệu quả, có lộ trình tự chủ rõ ràng, đạt kiểm định chất lượng, có vai trò vùng, đặc thù - cần được giữ nguyên và tiếp tục đầu tư phát triển theo định hướng trường chất lượng cao, thay vì áp dụng cơ học một mô hình sáp nhập. Ngược lại, những đơn vị hoạt động kém hiệu quả, tuyển sinh không đạt chỉ tiêu, không gắn với nhu cầu nhân lực - cần kiên quyết giải thể hoặc sáp nhập, để tránh lãng phí nguồn lực.

Bài học lớn rút ra là: tinh gọn phải đi đôi với nâng chất. Sắp xếp không chỉ nhằm giảm đầu mối, mà mục tiêu sâu xa là hình thành một mạng lưới giáo dục nghề nghiệp tinh gọn - mạnh - hiệu quả, có khả năng phục vụ trực tiếp chiến lược phát triển nhân lực của địa phương, của vùng và của quốc gia trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

                                                                                                          VIỆT DUNG