Bút ký * Phạm Trung

Kỳ 1: TUỔI TRẺ ANH HÙNG

Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Phạm Hùng (1912-1988) gắn liền với những chặng đường đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước đầy gian khổ nhưng rất đỗi tự hào của Đảng và nhân dân ta. Tham gia cách mạng khi còn ngồi ghế nhà trường, bị địch bắt, tuyên án tử hình rồi lãnh án tù chung thân khổ sai tại Côn Đảo, đồng chí Phạm Hùng luôn một lòng kiên trung với Đảng, chiến đấu đến cùng với tinh thần thép: “Còn sống còn làm việc và học tập. Còn sống là còn lao động và chiến đấu”. Tấm gương mẫu mực về đạo đức cách mạng trong 60 năm hoạt động của đồng chí Phạm Hùng - một trong những học trò ưu tú của Bác Hồ kính yêu - được các thế hệ cách mạng đời sau lưu truyền và phấn đấu noi theo.

Về xã Long Phước, huyện Long Hồ, tỉnh Vĩnh Long vào những ngày đầu tháng 6, đâu đâu cũng thấy rực rỡ cờ hoa. Những ngày này, nhân dân Long Phước và cả tỉnh Vĩnh Long đang náo nức chuẩn bị các hoạt động kỷ niệm 100 năm ngày sinh của cố Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Hùng - người con ưu tú của đất Vĩnh Long, của đất nước Việt Nam. Đứng trong Khu tưởng niệm đồng chí Phạm Hùng, lòng tôi dâng lên cảm xúc bâng khuâng, tự hào khó tả. Trên mảnh đất này, trăm năm trước đã sinh ra nhà lãnh đạo tài năng, đáng kính của Đảng, Nhà nước, dân tộc ta...

Khí phách tuổi 19

Cố Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Hùng (1912-1988)

Chị Huỳnh Thị Thùy Trang, Phó Trưởng Ban quản lý Khu tưởng niệm, cho biết: “Hầu như ngày nào cũng có đoàn tham quan trong và ngoài tỉnh đến thăm và tìm hiểu về cuộc đời Bác Hai (tên gọi thân mật mà nhiều đồng chí, đồng bào Vĩnh Long nói riêng, Nam Bộ nói chung quen gọi đồng chí Phạm Hùng). Ai cũng khâm phục tinh thần đấu tranh kiên cường, tấm gương đạo đức cách mạng sáng ngời của bác”. Theo lời chỉ dẫn của chị Thùy Trang, tôi tìm đến nhà ông Nguyễn Chiến Thắng (Mười Sao Vàng), nguyên Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Vĩnh Long, người đã viết 6 quyển sách về đồng chí Phạm Hùng để được nghe những câu chuyện cảm động, một đời vì nước, vì dân của Bác Hai.

Ảnh đồng chí Phạm Hùng do mật thám Pháp chụp ngày 19-12-1932. Ảnh: Chụp lại từ ảnh tư liệu

Bồi hồi lật lại từng trang ghi chép, ông Nguyễn Chiến Thắng kể: “Gia đình Bác Hai không khá giả nhưng cha mẹ bác rất quan tâm việc học hành của con cái. Không chỉ giỏi chữ, Bác Hai còn là người rất giỏi võ và mê thể thao, nhất là bóng đá. Bác cũng thích văn nghệ như: tuồng, đờn ca tài tử,...”. Năm 1927, sau khi hoàn thành chương trình tiểu học tại Vĩnh Long, Phạm Văn Thiện (tên thật của đồng chí Phạm Hùng) thi vào Trường Trung học Mỹ Tho (Collège de Mỹ Tho), do người Pháp mở. Trong thời gian này, phong trào đấu tranh đòi thả cụ Phan Bội Châu và để tang cụ Phan Châu Trinh diễn ra rầm rộ ở nhiều nơi, lan xuống Mỹ Tho, cùng với sự xuất hiện của Nguyễn Ái Quốc và tổ chức Đảng Cộng sản Việt Nam đã tác động mạnh mẽ đến nhận thức và hành động của Phạm Văn Thiện. Theo tài liệu ông Thắng nghiên cứu thì giữa năm 1930, Phạm Văn Thiện đã tham gia nhiều tổ chức liên quan đến Đảng Cộng sản như: Nam kỳ học sinh Liên hiệp hội, Thanh niên Cộng sản Đoàn,...với bí danh Phạm Hùng và giữ chức Bí thư Chi bộ trường. Tháng 10-1930, Phạm Văn Thiện bị Hội đồng kỷ luật trường đuổi học tạm thời 3 tháng vì “có xu hướng chống Pháp” và bị đuổi học hẳn khi mật thám tìm thấy bằng chứng anh có dính líu đến Đảng Cộng sản.

Rời ghế nhà trường, Phạm Hùng càng hăng hái hoạt động, tham gia phát truyền đơn, tổ chức biểu tình,... Năm 19 tuổi, đồng chí được Xứ ủy Nam kỳ phân công làm Bí thư Tỉnh ủy Mỹ Tho. Đồng chí đã lãnh đạo xây dựng cơ sở Đảng, tổ chức phong trào đấu tranh cách mạng tại Mỹ Tho. Nổi bật là cuộc biểu tình ban ngày đầu tiên vào ngày 1-5-1931, với trên 3.000 người tham gia, bắt và xử tử hương quản Đặng Văn Trâu- một tên tay sai gây nhiều nợ máu với nhân dân. Tháng 6-1931, đồng chí Phạm Hùng bị bắt trong cuộc truy lùng của mật thám Pháp có binh lính hỗ trợ. Dùng bao cực hình tra tấn dã man nhưng không khai thác được gì, thực dân Pháp kết án đồng chí Phạm Hùng 3 năm tù giam, 3 năm quản thúc. Trong phiên Tòa Đại hình ngày 20-9-1932 tại Mỹ Tho, thực dân Pháp đã tuyên án tử hình Phạm Hùng và đưa về xà lim án chém Khám Lớn-Sài Gòn. Tại đây, đồng chí bị đưa ra xử ở “Vụ án Đảng Cộng sản Đông Dương” và lại nhận mức án... tử hình. Trước án tử hình thứ hai, đồng chí cười mỉa mai quan tòa người Pháp: “Luật pháp của các ông kỳ thật. Tôi có mỗi một cái đầu đã bị chém này, các ông muốn chém nữa thì còn đầu đâu mà chém?”. Trước sự đấu tranh quyết liệt của nhân dân ta, nhân dân Pháp và Quốc tế Cộng sản đòi trả tự do cho các tù chính trị trong “Vụ án Đảng Cộng sản Đông Dương”, đồng chí Phạm Hùng được giảm xuống án chung thân khổ sai, đày ra Côn Đảo.

Tù nhân số 6268

Ngày 17-1-1934, tù nhân số 6268 Phạm Hùng vừa đến “địa ngục trần gian” Côn Đảo lập tức được đưa ngay vào Sở Chỉ Tồn, Banh 1- nơi khét tiếng là trung tâm khổ sai, dành cho những tù chính trị “ngoan cố”. Theo tài liệu lịch sử thì từ năm 1932, Côn Đảo đã có Chi bộ Cộng sản đầu tiên do các đồng chí Nguyễn Hới, Tôn Đức Thắng, Tống Văn Trân, Lê Đức Thọ,...lãnh đạo. Đến Côn Đảo, Phạm Hùng được bầu vào ban lãnh đạo của Chi bộ với các nhiệm vụ như: giúp đỡ anh em tù chính trị ở các khám, tổ chức đấu tranh, học tập, tổng kết kinh nghiệm đấu tranh, biên soạn, dịch thuật tài liệu cho Đảng và tổ chức vượt ngục. Ông Nguyễn Chiến Thắng kể: “Dưới sự lãnh đạo của các đồng chí Phạm Hùng, Ngô Gia Tự,... anh em tù chính trị tại Côn Đảo đã tổ chức nhiều cuộc đấu tranh, trong đó có việc thành lập “Hội tù nhân thống nhất” để anh em tù nhân có thể giúp đỡ lẫn nhau lúc ốm đau, lao động,...”. Các cai ngục thường dụ dỗ, tạo điều kiện cho tù thường phạm đánh đập tù chính trị nhằm làm nhục chí đấu tranh của các chiến sĩ cách mạng. Trong một lần tù thường phạm thách đấu, Phạm Hùng đã đứng ra khiêu chiến để bảo vệ anh em. Theo lời thuật lại của cố Đại tướng Mai Chí Thọ, “đồng chí Phạm Hùng có vóc dáng hơi thấp, nước da ngăm đen, mặt vuông, mắt sáng, nét mặt vui vẻ, vai rộng, ngực nở, cơ bắp chân tay chắc nịch”. Khi đồng chí gồng mình xuống tấn, bắp thịt nổi cuồn cuộn nên tù thường phạm không ai dám thách đấu. Từ đó, không còn chuyện tù thường phạm hà hiếp tù chính trị nữa. Trừ khi bị biệt giam, đồng chí Phạm Hùng luôn đứng ra bênh vực, “đỡ đòn” cho những đồng chí khác khi bọn cặp rằng, cai ngục đánh đập, dù biết rằng chịu đòn thay thì bị đánh gấp đôi. Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn có lần kể với vợ: “Khi còn ở nhà tù Côn Đảo, chính anh Hai Hùng là người đỡ đòn cho anh và Bác Tôn. Mỗi lần ra ăn cơm, tụi cai ngục cứ quất roi xối xả vào anh em tù, anh Hai thường đưa lưng ra đỡ cho anh và Bác Tôn luồn qua. Tình cảm của anh Hai đối với đồng chí là tất cả tấm lòng và sự sống chứ không đơn giản bằng lời...”. Cố Chủ tịch Tôn Đức Thắng thì nhận định: “Phạm Hùng là một con người thép”.

Đồng chí Phạm Hùng trong một lần ra thăm nhà tù Côn Đảo. Ảnh: Chụp lại từ ảnh tư liệu

“Ngọc càng mài càng sáng”, 12 năm chịu án khổ sai ở “địa ngục trần gian” Côn Đảo, đồng chí Phạm Hùng càng tỏ rõ lập trường kiên định, lòng trung thành với lý tưởng của Đảng. Đồng chí thường xuyên động viên, tổ chức cho tù chính trị học tập nâng cao trình độ, chuẩn bị lực lượng cho những cuộc đấu tranh sắp tới. Trong tù, đồng chí tham gia viết bài cho tạp chí “Ý kiến chung”, báo “Tiến lên”- những vũ khí lý luận sắc bén nhằm trang bị Chủ nghĩa Mác-Lênin và phát động tù chính trị đấu tranh. Nổi bật là lãnh đạo đấu tranh đòi Buvie, Quản đốc Côn Đảo, ân xá tù chính trị theo tinh thần của Mặt trận Bình dân Pháp. Lật quyển hồi ký của nhiều đồng chí cùng thời viết về đồng chí Phạm Hùng cho chúng tôi xem, ông Nguyễn Chiến Thắng kể tiếp: “Trong 4 tháng cuối năm 1936 đã có 500 tù chính trị ở Côn Đảo được tự do nhưng đồng chí Phạm Hùng không nằm trong số đó. Ở lại Côn Đảo với đồng chí Phạm Hùng là cơ hội để bắt đầu cuộc đấu tranh mới. Đầu tháng 2-1937, đồng chí Phạm Hùng tiếp tục gởi thư cho Toàn quyền Đông Dương phản đối chế độ hà khắc của nhà tù, đòi ân xá toàn bộ tù chính trị, đòi các quyền tự do, dân chủ,... Kết quả là trong những năm này, Chi bộ đã nhận được nhiều báo chí, tài liệu, tin tức từ đất liền, có điều kiện nghiên cứu sâu sắc các vấn đề lý luận, chính trị cũng như đường lối, sách lược đấu tranh của Đảng tại Côn Đảo”.

Cuối năm 1941, đồng chí Phạm Hùng được bầu làm Bí thư Đảo ủy. Mặc dù thường xuyên bị đánh đập, giam cầm, đồng chí luôn sát cánh cùng anh em chống khủng bố, cứu tế tù nhân các trại giam,...Cách mạng Tháng Tám nổ ra, đồng chí Phạm Hùng lãnh đạo tù nhân giải phóng Côn Đảo. Sau khi ổn định tình hình Côn Đảo, ngày 23-9-1945, người thợ máy Tôn Đức Thắng đã trực tiếp lái chiếc canô mang tên “Giải Phóng” về đất liền cùng với đồng chí Phạm Hùng. Sự kiện Cách mạng Tháng Tám thành công đúng như lời đồng chí Phạm Hùng từng nói với một tên gác tù người Pháp khi bị giam ở Khám Lớn-Sài Gòn 15 năm trước đó: “Chắc chắn các anh sẽ không còn mà chúng tôi thì sẽ độc lập. Chủ nghĩa Cộng sản sẽ thực hiện ở trên đất nước tôi...”.

Sau 12 năm bị cầm tù tại Côn Đảo, “con người thép” Phạm Hùng đã trở về đất liền trong vòng tay đón mừng của đồng chí, đồng bào. Vừa gặp lại con trai, mẹ đồng chí Phạm Hùng xúc động ngất xỉu. Không đợi được mẹ tỉnh lại, đồng chí Phạm Hùng vội vã lên đường với trọng trách mới, tiếp tục cuộc trường chinh 30 năm đằng đẳng sau đó. Lúc này, Nam Bộ đang sục sôi lửa kháng chiến...

Kỳ 2: Người học trò xuất sắc của Bác Hồ