Trong 2 ngày 19 và 20-12, Nhật Bản tổ chức hội nghị thượng đỉnh cấp cao đầu tiên với sự tham dự của giới lãnh đạo đến từ 5 quốc gia Trung Á, gồm Kazakhstan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Tajikistan và Turkmenistan, trong bối cảnh khu vực giàu tài nguyên này ngày càng thu hút sự quan tâm của các "ông lớn" toàn cầu. 

Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi (phải) gặp Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev tại Tokyo hôm 18-12. Ảnh: AFP

Vai trò tiên phong của Nhật Bản

Trong khuôn khổ hội nghị, Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi và lãnh đạo 5 quốc gia Trung Á tuyên bố thiết lập khuôn khổ hợp tác mới về trí tuệ nhân tạo (AI) trong khai thác tài nguyên khoáng sản và xây dựng chuỗi cung ứng, cũng như về phát triển cơ sở hạ tầng cho các tuyến đường vận tải kết nối Trung Á với châu Âu qua biển Caspi với sự hỗ trợ của Nhật Bản. 

Từng là thành viên của Liên Xô (cũ), 5 quốc gia Trung Á có mối quan hệ lịch sử mạnh mẽ với Nga. Trong những năm gần đây, Trung Quốc cũng đã tăng cường quan hệ với những nước nằm trong khu vực chiến lược quan trọng với nguồn tài nguyên năng lượng và khoáng sản phong phú này. Nhật Bản hy vọng cũng sẽ làm được điều tương tự.

Theo giáo sư Tomohiko Uyama, chuyên gia nghiên cứu Trung Á tại Trung tâm Nghiên cứu Slavic - Á - Âu thuộc Đại học Hokkaido, dù Nhật Bản đã khởi xướng Đối thoại “Trung Á cộng Nhật Bản” vào năm 2004 và tiên phong trong khuôn khổ “C5+1” nhưng sự hiện diện của Tokyo ở Trung Á còn mờ nhạt. Theo đó, Nhật Bản đã không “hoạt động ngoại giao thượng đỉnh” - điều vô cùng quan trọng trong khu vực. “Hội nghị thượng đỉnh lần này chứng minh rằng Nhật Bản đã “trở lại” với tư cách là cường quốc tích cực trong quan hệ quốc tế liên quan đến Trung Á. Khuôn khổ “Trung Á cộng Nhật Bản” đã thiết lập tiền lệ cho khuôn khổ “C5+1”, qua đó đưa Nhật Bản trở thành cường quốc đầu tiên công nhận 5 quốc gia Trung Á là một thực thể địa chính trị thống nhất” - ông Uyama cho biết.

Đối tác phát triển dài hạn

Hội nghị thượng đỉnh lần này cũng là cơ hội để Nhật Bản nâng cao vị thế tại khu vực từ lâu được các cường quốc  “dòm ngó”, củng cố vai trò lâu dài nhưng “thường bị đánh giá thấp” của Tokyo ở Trung Á. Theo Timur Dadabaev, giáo sư quan hệ quốc tế và giám đốc chương trình đặc biệt về Trung Á tại Đại học Tsukuba, Nhật Bản đã hiện diện ở Trung Á hơn 3 thập niên nhưng lại theo cách “thầm lặng và ít được chú ý”. Ông Dadabaev nhận định việc Tokyo đăng cai hội nghị thượng đỉnh lần này thể hiện “sự liên tục và nghiêm túc” hơn là một sự “chuyển hướng địa chính trị đột ngột”. “Nó giúp khẳng định rằng Nhật Bản coi khu vực này không chỉ đơn thuần là nguồn năng lượng và nguyên liệu thô mà còn là đối tác trong hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, kết nối và nâng cấp công nghệ” - ông Dadabaev nói thêm.

Năm nay, các cường quốc khác như Hàn Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Mỹ, Trung Quốc, Nga và Ấn Độ cũng áp dụng khuôn khổ “C5+1” cho sự hợp tác với khu vực. Đơn cử, EU hồi tháng 4 đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh với Trung Á đầu tiên tại Uzbekistan. Trong khi đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hồi tháng 6 đã đến Kazakhstan để thúc đẩy sáng kiến “Vành đai, Con đường”. Còn Tổng thống Nga Vladimir Putin hồi tháng 10 tham dự một hội nghị thượng đỉnh tại Tajikistan. Đáng chú ý, Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi tháng 11 cũng đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh C5+1 với các nhà lãnh đạo Trung Á, ký nhiều thỏa thuận về khai thác khoáng sản quan trọng và tăng cường kết nối với khu vực. Mỗi cuộc gặp đều mang lại các thỏa thuận trị giá hàng tỉ USD, qua đó cho thấy khu vực vốn từ lâu được coi là “sân sau” của Nga này đang thu hút nguồn vốn đầu tư và sự chú ý về mặt ngoại giao từ các “ông lớn”.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)