Đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tầng lớp nhân dân là một trong những quyền, trách nhiệm quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được khẳng định trong các nghị quyết của Đảng và được cụ thể hóa tại Hiến pháp năm 2013 và Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015. Để góp phần thực hiện trách nhiệm đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cần làm tốt hơn nữa công tác giám sát, phản biện xã hội, góp phần thực hiện nhiệm vụ xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh; tạo đồng thuận xã hội, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, như Đại hội XII của Đảng đã đề ra.

Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Trần Thanh Mẫn gặp gỡ các cử tri - Nguồn: dantri.com.vn

Hoàn thiện cơ chế đối với hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Thực hiện “Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội” và “Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền” ban hành kèm theo Quyết định số 217-QĐ/TW, Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12-12-2013 của Bộ Chính trị khóa XI, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) và trung ương các tổ chức chính trị - xã hội đã tổ chức nhiều hội nghị phổ biến, quán triệt và tập huấn về công tác giám sát, phản biện xã hội (GSPBXH), tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền cho đội ngũ cán bộ MTTQVN, cán bộ đoàn thể từ Trung ương tới các tỉnh, thành phố. 

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN chủ trì xây dựng Dự án Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (sửa đổi) trình Quốc hội ban hành năm 2015, trong đó có bổ sung 2 chương về GSPBXH để góp phần thể chế hóa Quyết định số 217-QĐ/TW, Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị; chủ trì phối hợp với các cơ quan, tổ chức hữu quan xây dựng Dự thảo Nghị quyết liên tịch giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN quy định chi tiết Điều 27, Điều 34 của Luật Về các hình thức giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, và đã được thông qua tại Phiên họp thứ 9 Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIV, ngày 22-4-2017; phối hợp với Thanh tra Chính phủ, Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định số 159/2016/NĐ-CP, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra về tổ chức và hoạt động của ban thanh tra nhân dân; tham gia với Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định số 84/2015/NĐ-CP, về giám sát và đánh giá đầu tư, trong đó có những quy định về quyền giám sát đầu tư công của nhân dân, các ban giám sát đầu tư của cộng đồng; tham gia với Bộ Tài chính xây dựng và ban hành Thông tư số 337/2016/TT-BTC, quy định về lập dự toán, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí bảo đảm hoạt động giám sát, phản biện xã hội của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội. 

Bên cạnh đó, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN ban hành Thông tri số 23/TTr-MTTW-BTT, ngày 20-7-2017, hướng dẫn quy trình giám sát và quy trình phản biện xã hội của MTTQVN, Thông tri số 25/TTr-MTTW-BTT, ngày 09-8-2017, hướng dẫn về tổ chức và hoạt động của ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư của cộng đồng tại xã, phường, thị trấn; phát hành cuốn sách Sổ tay công tác giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nhằm góp phần khắc phục những hạn chế, khó khăn, vướng mắc hiện nay, giúp cán bộ lãnh đạo các cấp hiểu rõ hơn về công tác GSPBXH, để cán bộ MTTQ, đoàn thể các cấp nắm rõ hơn về quy trình, cách thức GSPBXH. 

Kết quả thực hiện hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 

1- Về hoạt động giám sát

Trong những năm gần đây, hoạt động giám sát của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp được triển khai đồng bộ, bước đầu có hiệu quả rõ rệt. Nhiều nội dung kiến nghị sau giám sát của MTTQVN đã được người đứng đầu cơ quan nhà nước ở trung ương, địa phương kịp thời chỉ đạo cơ quan tham mưu có văn bản phúc đáp; quan tâm hỗ trợ về kính phí bảo đảm.

Việc thực hiện các chương trình giám sát được thực hiện theo đúng hướng dẫn về quy trình giám sát, có sự thống nhất giữa các thành viên và phân công nhiệm vụ cụ thể đối với các nội dung giám sát, bước đầu phát huy vai trò chủ trì của MTTQVN; đặc biệt đã thể hiện được vai trò, trách nhiệm của MTTQVN trong việc thực hiện Hiến pháp và pháp luật, đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước. Kết quả giám sát những vụ, việc được nhân dân và dư luận quan tâm, đánh giá tốt. Đây là những tín hiệu tích cực trong đổi mới công tác mặt trận.

Công tác giám sát của hệ thống MTTQVN từng bước được thực hiện nền nếp, bài bản, có sự chuẩn bị chu đáo theo kế hoạch và yêu cầu về nội dung giám sát; chủ động nêu ra những thuận lợi, khó khăn và kết quả trong hoạt động, đồng thời đưa ra những kiến nghị, đề xuất cụ thể về cơ chế, chính sách. Kết thúc giám sát, các đoàn giám sát đều có báo cáo tổng hợp, thông báo kết quả và đề xuất những nội dung kiến nghị cụ thể gửi cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền đề nghị sửa đổi, bổ sung chính sách, quy định hoặc chỉ đạo các cơ quan, tổ chức thực hiện các kiến nghị của MTTQVN.

Từ khi Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có hiệu lực và thực hiện Nghị quyết liên tịch số 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN, ngày 15-6-2017, giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN, quy định chi tiết các hình thức giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban Trung ương MTTQVN đã triển khai 04 hình thức giám sát, trong đó tăng cường phối hợp giám sát với các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền, như Quốc hội, hội đồng nhân dân, viện kiểm sát nhân dân các cấp; tập huấn nâng cao hiệu quả giám sát của ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư của cộng đồng; rút kinh nghiệm về hình thức tổ chức đoàn giám sát; triển khai có hiệu quả hình thức giám sát nghiên cứu, xem xét văn bản của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân.

Ủy ban Trung ương MTTQVN triển khai đồng thời 10 chương trình phối hợp giám sát, nội dung chủ yếu hướng tới những vấn đề mà xã hội và người dân quan tâm, đó là Chương trình phối hợp giám sát và nâng cao hiệu quả việc giải quyết khiếu nại, tố cáo ở cơ sở; Chương trình phối hợp giám sát việc công khai kết luận thanh tra; Chương trình phối hợp giám sát việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XI về phát triển khoa học, công nghệ và Luật Khoa học và công nghệ; Chương trình phối hợp số 90 của Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN về vận động và giám sát bảo đảm an toàn thực phẩm giai đoạn 2016 - 2020; Chương trình phối hợp giám sát việc chấp hành pháp luật của các cơ sở y tế; Chương trình phối hợp giám sát việc thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong lĩnh vực thuế và hải quan; Thí điểm giám sát việc “Công khai, minh bạch và trách nhiệm người đứng đầu cấp huyện, cấp xã trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng, chống tham nhũng tại một số dự án kinh tế, xã hội trên địa bàn tỉnh Đồng Nai và tỉnh Bình Phước”; Giám sát thường xuyên các vụ, việc theo phản ánh của báo chí, dư luận và các văn bản của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân.

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN tham gia phối hợp với các cơ quan hữu quan thực hiện Chương trình phối hợp triển khai xác định chỉ số hài lòng của người dân, tổ chức đối với sự phục vụ của cơ quan hành chính nhà nước; phối hợp thực hiện các hoạt động giám sát theo quy chế phối hợp với các cơ quan hữu quan triển khai thực hiện nhiều hoạt động giám sát (cụ thể, như giám sát, khảo sát việc thực hiện Nghị quyết của Chính phủ về phổ cập giáo dục, xóa mù chữ trong đồng bào dân tộc thiểu số; khảo sát về việc dạy tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số trong các cơ sở giáo dục phổ thông và trung tâm giáo dục thường xuyên; giám sát, khảo sát việc tạo điều kiện cho các tôn giáo tham gia khám, chữa bệnh; hoạt động an sinh xã hội của các tôn giáo...). Nhìn chung, các hoạt động giám sát đã được triển khai thực hiện theo đúng kế hoạch; qua kết quả giám sát đã có báo cáo chung và những kiến nghị cụ thể gửi tới cơ quan, tổ chức hữu quan...

Các tổ chức thành viên của MTTQVN, đặc biệt là các tổ chức chính trị - xã hội đã phát huy được vai trò chủ động, tiên phong trong việc đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng cho thành viên, hội viên của tổ chức mình trong hoạt động giám sát; bước đầu phát huy được vai trò của chuyên gia, nhà khoa học, người có uy tín, có kinh nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giám sát của MTTQVN trong những năm qua.

Ủy ban MTTQVN các địa phương đã chủ động triển khai tổ chức các hoạt động giám sát, đã huy động được các nguồn lực của địa phương trong triển khai các hoạt động giám sát. Ủy ban MTTQVN nhiều tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đã căn cứ vào kế hoạch giám sát của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN chủ động phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội, các cơ quan hữu quan của tỉnh để lựa chọn và triển khai các chương trình giám sát phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

Về nội dung giám sát, MTTQVN các cấp đã tập trung giám sát một số nội dung theo các chương trình giám sát của Trung ương và một số nội dung giám sát theo yêu cầu thực tế của địa phương, như về công tác dân cử, về thực hiện công tác xét tuyển công dân thi hành nghĩa vụ quân sự; về việc thực hiện các chính sách chăm lo hộ nghèo và công tác xét công nhận hộ nghèo, giảm nghèo bền vững; việc hỗ trợ kinh phí hoạt động cho MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội theo quy định; các chính sách hỗ trợ cho các đối tượng chính sách, đồng bào dân tộc thiểu số; bồi thường giải phóng mặt bằng, bồi thường thiệt hại; việc thu, quản lý và sử dụng các khoản thu từ nguồn do cha mẹ học sinh đóng góp và nguồn xã hội hóa giáo dục trong trường học... Sau 3 năm thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW, Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị ở tất cả 63 tỉnh, thành phố, hầu hết các huyện và các xã đã triển khai hoạt động giám sát theo nhu cầu của địa phương, có sự phối hợp chặt chẽ với cấp ủy và chính quyền các cấp; cấp tỉnh, thành phố đã tổ chức 721 cuộc giám sát; cấp huyện tổ chức 6.404 cuộc; cấp xã tổ chức 49.564 cuộc. 

2- Về hoạt động phản biện xã hội, tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền

Qua 3 năm thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW, Ủy ban Trung ương MTTQVN đã tổ chức góp ý, phản biện xã hội (PBXH) đối với hàng chục dự thảo các văn bản quan trọng của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền khác. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN đã tổ chức một số hội nghị PBXH đối với Dự án Luật Tín ngưỡng, tôn giáo; Dự án Luật về hội; Dự thảo Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13, Dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi)... với quy mô đại biểu tham gia tương đối lớn và góp ý có chiều sâu. Các kiến nghị PBXH của MTTQVN được dư luận đánh giá cao, nhiều nội dung phản biện được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu và có ý kiến phản hồi tích cực.

Mỗi năm, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN tham gia góp ý kiến vào hàng chục dự thảo văn bản quy phạm pháp luật, các dự thảo chương trình, dự án, đề án. Bên cạnh đó, các tổ chức thành viên cũng tổ chức phản biện nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan trực tiếp tới quyền và nghĩa vụ của đoàn viên, hội viên của tổ chức mình. 

Trên cơ sở các thông tin, ý kiến ghi nhận được từ các hội nghị PBXH và sự đối chiếu với những chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan đến vấn đề góp ý, PBXH, Ủy ban Trung ương MTTQVN và các tổ chức thành viên đã lựa chọn đề xuất các nội dung sửa đổi, bổ sung hợp lý vào dự thảo luật, dự thảo đề án. Nhiều ý kiến đã được các ban soạn thảo tiếp thu đưa vào luật và đã được Quốc hội thông qua, đã và đang trở thành một kênh thông tin quan trọng, cần thiết giúp Đảng, Nhà nước khi xem xét, quyết định các vấn đề trong công tác lãnh đạo, quản lý, điều hành đất nước.

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN, trung ương các tổ chức chính trị - xã hội thường xuyên cử đại diện cơ quan tham gia ban soạn thảo, tổ biên tập dự án luật, pháp lệnh, nghị định để đóng góp tiếng nói trực tiếp của MTTQVN và các tổ chức thành viên với những nội dung, lĩnh vực có liên quan đến MTTQVN và các tổ chức thành viên, về tổ chức bộ máy nhà nước, về quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân.

Ủy ban MTTQVN các cấp ở địa phương tổ chức nhiều hội nghị PBXH và góp ý kiến vào các dự thảo văn bản luật theo đề nghị của các cơ quan soạn thảo ở trung ương, trong đó có các dự án luật quan trọng, như Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi); Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Dự thảo Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu hội đồng nhân dân; Dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội, Dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật... Trong 3 năm qua, kể từ khi thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW, Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị, MTTQVN các cấp ở địa phương tổ chức 30.661 cuộc PBXH, trong đó cấp tỉnh chủ trì 784 cuộc, cấp huyện chủ trì 4.043 cuộc, cấp xã chủ trì 25.834 cuộc.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã tập trung vào hoạt động tập hợp, lấy ý kiến nhân dân, góp ý, phản biện; tổ chức hội nghị, hội thảo, tọa đàm chuyên sâu để góp ý, PBXH dự thảo các văn kiện Đại hội XII của Đảng, nhiều ý kiến góp ý, phản biện sâu sắc, thể hiện tâm huyết, trách nhiệm, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, đóng góp vào thành công của Đại hội XII của Đảng.

Việc phối hợp tham mưu tổ chức hội nghị đối thoại các cấp do MTTQVN thực hiện đã thường xuyên, bài bản hơn, tập trung vào nội dung, lĩnh vực mà nhân dân, địa phương quan tâm, bức xúc; người đứng đầu đã có trách nhiệm cao trong việc tiếp thu giải trình, hầu hết các ý kiến được giải quyết ngay tại các hội nghị đối thoại đã góp phần quan trọng tạo môi trường dân chủ trong đời sống chính trị - xã hội của cả nước. Người dân được bày tỏ tâm tư, nguyện vọng trực tiếp với lãnh đạo cao nhất của địa phương, đã yên tâm sản xuất, tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đất nước. Qua 3 năm triển khai Quyết định số 217-QĐ/TW, Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị, MTTQVN các cấp ở địa phương đã phối hợp tổ chức 90.841 hội nghị đối thoại.

Đến thời điểm này, có thể nhận thấy hoạt động GSPBXH được triển khai đã trở thành một hoạt động thường xuyên, trọng tâm và có tác động thực tế, có nơi xem giám sát là hoạt động đột phá của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội để thực hiện nhiệm vụ tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hiện thực hóa vai trò GSPBXH của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội một cách thực chất, sâu rộng và hiệu quả hơn. Các hoạt động GSPBXH và tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền của MTTQVN góp phần làm sáng tỏ một cách khách quan những kết quả và hạn chế trong việc thực hiện chính sách, pháp luật của Chính phủ và chính quyền các địa phương, của các tổ chức...; kiến nghị những giải pháp nhằm thực hiện đúng và có hiệu quả hơn các chính sách, quy định pháp luật; góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân, tổ chức, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, hạn chế vi phạm pháp luật. Nhiều kiến nghị sau giám sát đã được các cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm nghiêm túc tiếp thu và thực hiện. 

Kết quả trên đã góp phần tăng cường tinh thần tương thân, tương ái, phát huy dân chủ và tạo sự đồng thuận xã hội, nhất là ở cơ sở. Qua đó, góp phần bảo đảm và tăng cường an ninh trật tự xã hội, tạo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và đất nước, góp phần tạo cơ hội cho mọi tầng lớp nhân dân, thu hẹp khoảng cách giữa các đối tượng trong xã hội.

3- Về đại diện quyền và lợi ích của các tầng lớp nhân dân

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, các tầng lớp, các dân tộc, các tôn giáo và người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Hầu hết các tầng lớp nhân dân đều có đại diện tham gia là đoàn viên, hội viên của các tổ chức trong MTTQVN. Điều đó đã làm nên đặc trưng của MTTQVN là tổ chức đại diện rộng rãi cho nhân dân. Do đó việc tập hợp, tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân để phản ánh với Đảng, Nhà nước là kênh phù hợp nhất mà MTTQVN có thể đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng cho các tầng lớp nhân dân.

Trên cơ sở nắm bắt được những yêu cầu của xã hội, những bức xúc và những vấn đề mà đông đảo cử tri và nhân dân quan tâm, MTTQVN các cấp đã có nhiều kiến nghị, đề xuất quan trọng đối với Đảng, Nhà nước và các cơ quan chức năng ở các cấp trong việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và tổ chức thực hiện; thực hiện tốt nhiệm vụ tập hợp, tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân trình bày tại phiên khai mạc mỗi kỳ họp Quốc hội. Năm 2017, tại kỳ họp thứ ba và thứ tư Quốc hội khóa XIV, MTTQVN đã tập hợp, tổng hợp được 8.806 ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân. Nhìn chung, các ý kiến, kiến nghị của Ủy ban Trung ương MTTQVN đã từng bước nhận được sự phản hồi của các bộ, ngành được góp ý, được nhân dân và cử tri cả nước hoan nghênh và đánh giá cao.

Ngoài ra, MTTQVN các cấp đã thường xuyên lắng nghe, tập hợp các ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân thông qua ban công tác mặt trận ở khu dân cư, ủy ban MTTQVN và các tổ chức thành viên ở từng cấp. Quý I và quý III hằng năm, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN có báo cáo về tình hình và ý kiến của nhân dân gửi Chính phủ, Quốc hội, Chủ tịch nước và Ban Bí thư Trung ương Đảng. Sáu tháng một lần (tháng 5 và tháng 10 hằng năm), Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQVN có báo cáo về ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân gửi đến Quốc hội.

Một số hạn chế và nguyên nhân

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc thực hiện GSPBXH vẫn còn những hạn chế: Hoạt động GSPBXH và tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền của MTTQVN và các tổ chức thành viên trong thực tế nhìn chung vẫn chưa thực sự bài bản, công tác phối hợp chưa đồng bộ, nhiều đề xuất, kiến nghị của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội trong quá trình GSPBXH và tham gia góp ý ở không ít nơi còn chưa được chính quyền các cấp quan tâm xem xét, giải quyết và phản hồi một cách thỏa đáng; sức lan tỏa, độ thấm, hiệu quả mang tính chiều sâu của GSPBXH chưa thực sự như mong đợi. Việc góp ý về công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền và góp ý với cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, nhất là người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền còn hạn chế. 

Ủy ban MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội mới chủ yếu tổ chức giám sát các hoạt động của tổ chức kinh tế và các tổ chức sự nghiệp. Đối với hoạt động của các cơ quan quản lý hành chính nhà nước, cơ quan dân cử và cơ quan tư pháp, MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội các cấp chủ yếu cử đại diện tham gia các đoàn giám sát do các cơ quan nhà nước tổ chức, chưa chủ trì tổ chức được nhiều các hoạt động giám sát độc lập.

Công tác PBXH ở nhiều địa phương còn chậm được triển khai, nhiều địa phương mới chủ yếu tập trung triển khai công tác này ở cấp tỉnh còn ở cấp huyện, cấp xã chưa làm được nhiều. Nhiều hội nghị PBXH vẫn mang tính chất góp ý xây dựng văn bản, chưa rõ về phương pháp, cách thức thực hiện để tạo nên hiệu quả rõ rệt.

Đội ngũ cán bộ tham mưu triển khai các nội dung công tác giám sát còn chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu do hạn chế về năng lực, trình độ, kinh nghiệm và phải kiêm nhiệm, triển khai nhiều nhiệm vụ công tác trong cùng một thời điểm. Một bộ phận cán bộ làm công tác GSPBXH còn có tâm lý ngại va chạm, không dám nêu chính kiến của mình.

Nguyên nhân của những hạn chế nói trên chủ yếu do: Việc thể chế hóa các chủ trương, quan điểm của Đảng và Hiến pháp về quyền và trách nhiệm GSPBXH của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội đòi hỏi phải có đánh giá rút kinh nghiệm qua thực tế triển khai trong một thời gian nhất định, vì vậy 3 năm qua việc triển khai còn có sự chưa đầy đủ, đồng bộ về thể chế. Bên cạnh đó, nhận thức của một số cấp ủy đảng về vị trí, vai trò của hoạt động GSPBXH, về quyền, trách nhiệm của MTTQVN còn chưa đầy đủ và toàn diện.

Nhận thức về công tác giám sát của MTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội trong các cấp, các ngành và trong nhân dân còn khác nhau; việc phối hợp với các cơ quan hữu quan trong triển khai một số chương trình giám sát còn gặp khó khăn, hiệu quả chưa cao; việc theo dõi, thực hiện kiến nghị sau giám sát vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, mong muốn. Chưa phát huy được một cách hiệu quả nhất sức mạnh của các tổ chức thành viên trong công tác PBXH; việc thực hiện nhiệm vụ ở một số nơi còn mang tính hình thức, chất lượng công việc chưa có sức thuyết phục cao.

Công tác GSPBXH, tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền đòi hỏi trình độ chính trị, chuyên môn, kinh nghiệm thực tiễn ngày càng cao nhưng số lượng và chất lượng của lực lượng cán bộ làm công tác mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội còn chưa tương xứng, chưa có kinh nghiệm giám sát xã hội.

Các điều kiện về kinh phí của MTTQVN và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp phục vụ cho các hoạt động GSPBXH còn thiếu; hoạt động của ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư cộng đồng của nhiều địa phương gặp khó khăn do ngân sách xã không cân đối được.

Một số nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới

Để MTTQVN thực hiện tốt vai trò GSPBXH, trong thời gian tới cần tập trung vào một số nhiệm vụ sau:

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan 

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN tích cực phối hợp tham mưu, đề xuất thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng về đại đoàn kết toàn dân tộc; phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, mối quan hệ “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”; hoàn thiện và thực hiện có hiệu quả các cơ chế, chính sách phát huy vai trò của nhân dân trong quyết định những vấn đề lớn của đất nước; bảo đảm tất cả quyền lực của Nhà nước thuộc về nhân dân, nâng cao hiệu quả, tính thiết thực trong hoạt động GSPBXH của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội. Đồng thời, đề nghị sớm ban hành Quy chế tiếp thu ý kiến của MTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội; Quy chế tiếp xúc, đối thoại của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp; Quy định về việc giám sát của các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên do Ban Dân vận chủ trì phối hợp với MTTQVN soạn thảo.

Thứ hai, phát huy hơn nữa trách nhiệm của tổ chức đảng các cấp trong việc nâng cao vai trò của ủy ban MTTQ các cấp

Đảng đoàn Ủy ban Trung ương MTTQVN và Ban Dân vận Trung ương có báo cáo Ban Bí thư Trung ương Đảng về tình hình và kết quả triển khai công tác GSPBXH trong toàn hệ thống chính trị để được Ban Bí thư chỉ đạo tiếp tục triển khai kịp thời, đạt hiệu quả cao, thông qua vai trò quan trọng của tổ chức đảng các cấp.

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQVN và Ban Dân vận Trung ương có hướng dẫn công tác GSPBXH giai đoạn 2017 - 2020 trong hệ thống MTTQVN và tổ chức đảng các cấp. Hằng năm, hai bên phối hợp sơ kết công tác GSPBXH để các hoạt động này đi vào nền nếp, có cơ sở pháp lý hoàn chỉnh và phát huy tác dụng xã hội ngày càng hiệu quả hơn.

Thứ ba, nâng cao năng lực, trách nhiệm của MTTQ các cấp, hướng mạnh hoạt động về cơ sở 

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp nỗ lực hơn nữa trong phối hợp tổ chức hội nghị đối thoại giữa người đứng đầu cấp ủy đảng, chính quyền với nhân dân; góp ý vào việc lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy đảng, chính quyền trong việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng nông thôn mới, quản lý đô thị, môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm, những vấn đề “nóng” mà nhân dân địa phương quan tâm; góp ý cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị được giao, thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nhiệm vụ của địa phương gắn với việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XII “Về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ”. Đồng thời, chủ động đề xuất Trung ương Đảng ban hành Quy chế Tiếp thu ý kiến của MTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội; Quy chế Tiếp xúc, đối thoại của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội cần phát huy tốt nhất vai trò và huy động trí tuệ của các ủy viên Ủy ban Trung ương MTTQVN, các nhân sĩ, trí thức, các giới, dân tộc, tôn giáo, các nhà khoa học, các chuyên gia, đoàn viên, hội viên và sự ủng hộ của nhân dân; huy động sự tham gia, ủng hộ, tuyên truyền của các cơ quan truyền thông đối với các hoạt động GSPBXH, góp ý xây dựng Đảng, chính quyền. Hằng năm, chủ động xây dựng kế hoạch GSPBXH, sau khi thống nhất với cơ quan, tổ chức có liên quan, báo cáo cấp ủy đảng cùng cấp. Sau GSPBXH, MTTQVN các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội cần sớm có văn bản kết luận, kiến nghị GSPBXH gửi đến cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm và theo dõi, đôn đốc chặt chẽ việc giải quyết, trả lời của các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Đối với những cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm không thực hiện việc xem xét, giải quyết và trả lời các kiến nghị, cần có báo cáo các cơ quan có thẩm quyền để xử lý.

Trần Thanh Mẫn

TS, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

(Theo Tạp chí Cộng sản)