Với ưu điểm có khả năng chở tải trọng lớn, an toàn, tiết kiệm chi phí, ít gây ô nhiễm môi trường… song vận tải thủy nội địa chưa phát huy được tiềm năng sẵn có do còn nhiều điểm nghẽn. Mới đây, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch kết cấu hạ tầng đường thủy nội địa Việt Nam thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Ðây là căn cứ, định hướng để Bộ GTVT tiếp tục quản lý, tổ chức triển khai đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường thủy nội địa.

Hoạt động vận tải thủy nội địa trên địa bàn TP Cần Thơ.

Chưa phát huy hết tiềm năng

Việt Nam nằm trong nhóm nước có mật độ sông, kênh vào loại cao nhất trên thế giới. Bao gồm 2.360 con sông, kênh có tổng chiều dài khoảng 42.000km với 9 hệ thống sông lớn đổ ra biển thông qua 120 cửa sông. Trong đó, tổng chiều dài đường thủy nội địa đang được quản lý khai thác là trên 17.000km. Hiện nay, toàn quốc đã có 9 hành lang vận tải đường thủy kết nối với nhau và kết nối trực tiếp đến các cảng biển và tuyến vận tải ven biển bằng phương tiện VR-SB.

Tại khu vực phía Nam, có trên 6.500km sông kênh đang khai thác vận tải thủy, chiếm 41% cả nước. Sau nhiều năm khai thác, khu vực phía Nam đã hình thành 6 tuyến vận tải đường thủy chính, gồm: 2 tuyến quốc tế từ biển Ðông qua Việt Nam sang Campuchia - Thái Lan; 4 tuyến từ khu vực Ðông Nam Bộ đi các tỉnh, thành khu vực ÐBSCL…

Cục trưởng Cục Ðường thủy nội địa Bùi Thiên Thu cho biết: Vận tải đường thủy có ưu điểm về giá cước vận chuyển thấp, có độ an toàn cao và ít ảnh hưởng ô nhiễm môi trường. Hằng năm, vận tải thủy chiếm khoảng 19% tổng lượng hàng hóa trong nước. Có nghĩa là cứ 5 tấn hàng lưu thông thì có 1 tấn hàng được chuyển bằng đường thủy. Vận tải thủy đảm nhận vận chuyển 45% lượng hàng hóa ở vùng Ðồng bằng sông Hồng, vùng Ðông Nam Bộ là 47,5% và tại ÐBSCL chiếm gần 79,7%. Trong bối cảnh dịch COVID-19, vận tải đường bộ gặp khó do giãn cách xã hội, vận tải thủy nội địa đã phát huy vai trò, lợi thế của mình để tiếp tục đảm nhận khoảng 20% về vận chuyển và luân chuyển hàng hóa của toàn ngành giao thông.

Tuy nhiên, vận tải đường thủy đang gặp nhiều hạn chế như các tuyến vận tải thủy không đồng cấp, tồn tại các điểm nghẽn và các cầu có tĩnh không thấp. Ông Bùi Thiên Thu cho rằng, vẫn tồn tại nhiều hạn chế ảnh hưởng lớn tới tính cạnh tranh của vận tải đường thủy so với vận tải đường bộ. Chẳng hạn, cự ly vận chuyển trung bình của các tuyến đường thủy nội địa (112km) ngắn hơn so với đường bộ (143km). Phương tiện thủy hiện nay chủ yếu vẫn là phương tiện loại nhỏ, hoạt động trên tuyến ngắn, năng suất thấp, phương tiện chở hàng trên cả nước mới có 639 chiếc. Việc kết nối giữa vận tải đường thủy với các phương thức vận tải khác, nhất là đường bộ và cảng biển chưa thuận lợi; nhiều cảng biển chưa có cầu bến để phương tiện thủy nội địa làm hàng. Thêm vào đó, các doanh nghiệp vận tải thủy hầu hết là tư nhân, phát triển tự phát, manh mún, năng lực tài chính thấp và phương tiện cũ...

Theo ông Ðinh Xuân Khánh, Giám đốc Công ty CP Vận tải thủy Tân Cảng, lĩnh vực vận tải thủy có mức đầu tư lớn nên cần có cơ chế ưu đãi về nguồn vốn và giảm thuế giá trị gia tăng từ 10% xuống còn 5%; giảm thuế thu nhập cho doanh nghiệp cảng thủy và kinh doanh vận tải container bằng đường thủy 5-10%. Hàng hóa vận tải theo tuyến ven biển cần được cơ chế riêng về phí cầu bến, bốc xếp, trọng tải, hoa tiêu…

Phát triển hạ tầng đồng bộ, hiện đại

Theo Quy hoạch Kết cấu hạ tầng Ðường thủy nội địa Việt Nam thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1829/QÐ-TTg ngày 31-10-2021, đến năm 2030, khối lượng vận chuyển hàng hóa đạt khoảng 715 triệu tấn; đạt khoảng 397 triệu lượt khách. Về kết cấu hạ tầng, cải tạo nâng cấp các tuyến chính có mật độ vận tải cao, đáp ứng chạy tàu 24/24 giờ; phấn đấu tổng chiều dài các tuyến khai thác đồng bộ theo cấp kỹ thuật đạt khoảng 5.000km. Cùng với đó, phát triển hệ thống cảng, bến thủy đáp ứng nhu cầu vận tải hàng hóa và hành khách trên các hành lang vận tải thủy; từng bước hiện đại hóa các cảng chính, cảng chuyên dùng.

Ðặc biệt, quy hoạch 9 hành lang vận tải thủy gồm: 1 hành lang ven biển từ Quảng Ninh đến Kiên Giang (khu vực miền Trung thuộc hành lang ven biển), 4 hành lang khu vực miền Bắc (Quảng Ninh - Hải Phòng - Hà Nội, Quảng Ninh - Hải Phòng - Ninh Bình, Hà Nội - Nam Ðịnh - Ninh Bình và Hà Nội - Việt Trì - Lào Cai) và 4 hành lang khu vực miền Nam (TP Hồ Chí Minh - Cần Thơ - Cà Mau, TP Hồ Chí Minh - An Giang - Kiên Giang, Bà Rịa - Vũng Tàu - Tây Ninh - TP Hồ Chí Minh và hành lang vận tải thủy kết nối với Campuchia qua sông Tiền, sông Hậu). Bên cạnh đó, quy hoạch 55 tuyến vận tải chính trên 140 sông, kênh với tổng chiều dài khoảng 7.300km. Trong đó, miền Bắc có 18 tuyến chính trên 49 sông, kênh với tổng chiều dài khoảng 3.028km; miền Trung có 11 tuyến chính trên 28 sông, kênh với tổng chiều dài khoảng 1.229km và miền Nam có 26 tuyến chính trên 63 sông, kênh với tổng chiều dài khoảng 3.043km. Nội dung quy hoạch cũng xác định tập trung phát triển 54 cụm cảng thủy hàng hóa, với tổng công suất khoảng 361 triệu tấn, được phân bố cân đối ở khu vực Bắc - Trung - Nam. Về cảng hành khách, quy hoạch 39 cụm cảng hành khách chính với tổng công suất khoảng 53,4 triệu lượt khách. Trong đó, khu vực miền Bắc có 10 cụm cảng, tổng công suất khoảng 10,9 triệu lượt khách; miền Trung 14 cụm cảng, tổng công suất khoảng 2,5 triệu lượt khách và miền Nam có 15 cụm cảng, tổng công suất khoảng 40 triệu lượt khách.

Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thể nhấn mạnh: Trong 5 năm tới, ngành GTVT sẽ tập trung triển khai, cố gắng cụ thể hóa 9 hành lang vận tải thủy theo Quy hoạch để khai thác lợi thế đường thủy nội địa. Trong đó, với phương châm đầu tư công dẫn dắt đầu tư tư, Bộ GTVT xây dựng kế hoạch đầu tư công nâng cấp các cầu, luồng tuyến... Ðồng thời, tham mưu Chính phủ về các cơ chế, chính sách mới nhằm thu hút doanh nghiệp đầu tư xây dựng cảng thủy, mua sắm phương tiện thủy hiện đại, phương tiện bốc dỡ hàng hóa chuyên dùng. Ðặc biệt, Bộ GTVT sẽ xây dựng cơ chế khuyến khích hình thành các doanh nghiệp, tập đoàn lớn hoạt động trong lĩnh vực vận tải thủy để khai thác có hiệu quả tiềm năng thế mạnh của phương thức vận tải này. Bộ trưởng đề nghị chính quyền địa phương quan tâm các hành lang vận tải, khuyến khích, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư phát triển vận tải ven biển để đáp ứng được nhu cầu vận tải hàng hóa trên toàn tuyến…

Bài, ảnh: LẠC MẪN