Trước thềm cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại bang Alaska, giới quan sát cho biết căng thẳng đang leo thang trên khắp các mặt trận, nhất là khi châu Âu chạy nước rút nhằm bảo vệ quyền tự quyết định tương lai của Ukraine trong khi Điện Kremlin nỗ lực bảo vệ địa hình trên tiền tuyến để gây sức ép lên Kiev.

Cuộc gặp thượng đỉnh Trump - Putin ngày 15-8 được xác nhận sẽ không có mặt ông Zelensky. Ảnh: NPR

Theo kế hoạch, Tổng thống Trump sẽ đón người đồng cấp Nga Putin đến Căn cứ Liên hợp Elmendorf-Richardson ở Anchorage, thành phố lớn nhất của tiểu bang Alaska, ngày 15-8. Nói với các phóng viên, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nêu rõ đây là cuộc gặp riêng giữa 2 nhà lãnh đạo Mỹ - Nga và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ không góp mặt ở sự kiện này.

Việc Tổng thống Zelensky không có mặt tại Alaska khi một thỏa thuận tiềm năng về Ukraine đang được đàm phán đã dấy lên phản đối từ châu Âu. Các đồng minh của Kiev lo ngại Tổng thống Trump có thể ra tuyên bố chung hoặc ký thỏa thuận “thiếu cân nhắc” với Mát-xcơ-va, bao gồm những nhượng bộ không thể cứu vãn trước khi các cuộc đàm phán thực chất giữa Ukraine - Nga được tổ chức. Điều đó sẽ đẩy Kiev và châu Âu vào thế tiến thoái lưỡng nan, hoặc ký thỏa thuận và chấp nhận viết lại an ninh châu Âu, hoặc từ chối và đối mặt nguy cơ ông Trump rút lui, cắt giảm hỗ trợ tình báo và quân sự cho Ukraine.

Nhằm hạn chế thiệt hại, lãnh đạo những nước thành viên Liên minh châu Âu (EU) trừ Hungary, đã đưa ra lời kêu gọi chung bảo vệ quyền tự quyết định tương lai của Ukraine. EU cũng triệu tập hội nghị thượng đỉnh trực tuyến ngày 13-8 có sự tham dự của các nhà lãnh đạo châu Âu và ông Zelensky, cùng với sự xuất hiện của Tổng thống Trump và cấp phó JD Vance. Mục tiêu là thảo luận về chiến lược của Washington, qua đó thiết lập các giới hạn giúp đảm bảo giải pháp ngoại giao duy trì lợi ích an ninh quan trọng của Ukraine và toàn châu Âu.

Trong khi châu Âu đang bám víu vào hy vọng tham gia công tác chuẩn bị hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin, lực lượng Nga đang giành thêm lợi thế trên tiền tuyến khi các nhóm nhỏ quân đội theo báo cáo đã xuyên thủng hệ thống phòng thủ của Ukraine ở khu vực Donetsk và đang tiến về Dobropillia. Thị trấn này cách thành phố chiến lược trọng điểm Pokrovsk khoảng 20km về phía Bắc, vốn là trung tâm hậu cần quan trọng của Kiev và nằm trong tầm ngắm của Điện Kremlin hơn một năm qua.

Theo giới phân tích, Nga đang chạy đua vào phút chót để kiểm soát thêm nhiều lãnh thổ. Tình hình này cộng thêm lập trường không thể hòa giải của các bên tham chiến, nhà khoa học chính trị Ilya Budraitskis tại Đại học California (Mỹ) cho rằng việc thỏa hiệp thực sự khó có thể xảy ra. Trước đó, Nhà Trắng cũng hạ thấp kỳ vọng về hội nghị thượng đỉnh Trump - Putin khi mô tả mục tiêu cuộc gặp là để lắng nghe và hiểu rõ hơn về cách có thể chấm dứt cuộc chiến.

Thay vì nhanh chóng đạt thỏa thuận song phương có thể dẫn đến lệnh ngừng bắn, giới chuyên môn đánh giá hội nghị thượng đỉnh Alaska mang tính biểu tượng nhiều hơn với một số biện pháp có thể được chấp thuận, ví như việc Nga sẽ hạn chế hoặc tạm thời ngừng ném bom Ukraine. Bởi đối với Mát-xcơ-va, hội nghị tự thân nó đã là một chiến thắng khi cho thấy vị thế cường quốc của Nga đang được khôi phục. Đây cũng là bằng chứng về hiệu quả của chiến lược mà Tổng thống Putin đang theo đuổi, trong đó Mỹ nhiều khả năng đồng ý công nhận trên thực tế các phần lãnh thổ mà Nga đã kiểm soát.

Thậm chí, Tổng thống Putin thông qua cuộc gặp ngày 15-8 có thể thúc đẩy chương trình nghị sự rộng hơn và tiến tới bình thường hóa quan hệ song phương, một diễn biến khiến châu Âu lo ngại khi đưa Nhà Trắng xích lại gần Điện Kremlin dựa trên quan hệ hợp tác kinh tế. Kịch bản này được dự đoán dẫn đến việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và quy chế đối với 300 tỉ USD tài sản bị đóng băng của Nga. Trong các cuộc đàm phán vào tháng 2, giới quan chức Mỹ - Nga thậm chí còn thảo luận về một thỏa thuận lớn hơn, bao gồm những điều khoản liên quan khai thác kinh tế ở Bắc Cực.

Nhận định về cuộc gặp thượng đỉnh Nga - Mỹ sắp tới, Giáo sư Timothy Kneeland, chuyên ngành lịch sử, chính trị và luật tại Đại học Nazareth (New York, Mỹ), cho rằng cuộc gặp “khó đạt một thỏa thuận cuối cùng”, nhưng có thể đặt nền móng cho khuôn khổ đàm phán sâu hơn, hướng tới việc chấm dứt xung đột ở Ukraine. Tuy nhiên, chuyên gia này cảnh báo vấn đề Ukraine sẽ là phép thử khó khăn hơn cho ông Trump so với ông Putin. Theo Giáo sư Kneeland, Tổng thống Mỹ “không thể rời bàn đàm phán với hình ảnh một người nhượng bộ” trước những đề xuất của Nga, bởi điều đó có thể ảnh hưởng tới hình ảnh chính trị của ông trước người ủng hộ.

MAI QUYÊN (Theo Washington Post, Economist)