9 tháng đầu năm, giải ngân vốn đầu tư công của cả nước chỉ đạt 45,17% kế hoạch vốn được Quốc hội thông qua, trong đó, giải ngân vốn nước ngoài chỉ đạt 18,8%. Tỷ lệ giải ngân thấp làm giảm hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, ảnh hưởng đến các ngành, lĩnh vực, tăng trưởng kinh tế cũng như việc  triển khai các chính sách tài khóa, tiền tệ, tác động đến môi trường đầu tư, kinh doanh và các hiệp định đã ký kết. Vì thế, trong các tháng còn lại của năm, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu, kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc, tạo điều kiện thuận lợi đẩy nhanh tiến độ giải ngân, nâng cao hiệu quả các dự án đầu tư công.

Công trình đường nối từ Cách Mạng Tháng Tám đến đường tỉnh 918.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tổng vốn đầu tư từ nguồn vốn ngân sách nhà nước kế hoạch năm 2019 đã được Quốc hội quyết định là 429.300 tỉ đồng. Trong đó, vốn trong nước là 369.300 tỉ đồng, vốn nước ngoài 60.000 tỉ đồng. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, giải ngân vốn đầu tư công 9 tháng đầu năm 2019, ước đạt trên 192.136 tỉ đồng, bằng 45,17% kế hoạch Quốc hội giao và bằng 49,14% so với kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Trong đó, vốn trong nước giải ngân hơn 181.592,9 tỉ đồng. Vốn ngoài nước là 10.543 tỉ đồng, đạt 18,8% kế hoạch Quốc hội giao và đạt 23,09% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Giải ngân 9 tháng đầu năm 2019 thấp hơn so với cùng kỳ năm 2018. Có 31 bộ, cơ quan Trung ương và 19 địa phương có tỷ lệ giải ngân 9 tháng đạt dưới 50%.

Theo đánh giá của các bộ, ngành, địa phương, bên cạnh một số nguyên nhân khách quan thì nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng chậm giải ngân vốn đầu tư công hiện nay là do yếu tố chủ quan, nhất là những tồn tại, yếu kém trong công tác quản lý, điều hành, tổ chức thực hiện như giao vốn chậm ở cả Trung ương và địa phương. Việc dự kiến nhu cầu vốn chưa sát với khả năng thực tế giải ngân; công tác thiết kế thi công, đấu thầu, lựa chọn nhà thầu chậm; việc giải phóng mặt bằng chưa được giải quyết dứt điểm; thanh, quyết toán còn chậm…

Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, tỷ lệ giải ngân hằng tháng và hằng quý năm 2019 đạt thấp hơn cùng kỳ năm 2018 một phần nguyên nhân là do tổng số vốn kế hoạch năm 2019 lớn hơn cùng kỳ năm 2018; trong khi số vốn giải ngân là tương đương nên tỷ lệ đạt thấp. Tỷ lệ giải ngân vốn trái phiếu Chính phủ và vốn ODA thấp hơn nhiều so với cùng kỳ, chủ yếu là do năm 2019 phải thực hiện đồng thời thủ tục điều chỉnh kế hoạch trung hạn, nhiều dự án chưa kịp điều chỉnh để đi vào thực hiện, nhiều dự án trái phiếu Chính phủ vào chu kỳ cuối, kết thúc thực hiện và giải ngân. Các dự án trái phiếu Chính phủ quy mô lớn như Dự án đường cao tốc Bắc-Nam,  Cảng hàng không Quốc tế Long Thành chiếm tới 50% tổng số vốn trái phiếu Chính phủ của kế hoạch năm 2019 nhưng tiến độ giải ngân rất chậm đã ảnh hưởng đến tỷ lệ giải ngân chung của cả kế hoạch.

 Theo quy định của Luật Xây dựng, các dự án khởi công mới được bố trí vốn đầu năm phải mất nhiều thời gian triển khai các thủ tục lập, thẩm định và phê duyệt thiết kế dự toán công trình mới đủ điều kiện để tổ chức đấu thầu thi công (ngay cả dự án không vướng mắc giải phóng mặt bằng). Thời gian này thường mất từ 6-8 tháng. Do đó, tiến độ của những dự án khởi công mới chỉ được đẩy mạnh vào những tháng cuối năm. Ông Nguyễn Thanh Hùng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đổng Tháp, cho rằng: Đầu tư công chịu tác động của nhiều văn bản luật, từ Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường, Đấu thầu, Quy hoạch, Nhà ở… Do đó, đã kéo theo toàn bộ quy trình, thủ tục đầu tư, giải phóng mặt bằng mất nhiều thời gian. Đồng Tháp có xây dựng sẵn quy trình để kiểm soát các bước thực hiện các dự án đầu tư. Qua tổng kết cho thấy đối với các dự án nhóm B, C có giải phóng mặt bằng mất trung bình khoảng 350 ngày đến 395 ngày và phải qua 52 bước, riêng giải phóng mặt bằng mất 285 ngày. Dự án không giải phóng mặt bằng trung bình mất 260 ngày với 32 bước. Do đó cần tiếp tục cải cách hành chính trong thực hiện thủ tục đầu tư nhất là đầu tư trung hạn; cần có những hoạch định rõ ràng hơn để tạo thuận lợi hơn cho chủ đầu tư trước các bộ thủ tục hành chính quá phức tạp, chồng chéo, gây chậm tiến độ như hiện nay.

Nhìn chung, tỷ lệ giải ngân những tháng đầu năm thường đạt thấp, xu hướng sẽ tăng mạnh trong những tháng cuối năm. Bên cạnh nguyên nhân do tâm lý ngại giải ngân nhiều lần, ngại làm thủ tục thanh quyết toán vốn nhiều lần của cả chủ đầu tư, ban quản lý dự án và cả nhà thầu, chủ yếu thực hiện vào thời điểm kết thúc năm, thì xu hướng giải ngân tăng dần vào cuối năm còn do nguyên nhân cơ bản về tính chất đặc thù của hoạt động đầu tư. Chi đầu tư hay giải ngân vốn đầu tư đòi hỏi phải có một quá trình thực hiện và tích lũy giá trị khối lượng thực hiện mới có thể thực hiện các thủ tục giải ngân vốn tại kho bạc để thanh toán cho giá trị khối lượng hoàn thành; thậm chí có trường hợp hoàn thành toàn bộ gói thầu mới thực hiện thanh toán. Do đó, cần đổi mới công tác giải ngân vốn đầu tư công gắn với kế hoạch thực hiện theo từng giai đoạn để từ đó phân bổ vốn đầu tư hằng năm và nhiều năm tránh tình trạng giao vốn nhưng không hấp thụ được vốn. Xây dựng cơ chế đặc thù cho từng dự án có vốn đầu tư lớn; dự án quan trọng tách giải phóng mặt bằng thành 1 dự án riêng bởi về cơ bản chỉ khi công tác giải phóng mặt bằng hoàn thành xong mới có thể đẩy nhanh tiến độ của dự án.

 Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, để tập trung đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân vốn, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công năm 2019, các bộ, ngành, địa phương cần lập danh mục dự án trọng điểm, phân công cụ thể lãnh đạo theo dõi đôn đốc quyết liệt việc giải ngân các dự án. Rà soát tình hình thực hiện dự án từ đó phân nhóm các dự án gặp vướng mắc về thủ tục đầu tư xây dựng, nhóm dự án gặp vướng mắc về thủ tục đất đai, giải phóng mặt bằng, nhóm các dự án gặp vướng mắc về kế hoạch vốn và thủ tục giải ngân để kịp thời giải quyết, tháo gỡ. Chủ động rà soát cấp có thẩm quyền điều chuyển kế hoạch vốn năm 2019 của các dự án chậm tiến độ thực hiện và giải ngân sang dự án khác có nhu cầu, có tiến độ giải ngân tốt, cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện để sớm hoàn thành đưa vào sử dụng.

Bài, ảnh: MINH HUYỀN