Ghi chép * PHÙ SA LỘC

Khi Thiếu tá Lê Đồng Khởi, Trưởng trạm biên phòng 734 (Đồn Hòn Nghệ, xã Hòn Nghệ, huyện Kiên Lương, Kiên Giang) đến, chúng tôi cùng lên chiếc ghe “đánh ốc” rời bến tàu Hòn Nghệ, rẽ mặt nước biển phẳng lặng tiến về Hòn Nhum Bà (ấp Hòn Ngang, xã Sơn Hải, Kiên Lương). Ghe đánh ốc là loại ghe nhỏ, rộng khoảng 2m và dài chừng 5m, phía trước chứa những vỏ ốc vôi xâu dài trên mành lưới dùng để thả xuống biển dụ mực tuộc chun vô. Càng ra xa, càng thấy ghe quá nhỏ so với những con sóng cấp 3, cấp 4 như muốn nhấn chìm chiếc ghe. Trên sóng nước xanh dờn, có lúc chúng tôi thích thú bắt gặp một bầy cá gỏi nhỏ như cọng tăm bay lướt trên mặt biển. Khoảng cách chỉ 9km mà phải mất đến hơn 2 tiếng đồng hồ chúng tôi mới cặp bến Bãi Nam Hòn Nhum Bà.

Đánh bắt hải sản – nghề duy nhất ở Hòn Nhum.

Hòn Nhum Bà thuộc quần đảo Bà Lụa (*). Thiếu tá Khởi là người gắn bó với quần đảo Bà Lụa 16 năm liền. Anh lấy vợ, đẻ con ở đây luôn, nên thông thuộc tất cả mọi chuyện vùng đảo trong vịnh Hà Tiên này. Sự tích Hòn Nhum qua lời kể của Thiếu tá Khởi: Hồi xưa có một đám rước dâu trên vùng biển này bị sóng đánh chìm chết hết. Thi thể cha chú rể, thi thể mẹ chú rể tấp vô hai hòn Nhum nên có tên Hòn Nhum Ông và Hòn Nhum Bà. Còn thi thể chú rể và thi thể chú rể phụ mỗi người tấp vô một hòn, có tên Hòn Rể Lớn, Hòn Rể Nhỏ (rể phụ). Thực ra, Hòn Nhum có 4 hòn, tên chính thức là: Nhum Ông, Nhum Bà, Nhum Trầu và Nhum Giếng. Hiện nay, ở Hòn Nhum Ông có 1 gia đình, Hòn Nhum Giếng có 4-5 gia đình, riêng Hòn Nhum Trầu không ai ở. Những cư dân nơi đây giải thích: gọi Hòn Nhum vì xưa kia trên các hòn này có rất nhiều cây nhum. Trịnh Hoài Đức viết trong Gia Định thành thông chí: “Cây thiết tung tục gọi là cây nhum (ngoài Bắc gọi mỳ), giống như cây dừa mà có nhiều gai, thớ gỗ màu đen mà cứng bền, dùng làm cột nhà, sàn nhà, xẻ ra làm tấm khắc liễn đối rất tốt, lại dùng làm đồn lũy vì có gai nhọn và cứng”. Thiếu tá Khởi cho biết thêm cây nhum được dân địa phương dùng đóng ghe tàu, tốt và bền hơn đóng đinh bây giờ.

Ông Trần Công Hưởng (Tư Hưởng), 53 tuổi, được Thiếu tá Khởi gọi là “ông chúa hòn”. Chúng tôi yên vị trên hàng ba lót gạch bông. Căn nhà sát biển nên nhiều gió. Nhà Tư Hưởng và sáu nhà trên đảo đều là bà con của ông, nhà nào cũng đều có máy phát điện và giếng nước. Một phụ nữ đem trà mời khách, Thiếu tá Khởi giới thiệu: “Đây là chị Tư. Chị tên Trần Thị Kim, người Châu Đốc, An Giang ra đây dạy học cấp 1 khi đảo còn đông dân rồi “dính” với Tư Hưởng. Bây giờ chị cũng còn dạy tới hết lớp 5 cho đám cháu 7 nhà dòng họ. Lên cấp 2 tụi nó vô Bình An học”. “Chúa hòn” Tư Hưởng khoe rằng: ông sống trên đảo này đã hơn 40 năm, từ lúc 9-10 tuổi khi theo cha mẹ từ Châu Đốc (An Giang) ra khai cư. Về sau có khoảng 40, 50 gia đình đến cư ngụ, sống với nghề đánh cá. Khoảng 20 năm trước, người ta nhớ đất liền với cuộc sống tiện nghi; con cái học hành đàng hoàng, có điều kiện... Họ từ từ rút “vô bờ”, chỉ còn “trơ trọi” 7 gia đình với 50 người của anh em ông. Sáu gia đình sống ở Bãi Nam, một gia đình cư trú tại Bãi Chướng.

Căn nhà duy nhứt bên Bãi Chướng do ông Trịnh Văn Oanh (Hai Oanh), 62 tuổi, anh rể Tư Hưởng, làm chủ. Sau cử trà, chúng tôi đi Bãi Chướng. Từ Bãi Nam qua Bãi Chướng phải vượt qua dốc núi dài khoảng 2 cây số loằng ngoằng khi lên lúc xuống dốc với đất đá lục cục lòn hòn. Đến lưng chừng dốc, chúng tôi ai cũng sung sướng hứng ngọn gió biển trước mặt lồng lộng thổi vào. Mùa này Bãi Chướng đầy sóng. Sóng bỏ vòi trắng xóa đập vào bờ đá san hô lỗ chỗ dài theo bãi. Bãi vắng hoe với một số ngư cụ nằm trơ vơ trên chiếc cầu đá nhô ra biển dài chừng năm thước. Đứng nơi đây thấy được nhà máy xi măng Holcim, Hòn Phụ Tử phía Bình An (Kiên Lương). Hai Oanh và vợ đi Bình An từ sáng sớm, cô con gái 28 tuổi của ông tiếp chúng tôi. Được biết, cô học hết cấp 3 không điều kiện học tiếp đại học, đang tìm một việc làm nào đó trong đất liền, ngoài nghề đi biển. Nghề đi biển ở đây là “đặc trưng” của đàn ông. Gặp chúng tôi, cô tiếc rẻ: “Hổng ai ở nhà chài cá én đãi mấy chú”. Theo cô diễn tả: cá én hình dáng như cá chốt nhưng không gai, nặng hết mức nửa ký một con. Cá chiên ngon mà nấu canh chua thì “hết ý”. Cá én có quanh năm, nhưng mùa gió Nam (biển nơi đây không bị sóng dập) có nhiều hơn. Ngoài ra, vùng biển này còn có cá suốt, chong đèn dụ cá đến, thò vợt vớt oằn cán. Lại còn cá én sơn kỳ, cá nhớt... đều là đặc sản Hòn Nhum Bà. Một bên nhà cặp theo bãi là thung lũng rộng 3ha, nơi ông Hai Oanh trồng một số loại cây ăn trái. Ông không nuôi cá lồng bè, chỉ đi cào để thêm thu nhập.

Bãi Nam Hòn Nhum Bà.

Cũng đi cào nhưng kèm thêm nghề nuôi cá là 6 gia đình ở Bãi Nam với tổng cộng 12 – 13 lồng. Chúng tôi được Tư Hưởng cho biết trước kia ông nuôi cá mú và cá bớp. Nhưng cá mú nặng vốn, cá bớp ăn nhiều, không kham nổi chi phí, anh em nhà ông chuyển qua nuôi một vài loại cá nhẹ vốn, tùy theo mùa. Tư Hưởng đi cào từ 4 giờ khuya tới 7 giờ sáng. Các loại hải sản cào được, một số ông đem vô Bình An bán, số cá tạp đem về làm thức ăn nuôi cá lồng. Mỗi ngày kiếm vài trăm ngàn đồng, trừ mọi chi phí. Nghe “ngon” nhưng đâu phải ngày nào, mùa nào cũng vậy. “Mùa biển động thì te tua như “tàu lá chuối”; nhứt là khi bị tụi cào điện, cào bay, cào đôi cào trước thì coi như nhịn đói!”, Tư Hưởng cười chua chát. Thiếu tá Khởi nhấn mạnh: “Kiểu cào này vô cùng nguy hiểm, nó lướt qua là vét không còn một mống cá, dù lớn dù nhỏ”. “Mấy ông “đánh ốc” bị nó “quét” qua là tiêu luôn dàn lưới, sạt nghiệp như chơi”, Tư Hưởng bực tức.

Chị Tư dọn bếp gas với mực tuộc và ghẹ. Sáng nay, sau chuyến cào, Tư Hưởng chừa lại một mớ hải sản này vì chiều qua Thiếu tá Khởi đã điện báo sẽ có khách. Ghẹ không mấy lớn nhưng mùa này con nào cũng có gạch vàng hươm, ai cũng khen ngon. Thiếu tá Khởi “chỉnh”: “Nhằm nhò gì, gạch nâu, trứng sắp nở con, mới nhứt hạng”. Chuyện đãi đằng khách từ đất liền tới là vinh dự của gia chủ. Cũng chẳng có gì, chỉ “cây nhà lá vườn” - Tư Hưởng khiêm tốn. Mực tuộc tươi nhúng giấm ăn “te tua” đầu lưỡi, mới “giải quyết” phân nửa thì chị Tư dọn tiếp canh chua. Tư Hưởng gắp cá bỏ vào chén từng người, mời: “Ăn đi, cá chuộn”. Thấy họ ngơ ngác, ông cắt nghĩa: “Cá chuộn, giống như cá chẽm, nuôi lồng 16 tháng nặng 2kg/con, giá 200.000 đồng. Cá chuộn ngon hơn cá bớp vì thịt không tanh”. Dân gian có câu: “Nhứt nướng, nhì chiên, tam xào, tứ luộc”, cá chuộn nấu chua (luộc) cũng là một món ngon. Dù không nấu chua theo cách Kiên Giang, là có sả nghệ đâm nhỏ cùng các loại bạc hà, cà chua, giá (giữa biển mà), chỉ mỗi đậu bắp và bắp cải với me hái trên núi thôi mà tô canh được anh em “hưởng ứng tận tình”. Tư Hưởng mạnh rượu, cụng ly lia lịa. Rượu có màu sậm, hỏi, ông cho biết ngâm với cây thuốc. Trên ngọn núi cao 180m này có nhiều cây dược liệu như huyết rồng, thần thông, dây gấm, dây cóc... Lâu lâu có một đoàn săn tìm cây thuốc tới đây khai thác. “Nếu không quản lý mơi mốt chắc không còn giống gì trị bệnh”, Tư Hưởng băn khoăn. Cuối cùng, dĩa chả cá mối chiên dọn lên, không ai đụng đũa, vì bụng căng tròn.

* * *

Chia tay, cả gia đình Tư Hưởng tiễn chúng tôi đến tận cuối cầu tàu. Hai con anh (anh có sáu con, 3 trai ba gái đều ở đảo) đang ngồi vá lưới cũng ngưng việc, tiễn khách, nhắc “nhớ ra chơi nhen mấy bác”... Tôi cảm thấy cái “hơi” đất liền quý làm sao với họ. Với phong cảnh đẹp, còn rất hoang sơ, vậy mà Hòn Nhum vẫn cứ là một “ốc đảo” đối với nhiều khách du lịch! Ý nghĩ đó khiến chúng tôi ray rứt buồn khi rời hòn đảo giữa vùng vịnh Hà Tiên thơ mộng này – nơi được mệnh danh là “Tiểu Hạ Long phương Nam”. Ghe nổ máy. Ra khỏi vùng có các hòn che khuất, những con sóng dữ tợn hồi sáng lại đập vào be ghe. Lúc lúc một vài con cá heo trồi lên hụp xuống trước mặt, bên hông ghe khiến anh bạn đang say sóng cũng tỉnh người mê mắt nhìn. Thiếu tá Khởi hô lớn: “Nược đua, nược đua”. Vậy là mấy con cá heo nô nức rượt theo ghe một cách ngoạn mục...

———————

(*) Quần đảo Bà Lụa (xã Sơn Hải và xã Bình An, huyện Kiên Lương) được mệnh danh là “Tiểu Hạ Long phương Nam”, với hơn 40 hòn lớn nhỏ, như: Hòn Một, Hòn Lô Cốc, Hòn Đá Lửa, Hòn Heo, Hòn Đá Bạc, Hòn Rể Lớn, Hòn Rể Nhỏ, Hòn Nhum Bà, Hòn Ngang…, chỉ khoảng 10 hòn có người sinh sống.